Matematik tasavvurlarni shakllantirish Bolada qog’oz varag’ida mo’ljal olish malakalarini shakllantirish

Vaktni chamalash. Bolalarni soatlarning turlari va ularning tuzilishi
(strelkalari, tsifrblati) bilan tanishtirish. Vaktning eng kichik birliklari soniya va dakika xakida tushuncha berish. Yarim soatgacha aniklikdagi vaktni belgilashga urgatish. Kelgusi oy, sana nomi bilan tanishtirish. Kecha kanday sana bulganligini, ertaga kanday sana bulishini aytishga urgatish.Xdfta kunlari va yil fasllari izchilligi xakidagi bilimlarni mustaxkamlash, kelgusi oyning nomini aytishni mashk kildirish. Urta guruhda tarbiyachi bolalarning faol lugatlarida sutka kismlarining
nomlarini mustaxkamlaydi, bolalarning vaktning bu oraliklari xakidagi tasavvurlarini chukurlashtiradi va kengaytiradi. U doimo bolalar e’tiborlarini sutka kismlarining almashinishi ketma-ketligiga karatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar xar doim ertalab kechasidan keyin kelishini va kunduzi bilan almashiiishini, kunduzi kechkurun bilan, kechkurun esa kechasi bilan almashinishini bilib oladilar.
Sutka kismlarining ketma- ketligini oilishlarini mustaxkamlash uchun rasmlarni qarashni, ular buyicha xikoyalar tuzishni tashkil kilish maksadga muvofik. Rasmlar karab bulinganidan keyin, bolalarga ularni stollarga tugri ketma-ketlikda joylashtirish va sutkaning kismlarini tartibi bilan aytish topshirigini berish mumkin. Yil oxirida bolalarga shu mashklar asosida sutka xakidagi umumlashgan tasavvurlarni berish va sutka suzining mazmunini ochib berish mumkin. Urta guruhda bolalar “kecha”, “bugun”, “ertaga” tushunchalarini farklashni urganib olishlari kerak. Kattalar tomonidan tegishli nomlardan xar doim foydalanish buning uchun eng Yaxshi sharoitdir. Masalan, bolalarga yangi o’yinchoqni kursatishdan oldin tarbiyachi ularga bugun u yangi o’yinchoq kursatishi va ular shu o’yinchoqni uynashlari xakida ogoxlantirishi kerak. Yoki tarbiyachi bolalarga kecha nima bilan mashgul bulganliklarini, bugun ertalab nima kilganliklarini eslashni taklif kiladi. Bolalarga bunday deyish mumkin: “Bugun biz sizlar bilan loy va plastilindan narsalar yasaymiz, ertaga esa, rasm chizamiz. Kecha biz sizlar bilan uchastkada sayr kildik, bugun esa parkka boramiz” va xk. Maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiyachi bilan xar doim shunday mulokotda bulib, bu tushunchalarni uzlashtiradilar. Konkret misollarda “tez-sekin” tushunchalari bilan tanishadilar.

