Mavzu: : Fanga kirish. Turizm, mexmonxona va restoran biznesida axborot texnologiyalari Reja: Turizm, mexmonxona rivojlanish tarixi va maqsadi vazifalari Jahon turizm bozori xizmatlarining ishlab chiqarish. 1

2 Mavzu: : Fanga kirish. Turizm, mexmonxona va restoran biznesida axborot texnologiyalari

Reja:

1) Turizm, mexmonxona rivojlanish tarixi va maqsadi vazifalari
2) Jahon turizm bozori xizmatlarining ishlab chiqarish.

1) Turizm, mexmonxona rivojlanish tarixi Ayrim xalqlar uchun sayohat bu asrlar davomida yashash joyining tabiiy iqlim sharoitlari ta’sirida shakllangan turmush tarzidir. Bunday xalqlarga misol qilib ko’chmanchilar — belujlar, badaviylar, lo’lilar, shuningdek, qochoqlar va majburiy ko’chuvchilarni ko’rsatish mumkin. Ko’p asrlik tarix guvohki, insonga savdoni rivojlantirish, yangi erlarni ochish va o’zlashtirish, resurslar va yangi transport yo’llarini izlab topish maqsadida jahon bo’ylab sayohat qilish xos bo’lgan. Turizm insonning tabiatni o’rganish maqsadida qilgan sayohatidan boshlangan bo’lib, bu jarayon industriyaga aylandi va ko’pchilik davlatlarning asosiy daromadi bo’lib qoldi.

Buyuk sayohatchi va kashfiyotchi olimlarga misol qilib Fernan Magellan (1480-1521), Vasko da Gama (1469-1524), Xristofor Kolumbni (1451 — 1506) ko’rsatish mumkin bo’lib, ulardan oxirgisi 1492—1493 yillarda uchta karavellada Atlantika okeanini bosib o’tgan va Amerika qit’asini ochgan. Har bir sayohat yoki tur zamirida unga sabab boMuvchi asosiy maqsad yotadi. Bu maqsadmng yo‘qotilishi yoki unga erisha olmaslik ushbu sayohatni turizm tarkibiga kiritmaslikka asos bo‘ladi yoki turist qoniqish olmaydi. Shunday qilib, har qanday sayohat yoki turistik safardan asosiy maqsad bor bo‘lib, unga ko‘ra bu sayohatdan turizmning biror turiga mansubligi aniqlanadi, turist va uning turi statistikaning u yoki bu turiga kiritiladí, unga turli xil imtiyozlar beñladi.
Har bir turist biror mamlakatga borganda biron narsani, masalan, sovg‘a yoki foydalanish uchun biror predmetni sotib olishni maqsad qilib qo‘yadi. Biroq, b a ’zi turistlar turistik safarga borishda mayda tovar partiyalarini xarid qilish va keyinchalik sotish uchun o‘z mamlakatiga olib kelishni maqsad qilib oladi. G archi mahalliy bozorlarda rejalashtirilgan tovarlarning barchasini sotib olgandan so‘ng, turistlar mahalliy restorán yoki plyajlarda bir necha kun dam olsa-da, tovar olib-sotish ularning asosiy maqsadiga aylanadi. Bunday turistlar shopping-turistlar toifasiga mansub bo‘lib, ular uchun maxsus shop — turlar tashkil qilinadi. Turizm birinchi navbatda turistlaming dam olishi va davolanishini ko‘zlaydi. Bu juda muhim ahamiyat kasb etadi. H ar qanday tejamkor xo‘jayin xodimining (um um an olganda jam iyat a ’zosi, mam lakat fuqarosining) mehnatini qadrlaydi, sogMom boMishi va jamiyat uchun foyda keltiruvchi shaxsga aylantirishni istaydi.
Har bir davlat o‘z tabiiy va boshqa turdagi resurslariga egalik qiladi va u la rd a n oqilona foydalanadi. T urli m am lakatlar iqtisodiyotida foydalaniluvchi turli xil foydali qazilmalar hamda tirik resurslar mavjud. Fors ko‘rfazi davlatlari neft hisobiga boy-badavlat kun kechiradi. Lekin, shunga qaram ay, Birlashgan Arab Amirliklari mintaqada eng m uhim tu ristik m arkaz hisoblanadi. Turizm oltinga cho‘milayotgan m amlakatlarda neft qazib olish tarmoqlari bilan muvaffaqiyatli raqobatlashmoqda. Bugungi kundabu mamlakatlami mintaqadagi yirik turizm markaziga aylantirish vazifasi turibdi. Xitoy 2010-yilda 130 millionga yaqin turist qabul qilishni rejalashtirmoqda.
Turizm davlatlarning ijtimoiy, madaniy va ta ’lim sohalariga sezilarli ta ’sir ko‘rsatadi. Xalqaro aloqalarga hamda alohida shaxslar va butun jam iyatning orzu-umidlarini hurm at qilish va adolatga www.ziyouz.com kutubxonasi asoslangan tinchlikparvarlik doirasida, turizm insonlarningbir-birini o ‘rganishi va tushunishining ijobiy va doim iy om ili, shuningdek, x alqlaro‘rtasidagi hurm at va ishonchning yanada yuqori darajasiga erisbishi uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Zamonaviy turizm mehnatkashlarga haq tolanadigan yillik ta’til berilishini nazarda tutuvchi ijtimoiy siyosatning mahsuli sifatida yuzaga keldi, bu esa ayni paytda dam olishga b o ‘lgan huquqning e’tirofi hamdir. Turizm ijtimoiy tenglik, kishilar va xalqlar okrtasidagi hamjihatlik va shaxs kamolotining omiliga aylandi. Uning madaniy va m a’naviy m azm un-m ohiyati ulkandir. Aynan turizm inson ongi erishgan yutuqlar haqida m a'lum ot olish va ular bilan tanishish vositasi bo‘lib, xalqlarning tarixiy va m adaniy qadriyatlaridan bahram and bo‘lish imkonini beradi.

2) Jahon Global kom puter tizimlari axborot tashuvlarini birinchi navbatda havo transporti ham da mehmonxona va boshqa xizmatlarni bronlashni tashkil qilishda keng tarqalgan. Turistik axborotni rivojlantirishda yana bir juda katta turtki internet global tarmog‘i b o ld i. Bugungi kunda deyarli barcha turistik firm alar e-m ail eiektron pochta orqali ushbu tarm oqqa chiqish imkoniyatiga ega. Tarm oqdan foydalanuvchiJarning barchasi turistik xizm atlar haqida keng axborot olishda ulardan foydalanadilar. T u rizm g a javob b e ru v c h i davlat ta sh k ilo tlari, xususiy kom paniyalar, turistik firm alar, otellar, turistik assotsiatsiyalar, www.ziyouz.com kutubxonasi tashuvchilar, attraksiya xizmatini tak lif etuvchi firm alarda katta axborot tizimlari mavjud. Axborotni internet tarmog‘iga joylashtirish umumiy holda kitob yoki buklet chiqarishdan arzón, axborot oson va tez ko‘rinishin¡ o‘zgartiradí, yuqori sifatli rangli illustratsion ma’lumotni ham uzatish m u m k in .

A xborot riv o jla n g a n mamíakatlardagi foydalanuvchilaming keng doirasiga yetib boradi. Turizm ko‘pchilik mamlakatlar iqtisodiyotining muhim qism i sifatida, xalqaro aloqalaming tarkibi sifatida alohida huquqiy tartibga solishni talab qiladí. Shuning uchun o ‘ziga xos tarm oq — turistik huquq tarkib topgan. Xalqaro turizm ko‘pgina konvensiyalar, xalqaro shartnom alar va bitimlar bilan tartibga solinadi. Dastlab turizm rivojlanishiga asos bo‘lgan, dam olish va bo‘sh vaqtning asosiy huquqlarini ta’minlash to‘g‘risidagi bitimga erishildi. 1948-yil Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BM T) Bosh Assambleyasi tom onidan qabul qilingan inson huquqlari U m um jahon Dekleratsiyasining 24-moddasida shunday deyiladi: «H ar bir inson ish vaqtini oqilona chegaralanishi va har yilga pullik ta ’tilni olishi, dam olishi va bo‘sh vaqt huquqiga egadir». 1966-yil BM T Bosh Assambleyasi bu shiorni tasdiqladi va kengaytirdi. Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi Xalqaro pakt (bitim )ga imzo chekkan davlatlar har bir insonning «dam olish, bo‘sh vaqt, ish vaqtini oqilona cheklash, davriy pullik ta ’tii hamda bayram kunlari uchun to ‘lov» huquqmi ta’minlash majburiyatini zimm alariga olganlar. Bu nizom lar turizm rivojlanishiga, xususan, xalqaro turizm www.ziyouz.com kutubxonasi rivojlanishiga turtki berdi. Xalqaro turizm ning jadal rivojlanishi turistik faoliyatni tartibga soluvchi m e’yorlar o‘rnatish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Xalqaro turistik huquq tashkil topishining eng asosiy yo‘naiishlaridan biri term inologiya va ta’riflar to ‘g‘risidagi bitim tuzish edi. Turistik terminologiya ustida ishlash bilan M illatlar Ligasi statistika qo‘mitasi shug‘ullanadi va 1937-yil Xalqaro turizm atamasiga birinchi marta ta’rif beriladi. Ikkinchi jahon urushidan keyin ushbu m asalani ishlab ch iq ish bilan Rasm iy T u ristik Tashkilotlaming Xalqaro Ittifoqi shug‘ullanadi (International U nion o f Official Travel Organizations— IU O TO ). 1950-yil atam alarga ekskursant, tranzit turist tushunchalari kiritildi. 1954-yil esa BM T komissiyasi tom onidan turistga yangi ta ’rif berildi. K eyinchalik bu ta ’rif 1963-yil BM Tning xalqaro tu rizm va sayohat b o ‘y ich a Konferensiyasi (Turizm ta ’riflari bo‘yicha Rim Konferensiyasi)da to ‘la aniqlandi. 1976-yil BMT tom onidan birinchi m arta turistik atam alar ta ’riflari ro‘yxati nashr qilindi. Unda turistik statistika qoidalari uchun mo‘ljallangan deyarli barcha m uhim atam alar m avjud (P rovisional G u idelinos on In tern a tio n a l T o u rism . UNCTAD). Mehmonxona va shunga tenglashtirilgan joylardagi komm unikatsiya va muhandislik tarmoqlarida ham m uam m olarning bolm asligi turizm sohasining yangi pog‘onalarga ko‘tarilishida o‘ziga xos o‘rinni egallaydi. Issiqlik tarm og‘i ishlam aydigan, elektr quvvati past, kanalizatsiya tarm og‘i berkib qolgan yoki ichimlik suvi talab darajada boMmagan mehmonxonalarda turistlarning b o ‘lishini bir tasavvur qilib ko‘raylik. M ana shular va boshqalar turizm ishining rivojlanishidagi kechiktirib bo‘lmas va tezda hal qilinishi zarur bo‘lgan muammolardir.