Mavz: Eron Islom Respublikasi
Download 0.84 Mb. Pdf ko'rish
|
eron
|
Mavz: Eron Islom Respublikasi Reja: 1. Eron Islom Respublikasi haqida ma’lumot 2. Eron sanoati 3. Eron iqtisodiyoti va qishloq xo’jaligi 4. Eron tashqi aloqalari va tashqi siyosati • Eron Islom Respublikasi (forscha: ناریا یملاسا یروهمج - Jomhuri ye Eslāmi ye Irān), Poytaxti — Tehron shahri. Maydoni 1 648, 95 km², aholisi soni 79 115 000 kishi (2016). Pul birligi — Eron riali. Maʼmuriy jihatdan 31 ta ustonga boʻlinadi. Yirik shaharlari: Mashhad, Karaj, Tabriz, Sheroz, Isfahon, Ahvoz.Gʻarbdan Iroq (Kurdiston viloyati),Rasman Eron — islom respublikasidir. Eron juda oz boʻlgan teokratik davlatlardan biri.1979-yilning 3- dekabridan 1989-yilning 3-iyunigacha Eron Oliy Rahbari Ruhulloh Xumayniy edi. Uning vafotidan soʻng ushbu lavozimga oʻsha yilning 4-iyun kunidan Ali Xomanaiy tayinladni va U hozirda Eronning amaldagi Oliy Rahbaridir.Eron 1945-yildan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetini 1991-yil 25-dekabrda tan olgan va 1992-yil 10-mayda diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan. Milliy bayrami — 11-fevral — Islom inqilobi kuni (1979). shimoli- sharqdan Armaniston, Ozarbayjon va Turkiya bilan, shimoldan Turkmaniston, sharqdan Afgʻoniston va Pokiston bilan chegaradosh. Eron hududi shimol tomondan Kaspiy dengizi, janubdan Hind okeanining Fors va Ummon koʻrfazlari bilan yuviladi. • Prezident xalq tomonidan 4 yilga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hoki- miyati - bir palatali parlament – Islom qo‘mitasi Kengashi (majlis). Eron Islom Respublikasi (EIR) Konstitutsiyasiga ko‘ra Eronda noislomiy siyosiy partiya va tashkiloylar faoliyati taqiqlanadi. Shunga qaramasdan mamlakatda bir qator oppozitsion partiyalar: Eron Kurdistoni demokratik partiyasi (EKDR), Eron xalq partiyasi (EXR) va boshqalar faoliyat ko‘rsatadi.Konstitutsiya boʻyicha davlatning oliy rasmiy shaxsi — Eron Islom Respublikasi Rahbari (1989-yildan Said Ali Xomanaiy). Undan keyingi oliy rasmiy shaxs — prezident (2021-yildan Ibrohim Raisiy, keyingi shaxs GENERAL LEYTENANT Qosim Sulaymoniy. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Islomiy Kengashi majlisi. Eron bolalarni qatl qilish bo'yicha dunyoda birinchi o'rinda turadi.Eronliklarning taxminan 89 foizi shia musulmon, 9 foizi esa sunniydir .Qolgan 2% esa zardushtiylik , yahudiy, xristian va bahoiylardir. • Erondagi neftning 10 % 8,9 mlrd tonna, Tabiy gazning 15 %152 trln kub metrga togri keladi. Eron kuniga 4,2 million barrel neft ishlab chiqaradi, shundan 2,7 million barrelga yaqini eksport qilinadi. Eron dunyodagi to'rtinchi neft eksportchisi (OPEKda ikkinchi), shuningdek, Xitoyga eng yirik neft yetkazib beruvchi edi.Eron konstitutsiyasiga ko‘ra, milliy neft kompaniyalari aksiyalarini xorijiy kompaniyalarga sotish yoki ularga neft qazib olish uchun imtiyozlar berish