Materiallarning qattiqligini Brinell va Rokvell usulida sinash

---

Materiallarning qattiqligini Brinell va Rokvell usulida sinash. 
Ishning maqsadi. Konstruktsion materiallarning mexanik xossalarini 
aniqlash 
usullari bilan tanishish
, turli tabiatli yuklamalar ta’sirida asosiy mexanik 
xossalarni aniqlash, olingan natijalarga ko’ra tegishli ГОСТ jadvallaridan 
markasini va ishlatilish joylarini belgilash. 
Ushbu metr qattiqlik qora, rangli metallar va metall bo'lmagan materiallarning 
Rokvellning qattiqligini aniqlash uchun mos keladi. Bu issiqlik bilan ishlov 
beradigan materiallar uchun Rokvell qattiqligi sinovlarida keng qo'llanilishi 
mumkin. 
Rokvell po'lat, qotishma po'lat, qattiq qotishma, elektro qoplama qatlami va 
karburizan, sinash qattiqligini sinab ko'ring. Qattiqlikni tekshirgich po'lat, 
qotishma po'lat, qattiq qotishma, elektro qoplama qatlami va karburizatsiya, ni 

---

sinash, siyanid qatlamining Rokvellning qattiqligini sinash uchun ishlatilishi 
mumkin; Bu mashinasozlik, metallurgiya va metrologiya bo'limida ajralmas 
qattiqlikni o'lchash vositasi. 
Metallarning qattiqligini Brinell va Rokvell usullari bilan aniqlanishni 
amalda o`rganish 
Ishni bajarish tartibi: 
1. 
Umumiy ma’lumot. 
2. 
Materiallarning qattiqligini Brinell va Rokvell usullarida aniqlash 
Ishni bajarish uchun kerak boladigan uskuna va materiallar. 
Umumiy ma’lumot. 
Materiallarning turli tashqi yuklamalar ta’siriga yorilmay, sinmay qarshilik 
ko’rsatish xususiyati uning mustahkamligi deyiladi. Konstruktorlar mashina 
detallarini yoki turli konstruktsiya elementlarini loyihalashda ularning ish sharoiti 
(qo’yiladigan yuklama tabiati va miqdori, 
muhit harorati 
va boshqa 
ko’rsatkichlar)ni xisobga olgan holda, texnika- iqtisodiy talablarga javob 
beradigan bo’lishlari uchun ularning mexanik xossalarini, statik yuklama ta’sirida 
cho’zilishga ko’rsatadigan muvaqqat kuchlanishi (σ
ch
), oquvchanlik chegarasi 

---

kuchlanishi (σ
0
), nisbiy chuziluvchanligi (δ), nisbiy ingichkalanuvchanligi (ψ), 
qattiqligi (НВ yoki НRА), zarbiy kuchlarga chidamligi, ya’ni qovushoqlik (KС) 
qiymaini, yo’nalishi va qiymati o’zgaruvchan (siklik) kuchlarga chidamliligini 
bilishlari kerak. Bu ko’rsatkichlarga ko’ra texnologlar zagotovkalarga oqilona 
ishlov berish usullarini va rejimlarini belgilaydi. 
Ma’lumki, real materiallar turli texnologik sabablarga ko’ra mutlaq toza 
bo’lmaydi. Ularda juda oz bo’lsada, begona qo’shimchalar bo’ladi. Ularning ba’zi 
birlarining atomlari metallarning fazoviy panjaralariga o’tishi, kristall panjara 
tugunlarida bo’sh joylar bo’lishi, chiziqli siljishlar va boshqa nuqsonlar hosil 
etadi. Shular sababli real materiallarning mustahkamligi va boshqa xossalari ideal 
metallarnikidan ancha zaif bo’ladi. 
Masalan, real texnik temirning cho’zilishiga ko’rsatgan muvaqqat qarshilik 
kuchlanishi bo’lsa, ideal ipsimon tolali temirning cho’zilishga ko’rsatgan 
muvaqqat qarshilik kuchlanishi dir. Bundan ko’rinadiki, real metallarning 
xossalarini ancha ko’tarish imkoniyatlari bor ekan. 
Materiallarning qattiqligini Brinell va 
Rokvell usullarida aniqlash
 
