Massivlar va uning tuzulmasiga dars ishlanma

IV. O’quvchilar uchun tavfsiya etiladigan adabiyotlar :
1.Madraximov Sh.F.,Gaynazarov S.M “C++ tilida programmalash asoslari” Toshkent 2009 .
2.Rahimov H,Dehhqonov T “C++ zamonaviy dasturlash tillari ” Toshkent 2007
V. O’quvchilar uchun tavsiaya etiladigan adabiyotlar :
1.Madraximov Sh.F.,Gaynazarov S.M “C++ tilida programmalash asoslari” Toshkent 2009 .
2.Rahimov H,Dehhqonov T “C++ zamonaviy dasturlash tillari ” Toshkent 2007

№	Dars vaqtini rejalashtirish	80 daqiqa
1	Tashkili qism	2 daqiqa
2	O’qituvchining kirish so’zi	3 daqiqa
3	O’tilgan mavzuni so’rash	20 daqiqa
4	O’tilgan mavzuni umumlashtirish	5 daqiqa
5	Yangi mavzu bayoni	30 daqiqa
6	Yangi mavzuni mustahkallash	15 daqiqa
7	Mashg’ulotga yakun yasash va o’quvchilarni baholash	3 daqiqa
8	Uyga vazifa berish	2 daqiqa

Darsning o’tkazish tartibi.

1. 
   Tashkiliy qism.
   

O’qituvchi o’quvchilar bilan salamlashadi, sinif xonsi tozaligi va mashg’ulatga tayorligiga, o’quvchilarning tashqi ko’rinishiga ahamiyat beradi.Navbachi bayonini qabul qilib, guruh jurnaliga o’quvchilarni belgilaydi.

2. 
   O’qituvchining kirish so’zi.
   

O’qituvchi o’quvchilarni yangi mavzu bilan tanishtiradi. O’quvchilarni darsga jalb etish uchun dars rejasi va maqsadlarni yoritadi.

3. 
   O’tgan mavzuni so’rash:
   

O’qituvchi o’tgan dars yoritilgan “Zamonaviy dasturlash tili” mavzusi bo’yicha o’quvchilar bilmini quyidagi usullarda tekshiriladi:
Frontal so’rov
Bunda o’qituvchi tomanidan berilgan savollarga o’quvchilar tez aniq va qisqa javob berishi kerak.

1. 
   Masssivga ta’rif bering va misollar keltiring?
   
2. 
   Massivlarning qanday turlari bor? Ularbi tavsiflang
   
3. 
   Massivning elementi nima va u qanday tavsiflanadi?
   
4. 
   Massiv indeksi deb nimaga aytiladi?
   

4. O’tilgan mavzuni umumlashtirish.
O’qituvchi o’quvchilar javobini umumlashtirib, kamchiliklarni to’ldiriladi. Murakkab savol-javoblar ustida qisqacha to’xtalib o’tiladi. O’tgan mavzuni yangi mavzu bilan bog’laydi va yangi mavzuni bayon etishga o’tadi.
5. Yangi mavzuni bayoni.
Mavzu: Massivlar.
Reja:

1. 
   Massivlar haqida tushuncha
   
2. 
   Massivlarni tavsiflash va ulardan foydalanish
   
3. 
   Ko’p o;lchavli (ibdeksli) massivlar
   

Yangi mavzuning bayoni etish mobaynida o’qituvch ko’rgazmali qurollar, didaktik materiallardan keng foydalaniladi, darsda o’quvchilarning faol ishtirok etishga da’vat etadi. Mavzuning dorzabligini takidlab, nazariy bilimlarning amaliyotidagi ahamiyatini tushuntiradi.
Bir necha sonlarni yooki o’zgaruvchilarni bitta nom ostida tuzib chiqishga to’g’ri keladi Buning uchun bu sonlar bitta to’plamaga (massivga) tizib chiqiladi va unga biror bir nom beriladi.
Bitta nom bilan ataladigan va ma’lum tartibda joylashtirilgan sonlar (o’zgaruvchi) massivning elementi deyiladi.
Massivlar hotirada ketma-ket joylashgan, bir tipdagi o'zgaruvchilar guruhidir. Alohida bir o'zgaruvchini ko'rsatish uchun massiv nomi va kerakli o'zgaruvchi indeksini yozamiz. C++ dagi massivning elementlar indeksi har doim noldan boshlanadi. Bizda char tipidagi m nomli massiv bor bo'lsin va uning 4 dona elementi mavjud bo'lsin.
m[0] -> 4
m[1] -> -44
m[2] -> 109
m[3] -> 23
Ko'rib turganimizdek, elementga murojaat qilish uchun massiv nomi va [] qavslar ichida element indeksi yoziladi. Bu yerda birinchi element qiymati 4, ikkinchi element - 1 nomerli indeksda -44 qiymatlari bor ekan. Ohirgi element indeksi n-1 bo'ladi (n - massiv elementlari soni).
[] qavslar ichidagi indeks butun son yoki butun songa olib keluvchi ifoda bo’lishi kerak.
Masalan:
...
int k = 4, l = 2;
m[ k-l ] = 77; // m[2] = 77
m[3] *= 2; // m[3] = 46
double d = m[0] * 6; // d = 24
cout << m[1]; // Ekranda: -44
...
Massiv static va dinamik bo’lishi mumkin. Statik massivning uzunligi oldindan ma’lum bo’lib, u xotirada ma’lum adresdan boshlab ketma ket boshlaanad. Dinamik massivning uzunligi programma bajarilishi davomida u dinamik xotiradan ayni paytda bo’sh bo’lgan adreslarga joylashadi. Masala,
Int m[6];
Ko’rinishida e’lon qilingan bir o’lchamli massiv elementlari xotirada quydagicha joylashadi.
Adres Qiymatlar

m

m[0]

m[1]

m[2]

m[3]

m[4]

m[5]

Massivlar bir necha indeksga ega bo’ladi. C++ kompilatorlari eng kamida 12 ta indeks bilan ishlaydi. Masalan, matematikadagi o’lchamli matritsani ikkita indeksli massiv yordamida bersak bo’ladi.

B
Dasturlash tilini o’rganishni boshlashning eng yaxshi usuli bu biror bir soddaroq dasturni olib, uni tahlil qilishdir.Quyida ana shunday dasturlardan biri berilgan bo’lib, C++ dasturlash tilini o’rganishni shu misolni tahlil qilishdan boshlaymiz.

Yuqorida o’ng tomonda birinchi dasturimizning kodi ko’rsatilgan va uni biz ixtyori ravishda nomlashimiz mumkin. Maslan, Yangi olam .cpp. chap tomonda esa kompilastsiya qilinganidan keyingi holat, yani dasturning natijasi ko’rsatilgan Dasturni tahrir va kompilatsya qilish yo’li siz foydalanayotgan kompilatorga, uning rivojlantirilgan interfeysi yoki versiyaga bog’liqdir.
Yuqoridagi dastur C++ da yozilgan eng sodda dasturlardan biridir. Ammo u C++ dagi boshlang’ich komponentlarni o’z ichiga olgan. Biz dasturning har bir komponentlarini birma-bir ko’rib chiqamiz va izohlaymiz:

//C++ da ilk dasturim		Bu izoh satridir// belgisi bilan boshlanadigan barcha satirlar izoh qatorlari deb tushuntiriladi. Bu satirlar dasturning ishlashiga hech qankday ta’sir qilmaydi u faqat dasturchi uchun kodlariga qisqa izoh berish uchun xizmat qiladi.
# include		# Belgisi bilan boshlanadigan satir Preprotsessor uchun buyruq (direktiva) hisoblanadi.Ular dasturda bajaradigan kod satirlari emas, balki, kompilyator uchun ko’rsatmadir. Demak # include satr kompilator preprotsessor “iostream standart header” faylini kiritib qo’yishga buyruq beryapti. bu maxsus fayil C++ dagi standart kiritish – chiqarish kutubxonasini e’lon qiladi. Bu fayil dasturga undan keyin chalik foydalanilish mumkin bo’lganligi uchun kiritiladi.
Int main ()		Bu qator main funksiyasi e’loni boshlaniyotganini bildiradi. C++ da dastur ishlashni boshlaydigan joy bu main funksiyasidir. Dasturning asosiy qismi main funksiyasi ichiga yoziladi. Bu funksiya mustaqil bo;lib, u dasturning boshida, o’rtasida yoki oxirida bo’lishdan qatiy nazar uning tarkibi dastur ishlaganda birinchi bo’lib ishga tushadi. Shuning uchun ham C++ dagi dasturlarning barchasida main qismi mavjud bo’ladi. Main funksiya bo’lagani uchun undan keyin () qavslari bor.C++ da barcha funksiyalardan keyi kichik () lar qo’yiladi chunki ularning ichiga funksiya argumentlari yoziladi. main funksiyasi tarkibida uning e’loni yozilgan va {} qavslari bilan berkitilgan bo’ladi.