Matnshunoslik va manbashunoslik fanidan bajargan
Download 61.5 Kb.
|
Eshto‘xtarova Munira 302 - guruh
- Bu sahifa navigatsiya:
- (to ) (yo ) 1 2
- (Kof ) (Lom ) ( Mim) ( Nun)
- (qof ) (re ) 20 30
- (shin ) (te ) (se ) (xe )
- ABJAD HAVVAZ HUTTI KALAMAN SAFAS
- QARASHAT SAXXAZ ZAZAG
- Ayn- 70 Fe- 80 Sod- 90 qof - 100 Re - 200
Ilmiy mazmundagi qolyozma manbalarda abjad harflari matnlarni turli bolimlarga bolishda, astronomiya, matematika singari aniq fanlarga oid tadqiqotlarda tartib raqamlarini ifodalashda ham qollaniladi. Bunday hollarda harflar ustiga chiziq tortib qoyiladi. Masalan, لب (lab)-32, لو (lav)-36, غزنح (g‘azanah)-1958. 3. Tarix nima? TA’RIX. Ta’rix-biror bir voqea-hodisa sodir bo‘lgan sanani abjad harflari vositasida ifodalashdir. Atoqli sharqshunos E.E. Bertels unga shunday ta’rif bergan: ”Ta’rix-xronogramma,-bu, biror-bir hodisa sanasining sheriy ifodasidir. Hirot aslzodalari davralarida bu oyinga katta qiziqish bilan qaralardi. Masjid, madrasa, karvonsaroy, hovuzlarning qurilish sanasini belgilash uchun maxsus satrlar toqilar va binolarga chiroyli qilib yozib qoyilardi180. Arab, fors va turkiy xalqlar mumtoz adabiyotida bu janr juda mashhur bolib, hatto shoirlar ortasida mahorat mezonini ham anglatgan. Tarix yozishning bir necha talablari mavjud. Avvalo, zikr etilajak sana aniq bolishi lozim. Amir Alisher Navoiy Hirotda madrasa qurdirganda unga mudarris etib Mir Atoullohni tayinlaydi. SHunda yangi mudarris buning sharafiga shunday tarix bitadi: Chun madrasa soxt Mir bo ilmu adab, Farmud maro ifodai ahli talab. CHun dar shashumi mohi rajab ijlos, Tarix talab az shashumi mohi rajab. (Mir ilmu adab uchun madrasa qurib, ilm ahli talabini ifodalashni buyurdi. Darslarga otirish rajab oyining oltinchi kuni boshlanganidan uning tarixini rajab oyining oltinchi kunidan izla. ) Ushbu tarix moddasida ikkita shin 600, ikkita mim-80, alif-1, hoyi havvaz-5, re-200, jim-3, be-2 raqamlarini ifodalab kelmoqda. Ularni qoshsak, hijriy 891 yil chiqadi. Milodiy yilga aylantirsak 1486 yil hosil boladi. Korinib turibdiki, muallif sana, yil va oyni ustalik bilan tarix moddasida aks ettira olgan. Ikkinchidan, raqamlarni hosil qiluvchi harflar yigindisi muayyan manoni anglatilishi shart. Ana shu soz tarix moddasi deb ataladi. Kichik bir sher, qita yoki baytda tarix moddasining muayyan leksik birlikni ifodalashi bilan bir qatorda uning sher kontekstiga mos kelishi shoirdan katta mahorat talab qiladi. Masalan, qozi Ixtiyoriddin Momin Mirzo vafotiga xarobi mulk, yani mamlakat xarob boldi sozini tarix qilgan. Abjad boyicha ushbu tarix moddasidan hijriy 903 yil chiqadi Uchinchidan, tarix moddasi kam sonli bolsin. Masalan, Alisher Navoiy shahzoda Shoh Garib Mirzo mast holda vafot etganiga ishora qilib, maxmur , yani mast sozini tarix qilgan. Undan abjad hisobi boyicha hijriy 886 yil chiqadi. Tarixlar ikki xil boladi: suvariy va manaviy. Suvariy tarixlar zohiriy jihatdan aniq-ravshan korinib turadi. Bunday holatda abjad hisobi lozim bolmaydi. Manaviy tarixlar tortga bolinadi:
Sarih tarixlar harf-raqamlarni togridan-togri qoshish orqali hosil qilinadi. Agar butun bir misra tarix moddasi bolsa, u holda bunday tarix tarixi tomm, yani tola tarix deb ataladi. Sarih tarixlarga nuqtali harflarni togridan-togri qoshish orqali hosil qilinadigan tarixlar ham kiradi. Tamiya tarixlar muammo janrida koroq uchraydi. Bunda tarix moddasi soz yoki harflarni sherdagi ishoraga muvofiq chiqarib tashlash (isqot), kopaytirish, bolish yoki qoshish orqali aniqlanadi.
2. Havvaz 3. Hutti 4. Kalaman 5. Sa'fas 6. Qarashat 7. Saxxaz 8. Zazag ‘ 5. Muammo (arab. — koʻr, koʻr qilingan) — oʻzbek mumtoz adabiyotida sheʼriy janr; poetik sanʼat turi. Unda biror soʻz, ism (yoki bosh harflari), sana va boshqa yashirib beriladi. Koʻpincha 1 bayt, baʼzan 2 baytdan iborat boʻlib, unda biror soʻz yoxud fikr soʻz oʻyini asosida yashiringan boʻladi. Agar sheʼriy bayt boshdan oxir shu asosga qurilgan va tugallangan boʻlsa, M. deyiladi. Shunchaki baytlar orasida kelsa, sheʼriy vosita, poetik sanʼat deb qaraladi. M.ni tuzish (yaratish) va ochish (yechish)ning bir necha usullari mavjud. Koʻpincha undagi biror soʻz ochqich vazifasini oʻtaydi. Arab tili grammatikasi qoidalari, arab alifbosi harflarining shakliy ramzlari, abjad hisobi va boshqalarni bilish M. uchun zarur. Oʻzbek mumtoz adabiyotida M.chilik zexn va idrokni tarbiya qilish maktabi hisoblangan. Shoirning mahorati M.ni yecha olish qobiliyatiga qarab belgilangan. Dastlab Sharafiddin Ali Yazdiy ("Hulali mutarraz dar fanni muammo va lugʻz" — "Muammo va lugʻz fani toʻgʻrisida bezatilgan ipak kiyimlar"), soʻng Abdurahmon Jomiy ("Risolai muammoi kabir" — "Muammo haqida katta risola"; "Risolai muammoi sagʻir"— "Muammo haqida kichik risola"), Alisher Navoiy ("Risolai mufradot") va boshqa M. yozish qoidalari xaqida asarlar yozganlar. Navoiyning 500 ga yaqin, Boburning 600 ga yaqin M.lari yetib kelgan. 6. Gloss qolyozma nusxalarning hoshiyalarida uchraydigan izohlar, toldirishlar, aniqlik kirituvchi mulohazalar, boshqa manbalarga havolalar, oyat va hadislarning hoshiyadagi tafsirlari. Interpolyatsiya hoshiyadagi bitiklarning asosiy matnga qoshib yuborilishi. Matnshunos asosiy matnning oziga xos uslubi va strukturasini jiddiy organish orqali interpolyatsiyani aniqlash mumkin. Shuningdek, qolyozma matnining ilgari ochib ketishi, yirtilishi natijasida mano mavhumligiga sabab bolgan orinlarini va ayni shu nusxadan kochirilgan keyingi nusxalardagi matn bolaklarini qiyoslash orqali interpolyatsiyani ajratib olish mumkin 2-topshiriq
Download 61.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling