Masofaviyta’lim

Masofaviyta’limolishningafzalliklarivakamchiliklari
Reja ;
1 Masofaviyta’lim
2 Masofaviyta’limolishningafzalliklari
3 Masofaviyta’limningkamchiliklari

Masofaviyta’limtizimi
Masofaviy ta'lim tizimi – o`qitishning zamonaviy usuli Mamlakatimiz ta'lim tizimida sezilarli ozgarishlar ro’y berayotganligi kunsayin yaqqolkorinibbormoqda. Turlita'limshakllariqatoriayniqsa, masofadanoqitish (MO) kengqollanilayotgatligi ham quvonchlihol. Ko`pchilik Intеrnеtdanfaqatginayangiliklarbilantanishish, informatsiyaqidirish, elеktronpochtadanfoydalanishyoki gap sotishuchunfoydalanishi sir emas. Intеrnеtningimkoniyatlarikundan - kungaoshibbormoqda. Intеrnеtdanfoydalanishningyangibosqichiboshlandi, ya'ni Intеrnеt turlisohalargatadbiqqilindi. Intеrnеt tеxnologiyalar: masofadano`qitish, elеktronkutubxonalar, tеlеmеditsina, tеlеmеtrologiya, elеktrontadbirkorlik, elеktronmagazinlarvaboshqalar. Quyidabu tеxnologiyalarningqisqacha, lеkin asosiytavsiflarini kеltiramiz.


3 Masofadano`qitishtizimlariBugungikundataraqqiyotjuda tеz rivojlanmoqdavajuda tеz o`zgarmoqda. Dеyarlihardaqiqadasayyoramizningturliburchaklaridao`zgarishlar, yangilanishlarvakutilmaganvoqеa hodisalarsodirbo`moqda. Har birkunimizkuchliinformatsiyaoqimiostida kеchmoqda. Informatsiyaoqimibizniuyda, ishxonavata'tildata'qibetadi. Insoninformatsiyata'siridanxoli normal faoliyatyuritaolmaydi. Hayotnianglash, unio`rganishinformatsiyalarniyig`ishvao`zlashtirishorqali kеchadi. Insonningbilimlilikdarajasi ham ma'lumdavrichidashaxstomonidano`zlashtirilganinformatsiyalarningko`pyokiozligibilan bеlgilanadi.


4 MO asosidata'limberishuchunoqishistagidabolganaholiningmuayyanqisminita'limmuassasasijoylashganyergayigishshartemas. Ikkinchidan, tinglovchiyokioquvchitomonidanortiqchasarf - xarajatqilishzaruratibolmaydi. Uchinchidan, buta'limturigajalbqilinuvchilarningyoshcheklanishlariniistisnoqilishmumkin. MO ga jalbqilinuvchikontingentniquyidagiijtimoiyguruhlargamansubbolganshaxslartashkilqilishimumkin:

Masofaviyo‘qitish —sirtqita‘limningo‘zrivojlanishyo‘lidagiyangi

kommunikatsionvainformatsiontexnologiyalargatayangan, hammaformalari
qonunlashtirilgano‘qitishniamalgaoshirishdir. Shuninguchun «Masofaviy
o‘qitish» formasi «XXIasrta‘limi deb xisoblanmoqda.
Keyingipaytlardamasofaviyo‘qitishningijobiyligiisbotlangan. Bu borada
birinchilikuchunAQSHning NTU MilliyTexnologiyaUniversitetiva OU —Buyuk
BritaniyaningochiqUniversitetlarikurashmoqda. Aslidahozirgipaytdamasofaviy
o‘qitishvao‘qitishmuassasalarisoniularningklassifikatsiyasinikeltirishuchun
yetarlidir. Taxlillarshuniko‘rsatadiki, ulardavlatvanodavlatguruxlarigabo‘linib,
o‘zlariningo‘qitishxizmatinimamlakatlarningta‘limbozorlaridaharakatga
keltirmoqdalarvaaksincha. Biroq, bundayko‘rinishdagio‘qitishlarko‘pincha
gumanitaryo‘nalishdagio‘qitishlarnio‘zichigaqamrabolmoqda. Masofaviy