34. Katta guruhlarida natural sonlarni o’zlashtirishga o’rgatish usullari.

Son va sanoqning dastlab qachon paydo bo’lganliti noma‘lum. Lekin bundan bir necha o’n ming yillar burun odamlar o’z ehtiyojlarini qondirish uchun turli buyumlar yasab, mehnat qilganlar. Buning natijasida sanoqqa duch kelganlar. Shu bilan birga savdo sotiqning yuzaga kelishi ham uni taqozo qiladi. Odamlar kiyikning nechta shoxi, qushning nechta qanoti bo’lsa, odamning shuncha qo’li borligini bilganlar. Ular ikkigacha sanashni o’rganganlar.Masalan yangi Gvineyada, Avstraliyada sonlarni «bir»ni (uratun) va 2 (okoza). Ular shunday hisoblashgan (okoza — uratun-3) (okoza-okoza - 4 (okoza- okoza-uratun - 5). Shu uslubda 7 gacha sanashni bilganlar. Undan kattalarini «ko’p» deb ataganlar. Shuning uchun bo’lsa kerak «Yetti o’lchab bir kes», «Bir kishi ishlaydi, yetti kishi yeydi» va boshqa shu kabi maqollar saqlanib kelgan. Keyinchalik boshka sonlar paydo buldi. Buyumlarni sanashni osonlashtirish uchun ularni beshtalab, o’ntalab, dyujinalab buyumlarga ajrata boshladilar.Dyujina (bu 12 ta buyumdan tuzilgan uyum) ni ikki, uch, to’rt va oltita teng bo’lakka bo’lish oson bo’lgan. Lekin dyujinaga qaraganda 5 va 10 talab sanash osonroq bo’lgan. Bu barmoqlar orqali amalga oshirilgan. Gorssova orollaridagi kishilar faqat barmoqlarini emas tananing boshqa qismlar orqali tartibiy ravishda foydalanib 33 predmetgacha sanaganlar. Keyinchalik maxsus so’zlar paydo bo’lgan. Floridalar «na-kua» — 10 tuxum, «na-banara» — 10 korzinka degan so’z edi. «na» esa 10 ta degani. Pul paydo bo’lganda o’nlik tizim yuzaga keldi. Bunda o’nta yuztani, o’nta yuzlik mingni tashkil qilgan. Bunday holda bir necha kishi sanagan. Birinchi kishi qo’llaridagi barmoqlarini birin-ketin yumib birlikni sanagan. Sanovchida 10 ta barmoqning hammasi yumilgandan keyin, u barmoqlarini ochib yuborgan. Ikkinchi sanovchi esa 6 barmog’ini yumgan. Uning barmoqlari nechta to’la o’nliklar sanalganini ko’rsatgan va h.k.Ana shunday o’nlik sistemasi hindularning faktik sanashlari ham ko’rinadi. Bunda ular 10 ta predmetni bir qatorga qo’yganlar, 2 chisi yangi qatordan boshlaganlar. Bu usul uchun XI-XVI asrlarda Meksik sonini ifodalovchi illyustratsiya usuli qabul qilingan. Bir nuqta bilan ifodalanganlar, ikkinchi 2 ta nukta bilan, unii esa bunday va x.k. Qadimgi sanoqlar yangicha bo’lib, ular piramidalarda saqlanib qolgan (ular qushlar, odamlar va hayvonlarni ifodalovchi nerogriflar ) saqlanib qolgan. Ana shunday yozuvlar Markaziy Amerikada va Peru ham bo’lgan. Bular yozishning ilk bosqichlari bo’lgan.Bularni 30-yillargacha noma‘lumligi saqlanib qolli. Chunki, buning uchun qadimgi Yegipet va Vavilonlarning tilini o’rganish kerak edi. 30-yillarda Pasxi orolidan topilgan qazilma uni aniqlashga qaratilgan bo’lib xizmat qildi. Ikkita matematik papirus saqlanib qolgan. Biri Londondagi Pritanil muzeyida, biri, Moskvadagi Pushkin muzeyidadir. Bunday tayoqcha 1 ni, churbaka 100.000 ni, qo’lini osmonga ko’tarib turgan odam 1.00.000 ni bildirgan. S=1000

35.Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda vaqtni his qilishni rivojlantirish.

