Mavzu. 1 Odam anatomiyasi va fiziologiyasi. Modda va energiya almashinuvi reja

Mavzu: 16

O’zRda onalik va bolalikni muhofaza qilish.

REJA :

ONALIK VA BOLALIKNI MUHOFAZA QILISH.Onalik va bolalikni muhofaza qilish garespublika mizda katta ahamiya tberilmoqda.Xususan 2000-yilni «Sogiomavlod» yili deb e'lon qilinishi shuning dalilidir Yurt boshimiz I.A.Karimov «Sog'lom avlod millatimiz kelajagi» deb uqtirgan edilar. Darhaqiqat kelajak avlod ma'naviy boy, axloq anyetuk, intellektua lrivojlangan, yuqoribilimli, sog'lom va jismonan baquwat har tomonlama kamol topgan shaxs bo'lishi lozim.

Bundayshaxsnitarbiyalashuchunkengko'lamlitadbirlarniamalgaoshirishkerak, shulardan biri bo'lib bolalarni sog'lom qilib tarbiyalashdir.Bolaninghomilalikdavridarivojlanishidantortib, to balog'atyoshigachao'sishqonunlarinivakasallanishsabablannianiqlas davolash va kasalliklarni oldini olish tadbirlarini pediatriya fani o'rgatadi.

Pediatriya- bu o'sayot n va rivojlanayotgan odam organizmi tibbiyotidir.

Pediatriya - yosh fan bo'lib XIX asrningo'rtalaridayuzaga

kelgan.

Pediatriyataraqqiyotiuchdavrgabo'linadi.Birinchidavr - XIX asrgacha, ikkinchisi -1917-yilgacha, uchinchidavr - buhozirgidavr.

Pediatriyaningrivojlanishidako'polimlaro'zhissalariniqo'shishgan.ShulardanbiriAr-Roziyhisoblanadi.

Roziy (to'liqnomi ABU BAKR MUHAMMAD IBN ZAKARIYOIBNYAXYO AR-ROZIY 865-925) - sharqningQomusiyolimi, tabib va mutafakkiridir.Roziyningenge'tiborliasar «Chechakvaqizamiqhaqidagikitob»idir.Roziychechakkaqarshiemlashlozimekanligihaqidabirinchibo'libfikrbildirgan. U jarrohlikda ilk borqo'yichagidantayyorlanganip (ketgut)danfoydalangan. Uningasarlaridabirnechabobichaqaloqvago'dakbolalarniovqatlantirishvaularningparvarishigabag'ishlangan. Roziyboshqarganshifoxonalarixtisoslashtirilib, ulardako'zkasalliklari, ichkikasalliklar, jarrohlikbo'limlaritashkiletilgan, tuzilishijihatidanhozirgiklinikshifoxonalarnieslatgan.Roziykundalikkasalliktarixini ham yozibborgan.Uningko'psonlitibbiyasarlariorasida «Bolalarkasalliklari» asariningmavjudhgialohidae'tiborgamolikdir.

ABU ALI IBN SINO (980-1037) - jahonmadaniyatigakattahissaqo'shganqomusiy (entsiklopedist) olimhisoblanadi. Uningmashhur «Tibqonunlari» asarida «Tomirhaqida, ichaksanchiqlarito'g'risida» misollaryozilgan.Ibn Sino sog'liqnisaqlovchiamallarnibemorningyoshi, jinsi, yilningfaslivaboshqalarbilanuyg'unravishdamutolaaetgan. U o'zasarlarida bola tarbiyasiga, uningparvarishigamaxsusboblardaalohidae'tiborqaratgan.Bolanionasutibilanovqatlantirishborasidagifikrlaribugungidavrtibbiyotfanidato'liqtasdig'initopgan.Ibn Sino bolalardatomirurishiningo'zigaxosxususiyatlari, quyonchiq, qoqsholkasalliklari, ularnifarqlash, gijjavaboshqaxastaliklarbelgilarini, davolashusullariniyozibqoldirgan. ShuboisdanIbnSinoninafaqatzamonaviytibbiyotfani, balkipediatriyaning ham asoschisi deb atayolamiz.

Pediatriya taraqqiyotining ikkinchi shakllanish davri 1802-yili jahonda birinchi marta Parij shahrida va 1834-yilda Sankt-Peterburgda bolalar shifoxonalarining ochilishidan boshlanadi. PeterburglikS.F.Xotovitskiy (1786-1885) tibbiy jarrohlik akademiyasining talabalariga bolalar kasalliklari sohasidan birinchi bo'lib, mustaqil fan sifatida ma'ruzalar o'qiy boshlagan. S.F.Xotovitskiybirinchipediatriyaqo'llanmasiniyaratganvashuninguchun ham haqliravishdaunibirinchiruspediatri deb tan olishgan. Rossiyada pediatriyaning rivojlanishida moskvalik olimlar: N.P.Gundobin, N.F.Filatov, YU.F.DombrovskayavaA.F.Tur ham o'z hissalarini qo'shishgan.