o‘qitishsistemasiningkorporativsistemasialohidasinfbo‘lib, tashkilotlarvaishlab

chiqarishxodimlariningmalakasinioshirishgavaqaytatayyorlashuchun
mo‘ljallangandir.
Tadqiqotningmaqsadvavazifalari. Masofaviyo‘qitishnio‘qishjarayonida
qo‘llashsabablarishundakita‘limtizimidao‘quvjarayoniniyangidanisloxqilish,
yangiinformatsiontexnologiyalargaasoslangano‘qitishusullariniishlabchiqish,
ularnikengjoriyqilishbugunningtalabidir. Bundamasofaviyta‘limtiziminijoriy
qilishmaqsadgamuvofiqdir.
90 yillarningboshlaridaInternetningkengommalashishi, ayniqsa WWW (World
Wide Web—Butundunyoo‘rgimchaklarito‘ri) tiziminingjoriyetilishita‘lim
tizimidayangimasofaviyta‘limtushunchasiniolibkeldi.
Masofaviyo‘qitish —buinformatsionvakommunikatsiontexnologiyalar—
Elektronpochta, Internet, video konferentsiya, audio, video ma‘lumotlarva
mul‘timediao‘quvqo‘llanmalarigaasoslanganuzoqdanturibo‘qitish, o‘rgatish
usulidir. Masalanmasofadanbiroryangimavzuyokipredmetbo‘yicha
ma‘lumotlarniviloyatlardagiixtiyoriyo‘quvyurtlarigauzatishmumkin. Agar
joylardabusohadamutaxassisbo‘lmasamasofadano‘qitish yagona usuldir.
Masofaviyta‘limdatalabadandoimiyfaoliyat —interaktivo‘qitish talab
etiladi. Bu esamutaxassisningbilimivaqobiliyatinisifatxarakteristikasinioshiradi.
Masofaviyo‘qitishningtexnologiyaelementlarihattoyuzyillardanberiko‘rib
kelinadi. Bunga Rossiyatajribasidanmisolqilib general A.M.Shanyavskiy
nomidagi Moskva XalqUniversiteti, NaxotkashaxridagiMorexodnayamaktablarini
olishmumkin. Bu yerda V. P. Chernov 1987 yilimasofaviyo‘qitishnijoriyetgan.
Ma‘lumkidunyodailmiyizlanishlarbo‘yichaaxborotlardoimo‘sib, ularni
tahlilqilishjarayonitoboramurakkablashibbormoqda.
Hozirgizamonmutaxassisiqaysisohadaishlamasin, uningoldidao‘zining
sohasigategishlihodisavavoqealarnibilibturishivabilimsaviyasinidoimiy
ravishdaoshiribborishini talab etmoqda.

Zamonaviy aхborotvakommunikatsiya tехnologiyalarivositalarinita’lim

jarayonigakirib kеlishian’anaviyo’qitishusullarigaqo’shimcharavishdayangi
o’qitishshakli- masofaviyo’qitishyaratilishigaomilbo’ldi.
Masofaviyta’limdatalabavao’qituvchifazoviybir-biridanajralganholda
o’zaro maхsus yaratilgano’quvkurslari, nazoratshakllari, elеktronaloqava
Intеrnеtningboshqa tехnologiyalariyordamidadoimiymuloqotdabo’ladilar.
Intеrnеt tехnologiyasiniqo’llashgaasoslanganmasofaviyo’qitishjahon aхborot
ta’limtarmog’igakirishimkonini bеradi, intеgratsiyavao’zaroaloqatamoyiligaega
bo’lganmuhimbirturkumyangifunktsiyalarnibajaradi.
Masofaviyo’qitishbarchata’limolishistagibo’lganlargao’zmalakasini
uzluksizoshirishimkoniniyaratadi. Bundayo’qitishjarayonidatalaba intеraktiv
rеjimdamustaqilo’quv-uslubiy matеriallarnio’zlashtiradi, nazoratdano’tadi,
o’qituvchining bеvositarahbarligidanazoratishlarinibajaradivaguruhdagiboshqa
«vеrtualo’quvguruhi» talabalaribilanmuloqotdabo’ladi.
Ma’lumsabablargako’ra, ta’limmuassasalariningkunduzgibo’limlarida tahsil
olishimkoniyatibo’lmagan, masalan, sog’ligitaqozaetmaydigan, mutaхassicligini
o’zgartirishniyatibo’lganyokiyoshikatta, malakasinioshirishniyatibo’lgan
kishilaruchunmasofaviyo’qitishqulayo’qitishshaklihisoblanadi.
Masofaviyo’qitishdaturliхil aхborotvakommunikatsiya tехnologiyalaridan
foydalaniladi, ya’niharbir tехnologiyamaqsadva masala mohiyatigabog’liq.
Masalan, an’anaviybosmausuligaasoslangano’qitishvositalari (o’quvqo’llanma,
darsliklar) talabalarniyangi matеrial bilantanishtirishgaasoslansa, intеraktiv audio
va vidеo konfеrеntsiyalarma’lumvaqtorasidao’zaromuloqotdabo’lishga, elеktron
pochtato’g’riva tеskarialoqao’rnatishga, ya’niхabarlarnijo’natishvaqabul
qilishgamo’ljallangan.
Oldindanyozilganvidеoma’ruzalartalabalargama’ruzalarnitinglashva
ko’rishimkonini bеrsa, faksimalaloqa, хabarlar, topshiriqlarnitarmoqorqali tеzkor
almashinishtalabalargao’zaro tеskarialoqaorqalio’qitishimkonini bеradi.