Har tomonlama rivojlangan shaxsning majburiy sifati bu katta mehnatkashlikdir. Maktabgacha tarbiyachining ishi o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bolani mehnatga tayyorlash bu uning psixologik tayyorgarligini shakllantirishdir. Psixologik tayyorlik - bu har qanday ishlab chiqarish turini muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun etarli bo'lgan shaxsning rivojlanish darajasi. Yuqori insoniy tuyg'ularning shakllanishi bola tomonidan ijtimoiy qadriyatlar, ijtimoiy talablar va jamiyat tomonidan qabul qilingan me'yorlarni o'zlashtirish jarayonida yuz beradi. Bola o'ziga xos standartlar tizimiga ega: ularni hissiy jihatdan jozibali yoki jirkanch, yaxshi yoki yomon, chiroyli yoki chirkin kabi baholaydi. Bolalar doimo ijtimoiy voqelikka qiziqishadi. Birinchi muhim vosita bu bolaga ta'sir etuvchi, uning ongi va ruhini oziqlantiruvchi ijtimoiy haqiqatdir. Asosiysi, bolalarga ijtimoiy dunyoni "ichidan" ko'rsatish va bolaga ijtimoiy tajriba to'plashga, uning dunyodagi o'rnini tushunishga yordam berish. Mehnat ham ijtimoiy hodisadir. Mehnat - bu odamlarning bir-biriga bo'lgan g'amxo'rligining namoyonidir. Ko'p qirrali haqiqat bolaga bevosita omon qolish, muhim va qiziqarli maqsadlarga erishish uchun muayyan me'yor va qoidalarni bajarish zarurligini his qilish imkonini beradi. Boladagi kuchli hissiy tajribalar uning birgalikdagi harakatlarga asoslangan holda, kattalar bilan bo'lgan munosabatini keltirib chiqaradi. Hissiy va og'zaki aloqa - bu biznesning biznes shakli uchun bola motivlarini shakllantiradigan markaziy aloqa. Muloqot va faoliyat hissiyotlar maktabi va odamlar hayotining ijtimoiy tajribasini uzatishda xizmat qiladi. Bola hissiyotni, tajribani o'rganishni o'rganadi, atrof-muhitga bo'lgan munosabatini, qobiliyatlarini namoyish etish qobiliyatiga ega bo'ladi.Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mehnat ta'limi asosiy vazifalaridan biri kattalar ishi bilan tanishish va unga hurmatni rivojlantirishdir. Bolalar bog'chasidan boshlab bolalar oddiy vositalardan foydalanishni, turli xil materiallarning xususiyatlarini o'rganishni, o'z-o'zini parvarish qilish ko'nikmalarini egallashni, guruhda tozalik va tartibni kuzatishni, gullarga qarashni, stollarni o'rnatishni, o'yinchoqlarni tozalashni o'rganadilar. Uyda, ular doimiy va vaqtincha bajarilishi mumkin bo'lgan vazifalarni bajarish orqali ota-onalarga yordam berishadi. Bolalarni mehnat tarbiyasida oila, ota-onalar o'rnakining mustahkamligi muhim rol o'ynaydi. Ota-onalar o'z mutaxassisligi bo'yicha muvaffaqiyatli ishlaydigan, o'z kasbini sevadigan va bolalarga mehnat haqida ma'lumot beradigan oilalarda mehnat ta'limi uchun qulay sharoitlar yaratilgan. Ota-onalar o'zlarining mehnat vazifalariga vijdonan munosabatda bo'lishlari, boshqalarning mehnatiga bo'lgan hurmat bolalarga juda katta ta'sir qilishini chuqur anglab etishsin. Kuchli ish muhiti, kattalarning shaxsiy namunasi bola uchun juda muhim rag'batdir. Albatta, bolalarning aksariyati o'zlarining otalari va onalarining ijtimoiy ishlab chiqarishdagi ishlarini kuzatishga qodir emaslar, ammo kattalarda bolalar oldida bo'lishi mumkin bo'lgan va qilinishi kerak bo'lgan narsalar ko'p. Oqsoqollar qanday ishlashini ko'rib, ular bilan binolarni tozalashda, yuvinishda, kechki ovqat tayyorlashda va bog'da, bog'da qazish ishlarida mamnun bo'lishadi. Ularning oldida ota-onalariga o'rnak ko'rsatgan holda, bolalar mehnatkash, odamlarga foyda keltirishga moyil.Mehnat - bu markaziy ijtimoiy hodisadir. Moddiy va ma'naviy madaniyat ob'ektlarida aks etgan barcha qadriyatlar inson mehnati bilan yaratilgan. Bolalikning butun davri mobaynida, bolalar moddiy jihatdan katta yoshdagilarga qaram bo'lib, ular ishda va uyda turli xil mehnat faoliyati bilan shug'ullanadilar. D. B. Elkoninning so'zlariga ko'ra, maktabgacha yoshdagi davrda ob'ektiv dunyo va inson munosabatlari dunyosi o'rtasidagi bog'liqlik bir muncha yopiladi. Shu sababli, maktabgacha yoshdagi bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish ularning kattalar dunyosi bilan aloqalarini o'rnatishda muhim rol o'ynaydi.Jamiyatdagi kasblar dunyosi murakkab, dinamik, doimiydir
