Mavzu: Adabiyotda an‘ana va novatorlik Reja: An‘ana haqida tushuncha

Download 40.39 Kb.

Sana	03.12.2020
Hajmi	40.39 Kb.
	#158120

Bog'liq
mustaqil ish

Mavzu:Adabiyotda an‘ana va novatorlik

Reja:

1.An‘ana haqida tushuncha

2.Novatorlik haqida tushuncha

3. Badiiy adabiyotda an‘ana va novatorlik

Badiiy tafakkur, badiiy adabiyot rivojlanashiga nazar tashlasak, undagi qator

Badiiy tafakkur, badiiy adabiyot rivojlanashiga nazar tashlasak, undagi qator
omillar – adabiy mеros va vorisiylik, an‘ana va yangilik, shakl va mazmun birligi,
badiyyat, asar tili, obrazlar tizimi, janrlara taraqqiyoti kabi masalalar barcha
davrlardagi adabiyotimizda muhim masala sifatida tilga olinishini kuzatish
mumkin. Bugungi adabiyot o‘tmish adabiy mеrosi zaminida rivojlanadi, undan
oziqlanadi.

Adabiy mеros dеganda o‘tmishda yaratilgan, umummilliy va

Adabiy mеros dеganda o‘tmishda yaratilgan, umummilliy va
umumbashariy qimmatga ega bo‘lganidan vaqt hukmini yеngib kеlayotgan adabiy badiiy qadriyatlarning jami tushuniladi. Bugungi adabiyot — o‘tmish adabiyotidan
qolgan mеrosning vorisi. Adabiy mеros asosida adabiy an‘analar shakllanadi.
Adabiy an‘ana — zamonamiz, zamonaviy adabiyotimiz uchun qimmatga ega
bo‘lganidan bugunda barhayot mеrosdir.

Adabiyot taraqqiyotining uzluksiz

Adabiyot taraqqiyotining uzluksiz
jarayonida har bir davr o‘zidan oldingi davrlardan eng yaxshi jihatlarni o‘ziga
singdiradi, ularni sayqallaydi, maromiga yеtkazadi, ayni paytda, o‘zidan ham unga
yangilik qo‘shishga intiladi. Shu tariqa adabiyotning uzluksiz taraqqiyoti
ta‘minlanadi.

Adabiyotdagi vorisiylik, an'analarga sodiqlik har bir milliy adabiyotdagi

Adabiyotdagi vorisiylik, an'analarga sodiqlik har bir milliy adabiyotdagi
o‘ziga xoslik, milliy qiyofaning yo‘qotilmasligini kafolatlaydi. Boy an‘anaga
tayangan adabiyotning rivojlanish imkoniyatlari, tabiiyki, boshqalarga nisbatan
yuqori bo‘ladi. Masalan, xalqimizning boy adabiy-madaniy an‘analari XX asr
boshlaridan kuzatiluvchi yangi o‘zbеk adabiyotining shakllanish jarayoni tеz
kеchishini ta‘minladi: adabiyotimiz juda qisqa fursat ichida jahon adabiyotidagi
yutuqlarning ko‘pini ijodiy o‘zlashtirdi, o‘zining badiiy olamini boyitdi

Badiiy adabiyot ijtimoiy ong shakli sifatida tarixiy taraqqiyot qonuniyatlariga buysunadi. Jamiyatda yuz bergan moddiy o'zgarishlar badiiy adabiyotda ham

o'zgarishlarni keltirib chio'aradi. qadimgi Yunonistonda yuz bergan yirik mexnat

tao'simoti san'at va adabiyotning yuksak taraqqiyotiga olib keldi. Markaziy

Osiyoda Hrta asrlardan keyin yuz bergan iqtisodiy va siyosiy tanazzul esa o'zbek

adabiyotining oro'aga ketishiga sabab bo'ldi.

Sinfiy kurash adabiyotga ham ta'sir khrsatdi. Badiiy adabiyotning sinflar kurash

o'uroliga aylantirishga urinadilar. Biroo' adabiy oo'imlar kurashini bevosita sinflar

kurashi ifodasi tarzida talo'in o'ilish thri emas. Jamiyatda ijtimoiy kurash

kuchaygan khtarilish davrlarida adabiyot ham gullaydi, reaksiya davrlarida

adabiyot ham tushkunlikka yuz tutadi.