O'zbekiston xalq sog'lig'ini saqlash tizimi 1919-yildan rivojlanaboshladi. 1920-yilda Turkiston sog'liqni saqlash xalq komissariyati qoshida onalik va bolalikni muhofaza qilish bo'limi ochildi, hamda O'rta Osiyo davlatuniversiteti (SAGU) tarkibida tibbiyot fakulteti tashkil etilib, mahalliy tibbiyot xodimlarini tayyorlash imkoniyati yaratildi. Ushbu fakultet qoshida dastlabki bolalar kasalliklari kafedrasi tashkiletildi.

1922-yilda Toshkentda 2 ta bolalar konsultatsiyasi va RozaLyuksemburgnomli 100 o'rinlimaxsusbolalarshifoxonasiochildi.

Bolalarningo'zigaxosnozikfiziologikvasotsial-psixologiksifatlario'sishiuchunalohidamuhittalabqilinadi. O'zbekistondashifokor-pediatrlarmasalasi 1963-yilda Samarqandda, 1965-yilda Andijondatibbiyotoliygohlariqoshidapediatriyafakultetlaribarpoetildi.Bu tibbiyotoliygohlaridabirqatoryirikolimlaryetishibchiqdi.B.X.Qoraxo'jayev, A.A.Hamroyev, Toshkent davlattibbiyotoliygohidanS.N.Shamsiyev, A.X.Hamroyev, S.N.Yo'ldosheva, K.X.Toirov, A.Saydaliyev, X.A.Yunusova, O.S.Mahmudovlarshularjumlasidandir.O'zbekistondabolalarningsog'lomtug'ilishi, uningsog'lomo'sibvoyagayetishidaushbuolimlarningxizmatikatta.

HozirgidavrdaonalarnimuhofazaqilishdaO'zbekistondaonalaruchunoltinvakumushmedallarita'sisetilgan. Onalikvabolaliknimuhofazaqilishtizimida «Sog'lomavlod» tadbirlarioltibosqichdaolibboriladi:

1. 
   Xotin-qizlarga homilador bo'lmagan davrda tibbiy yordam ko'rsatish va ularni onalikka
   
2. 
   Ko'z yorish (tug'ish) jarayonini to'g'ri tashkil qilish va homilani muhofaza qilish;
   
3. 
   Chaqaloqning sog'ligini muhofaza qilish;
   
4. 
   Maktab yoshigacha bo'lgan bolalarning sog'ligini muhofazaqilish.
   
5. 
   Maktab yoshidagi bolalarning sog'ligini muhofaza qilish.
   O'zbekistonning barcha shahar va qishloqlarida onalar, bolalar
   

va o'smirlar sog'ligini muhofaza qilishning mukammal tizimi yaratilgan bo'lib, ularda asosan, yuqori malakali milliy mutaxassislar faoliyat ko'rsatmoqda.

Bola organizmi ma'lum qonuniyatlarga asoslangan uzluksiz o'sish va rivojlanishda bo'ladi. U tug'ilganidan boshlab katta yoshdagilar safiga qo'shilgunga qadar birmuncha davrlarni o'taydi. Hozirgi kunda bolalik yillarini quyidagi davrlarga bo'lish qabul qilingan:

I. Homilahk davri:

1. 
   embrion rivojlanish davri - 9 hafta;
   
2. 
   yo'ldoshli (platsentlar) rivojlanish davri - 9 haftadan boshlab, tug'ilgunga qadar;
   

II. Bola tug'ilgandan keyingi davr:

1. 
   chaqaloqlik davri - 10 kun;
   
2. 
   go'daklik davri - 10 kunlikdan 12 oyUkkacha;
   

4. 
   kichikbog'chayoshidagidavr - 1-3 yosh;
   
5. 
   maktabgachayoshdagidavr - 3 yoshdan 6 yoshgacha;
   
6. 
   kichikmaktabyoshidagidavr - 7 yoshdan 11 yoshgacha;
   
7. 
   katta maktab yoshidagi davr - 12 yoshdan 17 yoshgacha. Bolalikni yuqorida keltirilgan davrlarga bo'lish shartli bo'lib, u
   

bolaning fiziologik va patologik holatlarini baholashda hamda emlash va davolash ishlarini amalga oshirishda amaliy ahamiyatg.