rivojlanayotgan tizim. Sotsiologlar o'zlarining tadqiqotlarida aniqladilar
ijtimoiyshartlilikommaviy kasbning ahamiyati, maqsadga muvofiqligi, uni ma'lum bir ish turi bilan shug'ullanadigan odamlar jamoasi sifatida belgilab berdi. Ularning faoliyati shuni ko'rsatadiki, insonning ijtimoiy holati ko'pincha kasbning obro'siga bog'liq. Kasbga munosabat shaxsni ijtimoiylashtirish jarayonida rivojlanadi, bu maktabgacha yoshdagi davrni ham qamrab oladi. Afsuski, ko'pincha nafaqat maktabgacha yoshdagi bolalar, balki boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar ham kattalar kasblari dunyosi to'g'risida juda aniq tasavvurga ega bo'lib, ularning kasbiy faoliyatining mohiyatini tushunmaydilar.70-80-yillarda pedagogika fanlari doktori, professor V.I.Loginova rahbarligida o'tkazilgan maktabgacha yoshdagi bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirish muammosi bo'yicha olib borilgan jiddiy eksperimental tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun nafaqat parchalanadigan vakillar, balki tizim mavjud. Axborot asoslanadigan asosiy, asosiy tushunchaga asoslangan bilim.
36. Katta va tayyorlov guruhlarida “Nol” va “Nom” tushunchalarini shakllantirish.

Jamiyatdagi insonning to'laqonli faoliyati, ya'ni lining har kungi hayoti, ishlab chiqarish faoliyati, undan yuqori darajadagi umumiy rivojlanish va umumiy madaniyatini takomillashib borishi talab qilinadi. Shuning uchun bizning asosiy vazifamiz maktab yoshigacha bo'lgan bolalarni bilimga undash, faollikka chaqirish, amaliy faoliyatning har bir turida matematik tushunchalarning muhimligini ko'rsatish, fikrlashga o'rgatishdan iboratdir. Demak, zamonaviy

maktabgacha ta'lim oldida bolalarga yoshligidan boshlab mustaqil,
faol matematik tushunchalarni rivojlantirish vazifasi turibdi. Zamonaviy fanda matematik tushunchalarni rivojlantirishning bir necha yo'nalishlari belgilandi: falsafa bilimlarning haqqoniylik muammosini ko'rib chiqadi; mantiq tushunchani ivojlantiruvchi bilim tizimi sifatida o'rganiladi, psixologiya har bir bolaning mus taqil fikrlash jarayonini nimaga, qaysi fikrlash jarayoni orqali namoyon bo'lishini, inson fikrlash jarayoni yordamida noma'lumni, yangilikni topadi, degan farazni ko'rib chiqadilar; pedagogika bolalardagi ijodiy faoliyatni shakllantirish yo'llarini, yosh avlodni ijodiy mehnatga tayyorlashni tekshiradi.
Matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosi psixologik
nuqtai nazardan quyidagi masalalarni o'z ichiga oladi:
1) tushunchaning tuzilishi va shaklining paydo bo'lishi;
2) tushunchalarni shakllantirish uchun aqliy harakatlar va aqliy
faoliyat yo'llarini, usullarini rivojlantirish.
igBtpBu muammoga, birinchidan, L, S. Vgotskiy, A. N. Leontev,
SVL. Rubinshteyn, O. K, Tixomirov va boshqalarning ishlari ba-
g'ishlangan. Ikkinchidan, P. Ya. Galperin, Ya.I.Grudenov, Z. I. Kalmikov,
Yu. M. Kolyagin, V. A. Kruteskiy, A.M.Matyushkin, Z. I. Slekan,
N. F. Talizina, L. M. Fridman vaboshqajarp'zishlaridao'rganganlar.
Psixologik, pedagogik tadqiqotlarni ko'rib chiqib shunday xulosa mumkinki, bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish rbiyachi (pedagog) rahbarligida, maqsadli tashkil qilingan faoliyat jarayonida samarali rivojlanadi. Tarbiyachi (pedagog) rahbarligida ta'lim jarayonida umumiylashtirish, fikrlash, mantiqiy bog'lash bilimlari rivojlanadi va bu pedagogik jarayonda o'z aksini albatta topadi.