taqiqlanadi. Neft konlarini oʻzlashtirish davlatga qarashli Eron milliy neft kompaniyasi (NIOC - Eron milliy neft kompaniyasi) tomonidan amalga oshiriladi. Dastur gidroenergetika va atom energetikasini rivojlantirishni nazarda tutadi. Gazdan olinadigan daromad 2015 yilning ozida 250 milliard dollarga yetgan.Eron 2025 yilgacha neft sektoriga jami 500 milliard dollar sarmoya kiritishni rejalashtirmoqda. • Eronda boshqa energiya resurslaridan ko‘mir, umumiy zahirasi 5,5 mld t. Sanoat ahomiyatiga ega bo‘lgan konlar mamlakat shimolida Shemshek, Abek, Zirab va boshqalar. Bu konlarning ko‘miri yuqori quvvatligi bilan farq qiladi (7000-8000 kal/kg). Shunigdek, ko‘mir Eron Ozarbayjonida Hurosonda mamlakat g‘arbida Xamadon rayonida, markazda Kashan va Isfaxon yaqinida janubda Karmona rayonida bor. Eron metalurgiyasini rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan temir ruda konlari Kermon rayonida – Zerandda bor. Eronda umumiy temir ruda zahirasi 5 mld.t. • Eron foydali qazilmalar orasida temir rudasi, xrom, mis, magniy, nikel, kobolt, rux, marganes, volfram, molibden, qo‘rg‘oshin, qalay, simob, kumush, oltin, platina, qazilmalari bor • 1973-yilda Isfaxonda birinchi metallurgiya zavodi ishga tushdi. Erak va TabBandar-Abbosda, Axvazda, Bushirda, Seraxs va Mashxadda po‘lat eritish zavodlari ishga tushirildi. temir rudasi va yoqilg‘i sifatida gazdan foydalanayotgan metallurgiya zavodi faoliyat ko‘rsatmoqda. Eron o‘ziga kerakli iste’mol tovarlarning 92%ini ishlab chiqaradi. • Avtomobil yo‘llari uzunligi 178152 km.ni, tez yurar avtomagistrlar taxminan 470 km., qattiq qoplamli yo‘llar 49440 km.ni va qoplamasiz yo‘llari 90,760 km.ni tashkil qiladi. Yevropa va Turkiyani Hindiston bilan birlashtiradi. Shunday qilib Zaxedon-Kvetta temiryo‘li Eronni Pokiston bilan bog‘laydi. Ichki suv yo‘li Urmiya ko‘lida va Qorun daryosini Shatta-al-Arab orqali Fors ko‘rfazi bilan bog‘laydi. Ichki suv yo‘llari 904 km. ni tashkil qiladi. • Neft quvurlarining uzunligi 5900 km. ni tashkil etadi. Gaz quvurlarining uzunligi 4850 km. ni tashkil etadi. • Mamlakatda jami 317ta aeraportlari bor. Qattiq qoplamli uchish-qo‘nish polasasiga ega bo‘lganlari 117ta. Qoplamsizi 200 tani tashkil etadi.Eronni tranzit yo‘lga aylantirish maqsadida turli magistrallar quriladi. • Iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari: avtomobilsozlik, metallurgiya, kimyo, elektrotexnika, oziq-ovqat, toʻqimachilik, charm, yogʻochsozlik, kulolchilik, shisha sanoati, koʻmir qazib olish, temir, mis, qoʻrgʻoshin- rux va titan rudalari, oltin va qurilish toshlari, energetika, ishlab chiqarish. qurilish materiallari va vagonlar, qishloq xoʻjaligi (pista, xurmo, bugʻdoy, arpa, sitrus mevalar, uzum, xurmo, paxta, pomidor, kartoshka, kastor loviya, kunjut), savdo, transport, turizm. • Eronning avtomobilsozlik sanoati neft va gaz sanoatidan keyin mamlakatning uchinchi faol sanoat sohasi boʻlib, Eronning yalpi ichki mahsulotining 10 foizini va ishchi kuchining 4 foizini (700 ming kishi) tashkil etadi. Bugungi kunda Eron dunyodagi 18-yirik avtomobil ishlab chiqaruvchisi va Osiyodagi eng yirik avto ishlab chiqaruvchi biri boʻlib,-yillik ishlab chiqarish 1,6 milliondan oshadi. Eron avtomobil ishlab chiqarishning oʻsishi boʻyicha Xitoy, Tayvan, Ruminiya va Hindistondan keyin beshinchi oʻrinni egalladi. Eronda 13 ta davlat va xususiy avtomobil ishlab chiqaruvchi korxonalar mavjud boʻlib, ulardan ikkitasi — Eron Khodro va Saipa — bu mahalliy ishlab chiqarishning 94 % tashkil etadi. Hozirgi kunda Eron Khodro bozorning 61 foiziga ega boʻlgan, Saipa esa — 33 foizini tashkil qilgan. xuddi shu-yili. Iran Khodro — Osiyodagi eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilardan biri. 4 qitʼada xorijiy sheriklar bilan qoʻshma korxonalar tuzgan.Eron ishlab chiqaruvchilari hozirgi vaqtda oltita xil turdagi transport vositalarini ishlab chiqarmoqdalar, ular orasida yengil avtomobillar, yuk mashinalari, avtobuslar, mikroavtobuslar va pikaplar bor.Mahalliy ishlab chiqarishning 75 foizini yengil avtomobillar tashkil etadi, pikaplar esa keyingi katta toifa boʻlib 15 % toʻgʻri keladi. • Eroning YaIM 1 trln 739 mlrd 12.500 $ axoli jon boshiga. • 45 % neft va gaz • 31 %soliq va yigimlar • 21% qishloq xojaligi • Eksport • 203,9 milliard dollar (2016) • Eksport hamkorlari • Xitoy (19%), Hindiston (14,8%), Yaponiya (11,6%), Turkiya (8%), Janubiy Koreya (6,7%), Italiya (6,2%), Ispaniya (4,7%) (2010) • Import • 101,1 milliard dollar (2016) • Import hamkorlari • Xitoy (17,4%), BAA 12,7%, Germaniya (11,6%), Janubiy Koreya (6,3%), Rossiya (5,7%), Turkiya (4,8%), Italiya (4,2%), (2010) • davlat moliyasi • Davlat qarzi • YaIMning 11,6% (2011) • Tashqi qarz • 17,9 milliard dollar (2011) • Davlat daromadlari • 130,6 milliard dollar (2011) • Davlat xarajatlari • 92,2 milliard dollar ( • Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmog‘i - dehqonchilik (qishloq xo‘jalik mahsuloti qiymatining 60%) hisoblanadi. Noqulay tabiiy omillar, jumladan quruq iqlim va tog‘li relyef dehqonchilikda faqat 10% yerlardan foydalanishga imkonini beradi. Asosiy oziq-ovqat ekini bug‘doy (jami ekin maydonining 60%). Shuningdek arpa, sholi, dukkaklilar ham ekiladi. Sholi hosilining 80%i Kaspiy bo‘yi viloyatlari Gilon va Mozandaronda yetishtiriladi. Dukkatli ekinlarning yarmidan ko‘progi mamlakat shimoli va Isfaxon ostonida yetishtiriladi. Texnika ekinlaridan paxta, qandlavlagi, tamaki, shakarqamish,choy, kanop,kunjut yetishtiriladi. Bog‘dorchilikda o‘rik, shaftoli, anjir, pista, xurmo, bexi, anor, sitrus mevalar, banan, mango, yong‘oq va x.k.lar yetishtiriladi. Uzumchilik, sabzavotchilik va polizchilk bilan mamlakatning hamma qismida shug‘ullaniladi. • Chorvachilik. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishda milliy daromadining ⅓ qismi ekstensiv chorvadorlikka to‘g‘ri keladi. Chorvachilik bilan asosan ko‘chmanchi va yarim ko‘chmanchi qabilalar shug‘ullanadi. Bu ularning asosiy trikchilik manbaasidir. Chorvachilik butun yil davomida oyoq ostidagi ozuqa bilan ta’minlangan: qishda ular vodiy va dasht tekisliklariga, yozda esa tog‘ yonbag‘irlariga haydaladi. Chorvachilikning asosiy rayonlari: mamlakatning shimoli-g‘arbi, markazi va janubi-sharqi. Mamlakatning shimoliy rayonlarida qorabax, tekin, arab, turkman zotli otlar ko‘paytiriladi. Yirik shaharlar atrofida zamonaviy parrandachilik fabrikalari va sut fermalari qurilgan. Baliqchilik bilan Kaspiy dengizi va Fors ko‘rfazi sohilbo‘yida shug‘ullaniladi. Kaspiy dengizidan osyotr baliqlari ko‘plab ovlanadi. Eron qora ikra eksport qiladi. Ummon va Fors ko‘rfazidan dur olib chiqiladi • Eron iroq urushi 1980 yiladan 1988 yilgacha davom etgan bolib, Eron uchun yetgkazilgan zarar 645 mlrd dolar , 700 mingdan ortiq odam halok boldi. Iroq uchun esa 420 mlrd dollar 800 ming askarlar va tinch axoli xalok boldi. Bu urush faqatgina 1 va 2 - jahon urushidan keyingi katta urush edi. • Busherda Rossiya vositachiligida Eronning birinchi atom elektr stansiyasi qurilmoqda.1989 yildan beri Eron yadro dasturi uchun 460 mlrd dollar yoqotdi va judda kop qurbonlar berdi. Songi 10 yil ichida Eron Aqsh va garb sanksiyalari sabab 160 mlrd dollar yoqotdi. Eron uchun yadro dasturi mudofa uchun muhim hisoblanadi. Shu sabab hozirda Eronda qisqa 500 km, orta 1500 km, uzoq 2000 -3500 km gacha aniqlikda nishonlarga zarba beradigan ballistik raketalar ishlab chiqarilmoqda. Hozirda Eron qittalar aro ballistik raketalar yaratish ustida bosh qotirmoqda. • 1 . Asosiy itifoqchilar ; Xitoy Rossiya Suriya Venesuela Shimoliy Korea Iroq Livan Falastin Yaman Kurdiston • 2 . Dushman davlatlar ; Aqsh Isroil Saudiya Arabistoni Turkiya B. Britaniya Kanada • 3; Oilangiz haqida bank hisob malumotlari doimo nazoratda turadi . • 4 . 1 Ogirlik uchun : ong qolning 4 ta barmogi kesiladi .2 uchun chap oyoqning yarmi kesiladi. 3 uchun umrbod qamoq. 4 uchun olim jazosi • 5 ; Alkogol va narkotik uchun olim jazosi bor. • 6; Prukuror, IIPK hodimi va Vatanga xoinlik eng ogir jinoyat. (Davlatni bolalariga rahm shavqat qilmadingmi, davlat ham seni bolalaringa rahm qilmaydi). • 7 ;Prezident 8 yildan orti mudat bola olmaydi. . Mudofa byudjeti 20 mlrd dollar , 1,2mln askar quruqlik qoshinlari, 40 - 50 ming dengiz xarbiy floti, 100 -150 ming Aviatsiya. 48 soat ichida 12 mln askar qoliga qurol olish qobilyatiga ega • 8 ; Erondagi barcha isyonlar asosan TABRIZ dan boshlanadi. • 9 ; Saudiya Arabistoni Aqshning 51 shtati deb atashadi. 380 mlrd dollarlik qurol aslaha • 10 ; Bolalarni qatl qilish bo'yicha dunyoda ERON 1 orinda turadi. Qizlar uchun 9 yosh • Ogil bolalar 14 yosh, Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|