Mash'um o'tmish xotiralari

Mash'um o'tmish xotiralari...

O'zbekiston tarixida fojeali sanalar talaygina. Yaqin o’tmishda chor Rossiyasi bosqini, Qizil imperiya hukmronligi...

Bu davrda millat ziyolilari qirg`in qilinib, minglab o`zbeklar vatandan quvildi.

Muhojirlarning ko`pchiligiga yurtga qaytish nasib etmadi.

O’zbekiston mustaqillikka erishgan kun nafaqat mamlakat ichkarisida, balki yurtdan tashqarida, muhojirotda yurgan millionlab o`zbeklar tomonidan ham quvonch bilan kutib olindi.

Ko`pi vataniga qaytdi, biroq mustaqil hayot uzoq yillik muhojirlik mashaqqatlarini unutish uchun imkon berdi deyish qiyin. O`zbekistonda yurtdan tashqarida bo`lgan millionlab vatandoshlarga nisbatan siyosat hali ham shakllanmagan.

“Assalomu alaykum, hurmatli radio tinglovchilar. Men[ing] ota-onam 1930-31 yillarda O’zbekistondan Afg’onistonga muhojir bo’lib borib qolgan. Bunga sabab o’sha paytdagi siyosiy tuzum va bosimdir. Ular Afg`onistonda olamdan o`tishgan. Ota-onam asli Farg`onaning Oltiariq rayonidan bo`ladi. Ona yurtim mustaqil bo`lgandan keyin farzandlarim bilan o`z yurtimga qaytib keldim. 16 yildan buyon O`zbekistonda yashayman. Hayotimdan roziman, farzandlarimni o`qitdim”, - deydi muhojirlik mashshaqatlarini boshdan kechirgan o`zbeklardam biri.

U ayni paytda vatanda ekanligidan quvonchda. O`zbekiston hukumatiga minnatdorchilk bildiradi. Biroq bu minnatdorchilik ortidagi hadikni, ertangi taqdir mavhumligini anglash qiyin emas.

“Hozircha O`zbekistonda yashab turibmiz, shu yerda qolib yashash niyatimiz bor. Ota-onam ota yurt haqida ko`p hikoya qilishgan. Yurtni qumsab olamdan o`tgan. Bizga vasiyat qoldirgan - agar yurt ozodlikka chiqsa, albatta, yurtga qaytib ketinglar deb”, - deydi vatandoshimiz.

O`zbekiston Xorijiy mamlakatlar bilan do`stlik va madaniy-ma`rifiy aloqalar jamiyati Kengashiga ko’ra, tashqaridagi vatandoshlar soni 5,5 million atrofida.

O’zbek muhojirlarinig birinchi to`lqini o`tgan asrning 20-30 yillariga to`g`ri keladi. Bu jarayon Turkistonda Qizil imperiya hukmronligi o’rnatilgach boshlangan edi.

Qizil imperiya bosqinidan, 1920-1930 yillarda boshlangan qatag`onlardan qochgan o`zbeklar bugun dunyoning 30 dan ortiq mamlakatlarida yashaydi.

Ta’qiblardan qochib ular avval Afg’onistonga o`tib, keyin Turkiya, Saudiya Arabistoni, Amerika va boshqa davlatlarda qo`nim topdi.

Xorijdagi vatandoshlar Turkiston tarixi, madaniyati, ijtimoiy ahamiyatini o’rganuvchi qator tadqiqotlar amalga oshirdi. Vali Qayumxon, Boymirza Hayit kabi ziyolilarning tadqiqotlari, izlanishlari shular jumlasidan.

Hofiz Dadaxon Hasan so’zlariga ko`ra, oshkoralik yillarida mamlakatda boshlangan erkinlik shabadasi xorijdagi vatandoshlar tomonidan umid bilan kutib olingan.

Hofiz ijrosidagi “Nega yig’lamaysan, Ona Turkiston?” qo`shig`i o’sha davr kayfiyatini yodga soladi. Bu kuy dunyo bo`ylab tarqalgan vatandoshlar orasida mashhur bo`lgan.

“Bu qo`shiqni 1987 yil oxirida magnit lentasiga ko`chirganman. Shundan so`nng bu qo`shiq Turkiya, Amerika, Saudiya Arabistonidagi vatandoshlarimizga ham yetib bordi. Turkiston ozodligini istagan bu vatandoshlarimizga bu qo’shiq juda yoqib qoldi. Hatto mustaqilikka erishilgandan keyin meni ko`rgani kelishdi”, - deb eslaydi hofiz.