ГОСТ 9012-59 
Metall va qotishmalarning o`zidan qattiqroq jismning botirishga qarshilik 
ko`rsatishi uning qattiqligi deb ataladi. 
Metallarni va qotishmalarni qattiqligini aniqlashda bir necha usullar bor. 
Jumladan: Brinell, Rokvell va Vikkers usullari keng ishlatiladi. 
Qattiqlikni aniqlashda qator usullar bo’lib, ularga sinaladigan material sirt yuziga 
maxsus uchlikni ma’lum balanlikdan tashlaganda uning materialga urilib qaytish 
balandligiga (Shor usuli), qattiqligi ma’lum bo’lgan etalon material bilan 
sinaladigan material sirt yuziga toblangan po’lat parchani botirib, ularda olingan 
izlar diametrlarini taqqoslash ila (Poldi usuli), sinaladigan material 
sirt yuziga toblangan po’lat parchani ma’lum yuklama ostida botirib, unda 
olingan iz diametriga (Brinell usuli), sinaladigan material sirt yuziga olmos 
konusli uchlikni ma’lum yuklama ostida botirilganda botgan chuqurlik qiymatiga 
ko’ra (Rokvell usuli) aniqlash usullari kiradi. Lekin bu usullarning ichida Brinell 
va Rokvell usullari asboblarning tuzilishining oddiyligi, 
ishlash qulayligi
, 
sinaladigan namuna yoki detal sirtiga putur yetmasligi, natijalarning tez va aniq 
olinishi va universalligi sababli sanoatda keng tarqalgan. 

---

Materiallarning qattiqligini Brinell usulida sinashda foydalaniladigan 
namunalar, asbob, moslama va o’lchov asboblar 
Namunalarni tayyorlash. Sinaladigan materiallardan kesib olingan 
zagotovkalardan namunalarni ГОСТ talabiga ko’ra tayyorlanadi. 
Bunda uning sirtida moy, zanglar, tirnalgan joylar bo’lmasligi, tekis va silliq 
bo’lishi kerak. Buning uchun sirt yuzi mayda tishli egov yoki charx toshda 
jilvirlanadi. Namunaning 
eng kichik qalinligi 
(S) botiriladigan sharchaning 
botgan izi chuqurligi (h) dan kamida o’n marta katta bo’lishi kerak: qiymatni esa 
quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
bu yerda: P - namunaga qo’yilgan yuklama, N yoki kg.k; D - sharcha diametri, m
m; NV - materialning Brinell bo’yicha qattiqligi, kg. k/mm
2
. 
Sinaladigan namunani yoki detalning eng kichik qalinligi (h), sharcha diametri (D
), yuklama (P) va Brinell bo’yicha qattiqligi (НВ). НВ ga ko’ra sharcha 
diametrini kamida necha mm bo’lishi 5 - jadvalda keltirilgan. 
Prokatlangan va bolg`alangan po`lat uchun . 
Quyma po`lat uchun 
Kul rang cho`yan uchun 
Brinel usulida qattiqligi gacha bo`lgan materiallarning aniqlash mumkin. 
Odatda namuna sinalishdan ilgari uning sinaladigan sirti silliqlanib, tekis holatga 
keltiriladi. Standart sinashda 10 mm diametrli shar uchun yuklama doimo 30 kN 
(3000 kg) qilib olinadi. 
Brinell usulida 
sinash shartlarida yuklama
, shar diametri va yuklama ta`sir ettirish 
vaqti keltiriladi. Masalan, НВ 10 (3000) 10-2500 yozuvdagi birinchi raqam (10) 
sharning diametri, ikkinchi raqam (3000) yuklanish, uchinchi raqam (10) 
nagruzka ta`sir ettirish vaqti, to`rtinchi raqam (2500) esa Brinell bo`yicha 
qattiqlikni ifodalaydi.