Yuqoridagilargaasoslanib, ta’limjarayonidaaynivaqtdaqaytaqaytatilga

olinayotganayrim tеrminlartavsifivata’riflarni kеltirishmumkin.
Masofaviyo’qitish–engyaхshian’anaviyvainnovatsion mеtodlar, o’qitish
vositalarivaformalarinio’zichigaolgansirtqivakunduzgita’limsingari aхborot
va tеlеkommunikatsiya tехnologiyalarigaasoslanganta’limformasidir.
Masofaviyo’qish–buyangi aхborot tехnologiyalari, tеlеkommunikatsiya
tехnologiyalariva tехnikvositalarigaasoslanganta’limtizimidir. U ta’limoluvchiga
ma’lumstandartlarvata’limqonun-qoidalariasosidao’quvshart- sharoitlariva
o’qituvchibilanmuloqotnita’minlab bеrib, o’quvchidanko’proqmustaqilravishda
shug’ullanishni talab qiluvchitizimdir. Bundao’qishjarayonita’limoluvchiniqaysi
vaqtdavaqaysijoydabo’lishigabog’liqemas.
Masofaviyta’lim–masofadanturibo’quv aхborotlarinialmashuvchi
vositalargaasoslangan, o’qituvchi maхsus aхborotmuhityordamida, aholining
barchaqatlamlarivachеtellikta’limoluvchilargata’limхizmatlariniko’rsatuvchi
ta’limmajmuaidir.
Masofaviyo’qitishtizimi–masofaviyo’qitishshartlariasosidatashkil
etiladigano’qitishtizimi. Barchata’limtizimlarisingarimasofaviyo’qitishtizimi
o’ziningtarkibiymaqsadi, mazmuni, usullari, vositalarivatashkiliyshakllarigaega.
Nimauchunmasofaviyta’lim kеrakbo’libqoldi? – dеgansavoltug’ilishitabiiy. Bu
savolgajavobtariqasidaquyidagilarnisanabo’tishmumkin:
–Ta’limolishdayangiimkoniyatlar (ta’limolishningarzonligi, vaqtvajoyga
bog’liqmasligivaboshqalar).
–Ta’limmaskanlarigatalabaqabulqilishsoniningchеklanganligi.
–Ta’limolishniхohlovchilarsoniningoshishi.
–Sifatli aхborot tехnologiyalariningpaydobo’lishivarivojlanishi.
–Хalqaro intеgratsiyaningkuchayishi.
Yuqoridasanabo’tilgansharoitvaimkoniyatlarmasofaviyo’qitishgaehtiyoj
borliginiko’rsatadi.