Har bir davr o'z san'atini yaratadi. Marks, Gomer eposini insoniyatning bolaligi

deb atagan edi. Demak, epos ibtidoiy jamoa davrning adabiyoti bo'lib,

keyinchalik unday adabiyot yaratilmadi.

Adabiyot mafkura bo'lishi bilan birga san'at hamdir. U 'ayotni o'ziga xos obrazli

yhl bilan ifoda etami. Shuning ham san'atning bir qator o'ziga 'os qonuniyatlaring

borki, ular san'at taraqqiyotining jamiyat qonuniyatlariga buysunmaydigan

mustao'il xarakterini khrsatadi. Masalan: san'at taraqqiyoti jamiyat taraqqiyotidan

oldinlab ketishi ham, oro'ada o'olishi ham mumkin. qadimgi Yunoniston ijtimoiy

taraqqiyotining eng ibtidoiy boso'ichida edi. Lekin hsha davrda adabiyot shu

kadar rivojlanib ketdiki, natijada keyingi davrlarda ham bu darajaga chio'ib

bo'lmadi. Kapitalizm feodalizmga nisbatan progress. Lekin O'zbekistonda

kapitalistik munosabatlar kirib kelayotgan davrda Navoiy singari yirik da'olar

dunyoga kelmaydi. Navoiy davrida o'zbek adabiyoti taraqqiyotda oldinlab ketgan,

XIX asrlarda oro'ada o'olgan edi.

San'at va adabiyotdagi o'zgarishlar birdan bo'lmaydi. Adabiyotda rivojlanish

revolyusiyasi emas, evalyusiya tarzida sodir bo'ladi. San'at asarlari umrboo'iy

bo'ladi, eskirmaydi.

Har bir davr san'ati o'zidan oldingi san'at bilan bog'liq bo'ladi.

Bir xalq adabiyoti o'zidan oldingi san'at bilan bolik bo'ladi.

Bir xalq adabiyoti ikkinchi xalq adabiyotiga ta'sir etadi. Bundan vorislik qonuni

kelib chio'adi.

'ar bir davr adabiyoti o'zidan oldingi davr adabiyoti yutuqlaridan bosho'a xalqlar

adabiyoti yutuqlaridan ba'ramand bo'lmasdan rivojlana olmaydi.

An'ana novatorlik masalasi vorislik qonuniyatining namoyon bo'lishidir. An'ana

htmish adabiyotdan o'olgan eng yaxshi-g'oyaviy-badiiy boyliklar, keyingi davr

adabiyoti tomonidan rivojlantiriladigan htmish adabiyoti yoki boshka xalqlar

adabiyotlarining eng yaxshi yutuqlari adabiy an'ana bo'ladi. Masalan, Navoiy o'z

asarlarida insonparvarlik, ka'ramonlik, xalqlar dhstligi, zulm va razolatga nafrat

g'oyalarini ola surgan. Ana shu g'oyalar keyingi yozuvchilar tomonidan

rivojlantirildi yoki A.Qodiriy, Valter Skotch hamda Jurji Zaydon ijodidagi roman

shaklini olib shu asosida butunlay yangi o'zbek milliy romanini yaratdi. E.Vo'idov

esa klassik adabiyotidagi azalni rivojlantiradi.

- An'ana quyidagicha bo'ladi:

- g'oyaviy an'ana. Bu Navoiydagi insonparvarlik, o'a'ramonlik g'oyalari va

motivlarining rivojlanishidir.

- Tiplar an'anasi. Obraz yaratish prinsiplarining keyingilar tomonidan o'abul

o'ilinib rivojlantirishidir. Farxod - Azizxon Evklion (pativning "Mundi" -

komediyasi) - Gobsak (Balpzakning "Gobsek" romani) - O'ori Ishkamba

(Ayniyning "Sud'urning hlimi" povesti) - Inoyat oo'sao'ol (S.Axmadning "Ufo'"

romani) ana shu tiplari an'anasining namunasidir.

Ayrim tiplar 'ayotda o'z umrini yashab bo'lganligi tufayli adabiyotlar ham o'z

umrini tugatadi. Masalan, chhllarga suv chio'aruvchi Farxod kabi qahramonlar

an'anasi shunday bo'ldi.

Download 40.39 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: