Mavzu : O’rnatilgan dasturiy ta’minotga kirish. Reja

 
 
O’rnatilgan tizimlarni sinflanishi: Uzoq masofada joylashgan 
boshqariladigan ob’ektlarni boshqarish uchun mo’ljallangan xisoblash tizimlar 

---

sinflari axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT) deb nomlanardi. Kompyuter 
tarmoqlari paydo bo’lishi bilan tarmoq yoki taqsimlangan ABTlarni qurish 
imkoniyati vujudga keldi.Integral mikrosxemalar va mikroprotsessorlar paydo 
bo’lishi ABTni boshqariladigan ob’ektlarga yaqinlashtirish yoki unga EXMni 
o’rnatish imkonini berdi. SHunday qilib birinchi o’rnatilgan tizimlari (Embedded 
System) paydo bo’ldi. Bora-bora element bazasi arzonlanishi va uni integrallanishi 
darajasi ko’tarilishi va xisoblash qurilmalarini ishonchliligi oshishi bilan EXMni 
boshqariladigan ob’ektni turli joylariga o’rnatish va barcha xisoblash tugunlarini 
umumiy nazorat tarmoqiga birlashtirilish imkonlari vujudga keldi. Rivojlanish 
protsessida elementlar kichiklashishi va boshqariladigan ob’ektlar bilan birlashishi 
bilan kiberfizik nomini olgan (CPS, Cyber Physical System) tizimlari paydo 
bo’ldilar. Boshqariladigan ob’ektlariga xisoblash tizimi kiritilish darajasiga ko’ra 
quyidagi tizimlarni ajratish mumkin: 
• 
Axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT). 
• 
Taqsimlanganaxborot-boshqaruvchi tizimlar (TABT). 
• 
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES). 
• 
Tarmoqli o’rnatilgan tizimlar (Networked Embedded System, NES). 
• 
Kiber fizik tizimlari (Cyber Physical System, CPS). 
Texnika rivojlanishiga ko’ra boshqaruvchi kompyuter tizimlarini sinflarini 
belgilash evolyutsiyasi amalga oshrilildi: axborot-boshqaruvchidan o’rnatilgan 
tizimlarga, o’rnatilgandan tarmoqli o’rnatilganga, tarmoqli o’rnatilgandan 
kiberfiziktizimlariga.Zamonaviy kiberfizik tizimlari juda yaqindan boshqariladigan 
ob’ektlari bilan integrallashtirilgan. 
Kiberfizik tizim(CyberPhysicalSystem, (CPS)- nazorat va boshqarish ob’ekti 
bilan bir vazifani bajaruvchi o’zaro munosabatlari fizik vositalariga ega (elektrik, 
ximik, optik, mexanik, biologik va x.k.) maxsus xisoblovchi tizim.Kiberfizik 

---

tizimni xisoblash platformasi asosida xarqanday kompьyuter qurilmasi 
qo’llanilishi mumkin. 
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES) tushunchasini ko’pgina 
aniqlanishi mavjud: 
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari (O’XT) – nazorat va boshqarish 
ob’ekti bilan bir vazifani bajaruvchi va u bilan umumiy konstruktsiyali maxsus
(zakazlangan) xisoblash tizimlari(XT). 
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari –ma’lum bir funktsiyalar yig’indisini 
bajaruvchi maxsus axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT). 
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari–asosiy funktsiyasi kompyuter 
funktsiyasi bo’lmagan ammo kompyuterni element sifatida qo’llovchi xarqanday 
tizim. Masalan : DVD-proigrыvatelь, svetoforli ob’ekt, bankomat va x.k. 
• 
Kichik kompyuterli (laptop) yoki katta universal kompyuterli 
(mainframe computer) ammo personal kompyuter bo’lmagan xisoblash tizimni 
xam o’rnatilgan tizim deb xisoblash mumkin.
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimi–umumiy qo’llaniladigan kompyuter 
bo’lmagan dasturlanovchi kompyuterni o’z ichiga ko’shuvchi qurilma.
• 
O’rnatilgan xisoblash tizimlari –stol kompyuteri bo’lmagan xarqanday 
amaliy xisoblash tizimi.
• 
O’rnatilgan tizim –boshqariladigan qurilmaga xisoblash elementi 
to’liq o’rnatiladigan maxsus tizim. Universal kompьyuterga ko’ra, o’rnatilgan 
tizim konkret talabli bir yoki bir necha oldindan belgilangan masalalarni bajaradi.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari quyidagicha tasniflanadi: 
• 
qo’llanish/tayinlanish doirasi bo’yicha; 
• 
axborot va boshqarish funktsiyalarini turli o’zaro munosabatlari 
bo’yicha (tizim axborot yig’uvchi yoki avtomatik boshqaruvchi); 

---