Sizo’qishbilanbirqatordaishbilan ham shug’ullanishingizmumkin. Aslidamasofaviyo’qishnitanlaganabituryentlarningasosiyqismibuo’zishidanvozkechishniistamaydigan, ammo bilimolishnixohlaydiganlardir. Onlaynta’limdasiz dam olishkunlarida, ishdanqaytganingizdahattoyarimkechadao’qishingizmumkin;

· Mablag’ingiztejaladi. Har qandaydasturuchunmasofaviyta’limdarajasi (Internetdayokiboshqausulda), o’quvmarkazlaridagioddiyto’lovdanko’raanchaarzonroqbo’lishimumkin. Iqtisodiyjihatdanmaqbulvariantlarniqidirayotgano’quvchilaruchunonlaynta’lim-engto’g’riyo’l;

· Vaqtingiznitejang! O’quvmarkazlarigaborishvaqaytishvaqtida transport kutishuchunketadiganvaqtingiznitejashingizmumkin. Onlaynta’limdasizistaganyeringizdama’lumotolasiz;

Agar sizo’zingizniintiluvchanhisoblasangiz, masofaviyta'limningengkattafoydasishundaki, ayrimdarslarguruhbo’libo’tiladi. Guruhdaba’zio’quvchilartezroqayrimlariesasekintushunadilar. Bu jihatdanmasofaviyta’limolishusulisamaraliroq;

· Chalg'ishehtimoliyuqori. Yuzma-yuzmuloqotqilishuchuno'qituvchilarvakutilayotgantopshiriqlarhaqidadoimiyravishdaeslatuvchisinfdoshlaryo'q. Agar masofaviyo'qitishkursinimuvaffaqiyatliyakunlamoqchibo’lsangiz, o'zingiznig’ayratlivadiqqatliqilishingizkerak;

· Tarmoqdanayrilish. Onlaynbilimolishningengkattadushmanibu internet provayderlariningsekinishlashiyokialoqauzilibqolishi. Bu vaziyatdaabituriyentta’limolishgabo’lganintilishiso’nishiyokiasabiylashishigaolibkeladi.

Sizqaybiryo’sindata’limolishnitanlamangbularningbarisizmukammalbilimolishingingizgako’maklashadi.

Masofaviyta‘limdao‘quvkursiningengto‘lavariantiquyidagilardan
iboratbo‘ladi.
Nazoratmateriallar;
Nazariybilimlarnito‘g‘rilashuchuntopshiriqlarnibajarishmisollarivaengko‘p
uchraydiganxatoliklarnitaxlilikursatqilgan material;
 Virtual laboratoriyaishlari;
Ma‘lumotnomalarvaglossoriylar. Glossoiylar - (fanning yilbo‘yichatarixan
rivojlanishi);
Bilimlarnirivojlantirishva test o‘tkazishtizimlari.
O‘kuvkursiningharbirtashkilqiluvchisio‘rganilayotgansoxasivaushbukurs
o‘rganilayotganta‘limyunalishigabog‘liqxoldaturlitarzdaamalgaoshiradi.
Masalan: texnikaviyta‘limyo‘nalishlariuchunpraktikummashqlarto‘plami
iqtisodiyottopishyo‘nalishlariuchuninteraktivo‘yinlarko‘rinishidabo‘lishi
mumkin.
ikkinchioliyyokiqoshimchama'lumotolish, malakaoshirishvaqaytatayyorgarlikotashistagidabolganlar; mintaqaviyhokimiyatvaboshqaruvrahbarlari ; an'anaviyta'limtiziminingimkoniyatlaricheklanganligisabablima'lumotolaolmaganyoshlar; oz ma'lumotmaqominizamonaviytalablardarajasigakotarishistagidabolganfirmavakorxonalarxodimlari; ikkinchi parallel ma'lumotolishnixohlagantinglovchilar; markazdanuzoqda, kamozlashtirilganmintaqalaraholisi; erkinkochibyurishicheklanganshaxslar; jismoniynuqsonlaribolganshaxslar; harbiyxizmatdabolganshaxslarvaboshqalar.


