Mavzu: 0 ‘zbek dialektologiyasining nazariy va amaliy ahamiyati

Lahja termini o‘zbek, turk tillarida iste’molda bor, boshqa aksariyat millatlar dialektologiyaeida dialekt va sheva(eoeop) terminlariga ko‘proq murojaat qilinadi.

• Lahja termini o‘zbek, turk tillarida iste’molda bor, boshqa aksariyat millatlar dialektologiyaeida dialekt va sheva(eoeop) terminlariga ko‘proq murojaat qilinadi.
• Dialektologiyada ikki xildagi dialekt to‘grisida ham fikr yuritiladi, ya’ni mahalliy dialektlar va Ijtimoiy dlalektlar. Mahalliy dialekt umumhalq (milliy) tilining muayyan territoriyaga oid ko'rinishi, o‘ziga xos namoyon bo'lishidir. 0 ‘zbek dialektologiyasi mahalliy sheva, dialekt va lahjalami o‘rganish bilan shug‘ullanadi.

0 ‘zbek tili dialektal o‘ziga xosligiga qadimgi urug‘ va qabilalar tilining turli territoriyada alohida-alohida mustaqil yashashlari muhim ahamiyat kasb etgan. Ijtimoiy hayot tarzi, territorial mustaqilligi, kasbkori, etnografik xususiyatlari ulaming tilida aks etmay qolmas edi va bu holat tilda umumiylikni saqlab qolgan holda, boshqa territoriyada yashovchi o‘zbeklar tilidan ko‘pgina xususiyatlari bilan farqlanishiga olib kelgan, bu esa shevaning o‘ziga xosligini keltirib chiqargan.

• 0 ‘zbek tili dialektal o‘ziga xosligiga qadimgi urug‘ va qabilalar tilining turli territoriyada alohida-alohida mustaqil yashashlari muhim ahamiyat kasb etgan. Ijtimoiy hayot tarzi, territorial mustaqilligi, kasbkori, etnografik xususiyatlari ulaming tilida aks etmay qolmas edi va bu holat tilda umumiylikni saqlab qolgan holda, boshqa territoriyada yashovchi o‘zbeklar tilidan ko‘pgina xususiyatlari bilan farqlanishiga olib kelgan, bu esa shevaning o‘ziga xosligini keltirib chiqargan.

Sheva va dialekt xususiyatlarining tobora qat’iylashishiga aholi punktlarining birbiridan uzoq joylashishi muhim rol o‘ynagan. Shu tariqa bir til ichida turli shevalaming shakllanishiga olib kelgan. Tarixchi olim K. Shoniyozovning ko'rsatishicha, qarluqlar va ularga qon-qardosh bo‘lgan chigil, xalaj qabilalari lie daryosi havzasida, Sirdaryoning janubiy oqimlari, Isfijobda va Farg'ona vohasiga tarqalgan keng territoriyada yashaganlar.

• Sheva va dialekt xususiyatlarining tobora qat’iylashishiga aholi punktlarining birbiridan uzoq joylashishi muhim rol o‘ynagan. Shu tariqa bir til ichida turli shevalaming shakllanishiga olib kelgan. Tarixchi olim K. Shoniyozovning ko'rsatishicha, qarluqlar va ularga qon-qardosh bo‘lgan chigil, xalaj qabilalari lie daryosi havzasida, Sirdaryoning janubiy oqimlari, Isfijobda va Farg'ona vohasiga tarqalgan keng territoriyada yashaganlar.