Maktabgacha ta'lim jarayonida bunday sharoitlarning yaratilishi masalani yechishda o'rganilayotgan bilimlarni mustahkamlash, masalani mustaqil yechish ko'nikmasini rivojlantirish, muammoni yaqindan ko'ra bilish va uni yecha olish, olingan natijalardan masalani yechish jarayonida foydalanishni bilish uchun imkon yaratadi.
Ushbu masalani yechishda psixologlarning birlamchiligi shundaki, bolada matematik tushunchalarni shakllantirish maxsus psixologik qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. Ammo matematik tushunchalar inson bilan birga tug'ilmaydi. Bolalarda shu xususiyatlarni tarbiyalashda maktabgacha ta'lim katta ahamiyat kasb etishi kerak.
Fan-texnik va hayotning zamonaviy rivojlanish darajasi maktabgacha ta'lim oldiga o'sib kelayotgan yosh avlodlarga ta'lim-tarbiya berish jarayonini uzluksiz takomillashtirish vazifasini qo'yadi. Psixologlar, pedagoglar va metodistlar tajribali o'qituvchilar bilan birgalikda matonat bilan darsni tashkil etish yo'llari, shakllari hamda uslublarini izlashmoqda, bilim va ko'nikmalar sifatini ko'tarish sharoitlari ishlab chiqilmoqda.
Ta'lim-tarbiya sifatini kuchaytirish talablarini qo'yayotganda yosh avlod bilan matonatli xizmat qilish muhimdir, maktabgacha ta'lim faqatgina aniq bilimlar hajmini belgilabgina qolmay, balki o'zlashtirilgan bilimlar olingan natijalar asosida bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirishdan iboratdir.

M. A. Danilov, L. V. Zankov va boshqalarning tadqiqotlarida bolaning o'quv faoliyati qulay sharoitda, ularning aqliy faoliyatini rivojlantirishning turli fanlardan foydalangan holda kechadi. Demak, ta'lim uslublari boladagi ijodiy faoliyatni rivojlantirish uchun matematik tushunchalarni shakllantirishga qaratilishi, ishning turli uslublarini mujassamlashtirishi lozimdir.

Bolada matematik tushunchalarni shakllantirish masalasiga Yu. M.Kolyagin, Yu. I. Kulyutkin, L.M.Fridman, psixologlar, pedagoglar va slubchilar K. Dunker, J.Piaje, J. Poyalarningmashhur tadqiqotlari katta ahamiyatga ega.
Bolalardagi matematik tushunchalarni rivojlantirishning psixologik abiatining o'rganilishi, asosiy qismlarining aniqlanishi,tushunchalarni hakllantiruvchi umumiy shartlarini chuqurroq o'rganishga imkon yaratadi.
Psixologik, pedagogik tadqiqotlarni ko'rib chiqib shunday xulosa qilish mumkinki, bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish tarbiyachi (pedagog) rahbarligida, maqsadli tashkil qilingan faoliyat jarayonida samarali rivojlanadi. Tarbiyachi (pedagog) rahbarligida ta'lim jarayonida umumiylashtirish, fikrlash, mantiqiy bog'lash bilimlari rivojlanadi va bu pedagogik jarayonda o'z aksini albatta topadi.
37 .Kichik guruhlarda geometrik figuralarni farqlash va nomini aytishga o’rgatish.

Geometriyaga oid bilimlarni o’qitishda, mustahkamlash va olingan bilim, ko’nikma, malakalarni nazorat qilish uchun kerakli barcha ta’lim vositalari darsning didaktik ta’minoti deyiladi.

Didaktik ta’minot tarkibida darslik va bosma asosli daftardan tashqari ko’rgazmali qurollar (geometrik figuralarining modellari, geometrik figuralarining rasmlari, qismlarga ajaratilgan geometrik figuralar tasvirlangan plakatlar), tarqatma materiallar (o’chash, hisoblash ishlarini bajarishga oid geometrik figuralar modellari yoki ular tasvirlangan kartochkalar, testlar, geometrik masala yozilgan kartochkalar) nazorat qilish uchun kerakli materiallar (amaliy ishlar, testlar, diktantlar mustaqil ishlar, dars ishlanmalari, axborot texnologiyalari, pedagogik texnologiyalar)
Geometrik materiallni o’qitish jarayonining sifati va samaradorligini oshirish maqsadida o’quv-metodik kompleksi yaratiladi. Bu kompleksi tarkibida darslik va bosma asosli daftardan tashqari, matematikadan topshiriqlar yozilgan kartochkalar, o’qituvchilarga mo’ljallangan metodik tavsiyalar va ko’rsatmalar va boshqalar kiradi.
Geometrik materiallni o’qitish vositalari orasida geometrik topshiriqlar yozilgan kartochkalar muhim o’rin tutadi. Bular darsliklarga qo’shimcha tariqasida nashr qilinadi. Ularning asosiy maqsadi individual topshiriqlar bo’yicha bolalarning mustaqil ishlarini tashkil qilishda, programmaning asosiy materiallarini puxta o’zlashtirishda o’qituvchiga yordam berishdan iborat. Shunday qilib, kartochkalar darsliklarni mashqlar bilan to’ldirishgagina mo’ljallangan bo’lmay, balki bolalarning, darslikka yuklab bo’lmaydigan, mustaqil o’quv faoliyatlarini boshqarishning bir qator funksiyalarini hambajaradi. Kartochkalardan har xil foydalanish mumkin. Masalan, ulardan o’qituvchi mustaqil va nazorat ishlarni o’tkazishda, o’quvchilar bilimlaridagi kamchiliklarni to’ldirishda, frontal, gruppaviy va individual ishlarni tashkil qilishda, bilimlarni umumlashtirish va sistemaga solishda, bilimlar, malakalar va ko’nikmalarni hisobga olish va nazorat qilishda foydalanishi mumkin.
Ko’rsatmalilikning boshlang’ich ta’limdagi roli o’quvchilarning abstrakt tafakkurlarini ham, konkret tafakkurlarini ham rivojlantirishdan iboratdir. Bundan tashqari, ko’rsatmalilikdan foydalanish o’quvchilarni faollashtiradi, ularning e’tiborini, diqqatini qo’zg’atadi, o’rganilayotgan materialni puxtaroq o’zlashtirish imkonini beradi, o’quv jarayonini boshqarish uchun yaxshi sharoit yaratadi, vaqtni tejash imkonini beradi.
Geometrik figuralar modeli «Demonstratsionniy material po matematike dlya I klassa» (muallif M. I. Moro) komplektida, shuningdek, o’quv sanoati tomonidan chiqarilgan matematik jamlanmalar tarkibida mavjud.
Shuni ta’kidlash kerakki, ob’yekt shaklini to’g’ri idrok qilish uchun, predmet formalarini abstraktlashtirish qobiliyatini rivojlantirish uchun o’quvchilarning shakllarning modellarini kuzatishlarigina emas, balki ularning o’zlari tomonidan shunday modellarning mustaqil yaratilishi ham juda muhimdir. Bu o’rinda mashhur geometr N. A. Izvolskiyning «Biror geometrik obrazni o’rganishdan avval bu obrazni yaratish, ro’yobga chiqarish kerak» degan fikrini keltirish o’rinlidir. Shu maqsadlarda (mehnat ta’limi yoki matematika darslarida) dastlabki paytlarda geometrik shakllarning modellarini andaza (shablon) ustidan qalam yuritish yo’li bilan hosil qilishdan foydalanish mumkin. Shuningdek, figuralarning modellarini, ularni oldindan nuqtalar (ko’pburchak uchlarini) belgilab olib katakli qog’ozdan qiyish yo’li bilan hosil qilish mumkin. Geometrik figuralar modellarini qog’oz varog’ini bukulash yo’li bilan ham hosil qilish mumkin. Masalan, qog’oz varog’ini (ixtiyoriy shakldagi) uchta kesishuvchi to’g’ri chiziq bo’yicha shunday buklash kerakki, bunda ikkinchi va uchinchi bukilish chiziqlari o’zaro kesishsin va boshqa nuqtalarda birinchi bukilish chizig’ini kessin. Natijada uchburchak hosil bo’ladi. (To’rtburcha, beshburchak va boshqalar shunga o’xshash hosil qilinishi mumkin.)
Ko’pburchaklarning modellaridan foydalanish ko’pburchaklar nima deb atalishi va nega shunday atalishini tushunib olish, ularning tomonlari, burchaklari, uchlarini ko’rsatish va sanash imkonini beradi; ularning ba’zi xossalarini ochish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Geometrik figuralar modellari yordamida geometrik figuralarni tanish va farqlash, klassifikatsiyasi bilan, yangi figuralar (applikatsiyalar) va naqshlar tuzish bilan bog’liq bo’lgan bir qator topshiriqlarni bajarish mumkin.
Geometrik figuralarning modellaridan o’nlik sonlarini o’rganishda sanoq materiali sifatida foydalanish mumkin. Figuralarning o’zlarini ham, ularning elementlarini ham, ya’ni tomonlari, burchaklari, uchlarini sanash mumkin.
O’quvchilarning nazariya bilan amaliyot orasidagi bog’lanishlarining murakkabligini anglab olishlariga amaliy ishlar yordam beradi.
Maktabda amaliy ishlar deyilganda odatda o’qituvchi rahbarligida o’tkaziladigan, o’quv predmetini aniq va chuqur o’zlashtirishga hamda o’rganilayotgan ob'yektlar va hodisalar haqida o’quvchilarga aniq tasavvurlar hosil qilishga imkon beradigan mustaqil ishlar tushuniladi.
Geometriyaga oid qiziqarli masalalardan matematika, darslarida foydalanilsa, dars jarayoni qiziqarli kechadi, shuning bilan birga o’quvchilarning mantiqiy fikrlashi va tafakkuri rivojlanadi, o’z fikrini asoslash ko’nikmalari shakllanadi, olgan bilimlarini hayot bilan bog’lay oladi.
Boshlang’ich sinflarda matematika darslarida kichik – kichik matematika diktantlar o’tkaziladi. Ushbu diktantlarga geometrik mazmundagi materiallarni kiritib borish maqsadga muvofiq. Bu geometriya elementlari haqida olingan bilimlarni mustahkamlashga, eslashga hamda shakllarning gavdalantirishga, shakllarni xossalarini yodda saqlashga yordam beradi.
Olingan bilimlarning mustahkamlashning va tekshirishning yana bir usuli testdir. Geometrik testlar – bu masalalar to’plami emas, balki maxsus vazifalar to’plami bo’lib, ular shunday tuzilganki o’quvchi maktab dasturidan nimani va qay darajada egallaganini tekshiruvchi omildir.
38.Kichik guruhlarda natural sonlarni o’zlashtirishga o’rgatish.
Kichik guruhlarda talabalar o‘rtasida fikr almashuv, tahlil qilish imkoniyati keng. Har bir talabaning fikri o‘rtoqlari tomonidan tahlil qilinadi. Bunda har bir talaba, albatta o‘z fikrini asoslashga, himoya qilishga harakat qiladi. Munozara jarayonida har bir talaba o‘z xatosini tushunadi yoki haqligini sinab ko'radi, hamkorlikda muammoni yechishga o‘rganadi.
Guruhni juftlik yoki kichik guruhlarga boiib ishlash maqsadga muvofiq, qachonki:
axborot bilan almashuv;
g‘oya-fikrlarni yigish va o‘rtoqlashish;
qiyin yechiladigan muammo va variantlami tahlil qilish;
murakkab masalani yechish va xulosa chiqarish zarur boiganda.
Guruhda ishlash individual ishlashga qaraganda yaxshi natija beradi. Sababi:
axborot diapazoni keng, chunki har bir talaba ma’lum ax- borotga ega;
hamkorlik natijasida passiv talabalarning ham faolligi ortishi mumkin.
ko'pgina taklif, fikrlar o'zaro tanqid natijasida saralanadi.