6 Masofaviyta'limmodellari. Masofaviyta'lim (MT) - buo`qituvchivao`quvchibirbiribilanmasofayokivaqtorqaliajratilgansababli, informatsiontexnologiyalardanfodalanilganta'limturi. Bu ta'limturinibirnechamodellarimavjud, ularmasofaviyta'limtashkilqilinishigasababbo`lganvaziyatlaribilanfarqlanadi: geografiksabablar (mamlakatmaydoni, markazlardangeografikuzoqlashganregionlarmavjudligi), mamlakatnikompyuterlashtirishvainformatsiyalashtirishdarajasi, transport vakommunikatsiyalarrivojlanishdarajasi, masofaviyta'limuchunmo`taxasislarmavjudligi, ta'limsohasidainformatsionvakommunikatsiontexnologiyalardanfoydalanishdarajasi, mamlakatningta'limsohasidagiodatlari.


10 Masofaviyta'limningtexnologiyalarivaundaqatnashuvchilari. Masofaviyta'limningasosiytexnologiyalarigaquyidagilarnikiritishmumkin: INTERAKTIV texnologiyalar: Internet masofaviyta'limportali. Video va audio konferentsiyalar. Elektronpochtaorqalita'lim. Internet orqalimustaqilta'limolish. Uzoqdanboshqarishsistemalar. Onlaynsimulyatorvao`quvdasturlar. Test topshirishsistemalari.

Bugungikundamasofadano‘qishningikkitastrategiyasibor:

tinglovchiro‘yxatdano‘tadi, o‘qishhaqinito‘laydivashundankeyinginakurslardao‘qishimkoniyatiniqo‘lgakiritadi;
kurslardaistagankishibepulo‘qishimumkin, imtihontopshirishvasertifikatolishuchunesato‘lashkerak.

Onlay-ta'limningbundayjadalrivojlanishitalabauchunraqobatnikuchaytirmoqda. Enditanlashimkoniyatibor: o‘rtachayashashvao‘qishuchunto‘lashyokiuydaqolibxuddishupullarnioliytoifaliuniversitetdao‘qishgainvestitsiyaqilish.
Ammo masofadano‘qishpragmatikbilimolishbilancheklanibqoladi, klassikuniversitetta'limiesa - budoimo‘qituvchilarningtalabalarbilan, talabalarningbir-birlaribilanbevositamuloqoti, kampusmuhiti, akademikruh, start olishimkoniyatlarimavjud.
Ijodiyfanlarbilanqandayyo‘ltutish ham tushunarsizligichaqolmoqda, axirbundao‘qituvchi-o‘quvchialoqasita'limjarayoniningmajburiytarkibiyqismihisoblanadi. Akterlikmahoratinisirtdanegallashmumkinmi? Aytgancha, onlayn “o‘qish”niboshlabberganiqtisodiyfanlarnianiqshaklgakeltirishqiyin, chunkibuyerdagumanitarjihatustunlikqiladi. Qanaqasigaaylantirmang, iqtisod - buinsonvamoliyahaqidagi fan.

Umumanolganda - masofadano‘qishunchalikyangihodisaemas. O‘nyillardavomidamamlakatimizda, hozirdayo‘qbo‘libketganmamlakatimizda, sirtdano‘qishusulibo‘lgan. Ammo hechkimdahechqanaqasavoltug‘ilmagan. Internet-formatdagimasofadanqishesao‘zigaxos “evolyutsiya” yo‘linibosibo‘tdi. Hammasi 90-yillarda, umumjahontarmog‘imakonidaonlayno‘qishkurslaripaydobo‘lgandaboshlandi. Onlaynta'limloyihalariningkeyingibosqichinisbatanyaqindaboshlandi. Birinchibo‘libStenfordboshladi, keyinchalikungasekin-sekinboshqayetakchioliyo‘quvyurtlariqo‘shildi.
Birinchidan, oldinlariko‘pchilikninghamyoniko‘tarmaganelitata'limendideyarlibepulbo‘ldivaendidunyoningdeyarliistalgannuqtasidata'limolishmumkin. Kurslarnimuvaffaqiyatbilantamomlayotganlar (vijdonanbo‘lishiuchunaytishlozimki, bundaylarko‘pemas) qonuniysertifikatlarolmoqdalar. BalkibuStenfordyokiGarvarddiplomigamutlaqotengemasdir, ammo onlayn-tinglovchiolgansertifikatgahaqiqatan ham xuddio‘shaGarvardvaStenfordningtaniqliprofessorlariningkurslarinitinglaganiyozibqo‘yilgan.

Ikkinchidan, muhimjihatishundaki, onlaynkurslarningyangidizaynipaydobo‘lmoqda. Bu endiauditoriyadayozibolinganikkisoatlikleksiyalaremas, balkibatafsilsharhberilganqisqavideoroliklar. Rolik, odatda, 7-12 daqiqadavometadivaundako‘pibilanikkitag‘oyamuhokamaqilinadi. Aytishlozimki, bunday format zamontalablarigamutlaqojavobberadi. Yaqindaolimlarzamonaviyyoshlarfiziologikjihatdano‘zdiqqatlarinimuayyannarsaga 10 daqiqadanko‘pqaratibturaolmasliklariniisbotladilar.  Agar 2000 yildabuko‘rsatkich 25 daqiqabo‘lganbo‘lsa, 2015 yilda u 10 daqiqagachaqisqarishgaulgurdi.
Shundayekan, hammamizborgan sari masofadano‘qishgao‘tibolamiz, deganfikrto‘g‘rimi, vabunimalargaolibkeladi?

Qanchondirmasofadanelitata'limolishmumkinbo‘lishiamrimaholbo’lgan. Tasavvurqiling, engzo‘r professor leksiyanionlayno‘qidi. Ammo, namashhurlik, naobro‘ vanaoriginallikskayp-suratnitirikinsongaaylantiraolmaydi. Rivojlanganmadaniyatlarningko‘pchiligi ko‘pkontekstli, oddiyqilibaytgandaasosiybilimlarauditoriyadagileksiyalarorqaliemas, balkio‘qituvchibilano‘quvchiningkoridor, oshxonadagibafurjasuhbatidavomida, seminarlardagibaxs-munozaralarchog‘idaorttiriladi.
Masalan, MDUdaan'anaviyleksiyalaro‘rnigatalabalarbilanuchrashuvgayetakchilarinitaklifqilishamaliyotiqo‘llanmoqda, ular u yokibusohaqandayishlashito‘g‘risidaso‘zlabbermoqdalar. Professorlarbutendensiyaniyoqlamoqda - faqatamaliyotchiginajonlimuloqotchog‘idatalabalargajarayonlarningmohiyatiniochibberaoladi.

Nimademaylik, ta'limsohasidagionlayn-yangilikningyaqqolustunliklarinihamaytibo‘tishimizadolatdanbo‘ladi.
Masofadanturibo‘qish - butashqaridanmajburantiqishtirilgantizimemas, balkiinsonningongli, aniqmaqsadgayo‘naltirilgantanlovi. Bu narsa “ishberishi” uchuninsonaniqrag‘batgaegabo‘lishikerak: “men ko‘ppulto‘lamasdanGarvarddiplominiolishnijudaistayman”, “men butunkelajagimuchunhayotdasturinio‘zimtuzaman” va, nihoyat, “o‘zimgainvestitsiyaqilishuchunjavobgarliknibutunlayo‘zzimmamgaolaman”.

Tarixdako‘plabjarayonlarniko‘rishmumkinki, ularniyaxshi/yomon, ijtimoiybalo/manfaatnuqtainazaridanbaholabbo‘lmaydi, ammohammao‘ziuchunqarorqilishikerak - ishtiroketamanmiyokietmaymanmi. Ishtiroketmasligimizmumkinemas - jadalrivojlanayotganilmiy-texnikaviytaraqqiyotbungayo‘lqo‘ymaydi. Faqat 15-20 yildankeyin, hozirgi “raqamli” avloduzil-kesilshakllangandaginabaholashimizmumkin.
Zamonaviytexnologiyalartufayli, biz uydanchiqmasdan ham ta’limolishimizmumkin. Hattoayrimcheteldavlatlariningnufuzliuniversitetdiplominiqo’lgakiritishimkoniyatlarimavjud. Onlayn-ta’limendilikdabiroryangiliksifatidaqabulqilinmayapti, chetelliktalabalaruchunmasofavitta’limtizimirivojlanibbo’lgan. Ushbuta’limtizimiqanchalikqulayvasamarali? Keling, bugungimaqolamizdamasofaviyta’limningbarchaafzalliklarivaqulayliklariniko’ribchiqamiz.