Мавзу: Қадимги Римдаги сиёсий таълимотлар. Режа

Марк Туллий Цицерон (М.авв.106-43 йй)-таниқли Рим ноиби, давлат арбоби ва мутафаккир. Кўп йиллар давомида Рим Республикасида ноиб, сиёсий фаолият билан машғул бўлган. Квитор, консул бўлиб ишлаган. Айниқса, сиёсат, давлат масалаларигакатта эътибор қаратган.
“НОТИҚ ҲАҚИДА”
“ДАВЛАТ ҲАҚИДА”
“ҚОНУНЛАР ТЎҒРИСИДА”
“МАЖБУРИЯТЛАР ХУСУСИДА”
Марк Туллий Цицерон “ДАВЛАТ”, “ҲУҚУҚИЙ ДАВЛАТ”ғоясини асослаб берган мутафаккирлардан бири.
У ҳақиқий давлатни- халқнинг иши, мулки сифатида таърифлайди.
Унинг фикрича, давлат нафақат барча эркин кишиларнинг умумий манфаатларини ифода этувчи, балки мувофиқлашган, келишилган ҳуқуқий муомала ҳамдир.
Цицерон табиий ҳуқуқ ҳар қандай давлатдан олдин қарор топган, деб ҳисоблайди. Давлат ўзининг моҳиятига кўра табиатда мавжуд бўлган адолат ва ҳуқуқнинг гавдаланишидир.
Унинг фикрича, давлат пайдо бўлишининг асосий сабаби-кишиларнинг заифлиги ва уларнинг қўрқуви эмас (Полибий қараши бўйича), блки уларнинг ўзлари билан туғилган биргаликда яшаш эҳтиёжидир.
Цицерон давлат ва мулкнинг азалдан алоқадорлигини таъкидлаб, мулкни ҳимоя қилиш-давлат ташкил топишининг асосий сабабидир, деб ҳисоблайди.
Хусусий ва давлат мулки дахлсизлигининг бузилишини Цицерон давлат ва ҳуқуқнинг оёқ ости қилиниши ва бузилиши сифатида тавсифлайди.
Цицерон давлат тузилиши турли шаклларининг мезонини давлатни идора этувчиларнинг “характери ва иродаси”дан излайди.
Бошқарувнинг учта оддий шаклини:
Подшо ҳокимияти-бу олий ҳокимият бир киши қўлида тўпланган давлат тузилишидир;
Оптиматлар ҳокимияти-олий ҳокимият сайланган бир тўда кишилар қўлида бўлган давлат бошқарувидир;
Халқ ҳокимияти (демократия)-бу барча ҳокимият халқ қўлида тўпланган жамоадир.
Цицерон фикрича, давлатчиликнинг бузилиши давлат тузимининг энг яхши, аралаш тури шароитида тўхтатиш мумкин.
АРАЛАШ ДАВЛАТ-бу давлатнинг яхши, оқилона шаклидир. У бошқарув учта оддий шаклларининг яхши хусусиятларини ўзида мужассамлаштируви натижасида шаклланади.
Унинг таъкидлашича, ҳокимиятнинг бир қисми илғор биринчи сафдаги кишиларга қаратилиши ва берилиши, унинг айрим ишлари эса халқнинг ҳукмига ва иродасига ҳавола этилиши мақсадга мувофиқдир.
АРАЛАШ ДАВЛАТ тузумининг энг муҳим белгиси-давлатнинг мустаҳкамлиги ва унинг фуқароларининг ҳуқуқий тенглигидир.
Цицерон аралашган давлатда у ёки бу томонга оғиб кетишликнинг хавфли эканлигини кўрсатади.
Марк Туллий Цицерон ўзининг ижодида ва сиёсий фаолиятида(сенатор,квестор, претор, консул лавозимларида) алоҳида кишиларнинг тўла ҳокимиятига, жумладан ҳарбий диктатурага қарши чиқади. У сенат Республикаси тузимини, унинг анъаналарини ҳимоя қилади.
Христианлик милоднинг бошларида Рим империяси ҳудудида пайдо бўлган. Бу дин илгари турли-туман ғоя ва тасаввурларга таяниб мавжуд тартибларни танқид қилиб кишиларнинг умумий тенглиги ва эркинлигини тарғиб қилиб чиқади.
Илк христианликнинг ташаббускорлари барча бойлар ва ҳукумдорларга ҳужумлар ва лаънатлар билан чиқишади. Империядаги тартибларни қоралайди, кишиларнинг эркин ва қулларга бўлинишини инкор этади.
Миллоднинг 2 асрига келиб христиан жамоалари ҳаётида муҳим ўзгаришлар бўлди, жамоа раҳбарларининг ҳокимияти кучайди, черков амалдорлари шаклланди. Бу билан бирга расмий диний таълимот шаклланиш жараёни юз берди.
Черков ҳокимиятга бўйсунишни, итоат этишни тарғиб қилиб ва зўравонликка қаршилик кўрсатишни қоралаб, ҳар қандай ҳокимиятнинг илоҳий характерига эътибор қаратади.
Бу даврда христиан таълимоти ва сиёсий мафкурасининг таниқли вакили сифатида Аврелий Августин (354-430 йй) майдонга чиқади.
Афлотун, Цицерон асарларини ўрганган, кейинчалик 395 йилдан умрининг охиригача Гиппонда(Шим.Африкада)епископ бўлиб хизмат қилган.
Аврелий Августиннинг сиёсий қарашлари унинг:

• 
  “ТАНГРИ ЖАМИЯТИ (ГРАД) ҲАҚИДА);
  
• 
  “ЭРКИН ИРОДА ҲАҚИДА” каби асарларида баён қилинган.
  

Унинг фикрича, барча социал давлат ва ҳуқуқий муассасалар, кўрсатмалар инсоннинг инсон сифатида қилган гуноҳларининг оқибатидир.

• 
  У “ТАНГРИ ЖАМИЯТИ (ГРАД) ҲАҚИДА)”ги асарида:
  

“Одам Ато ва Момо ҳавонинг буюк жинояти натижасида пайдо бўлган инсон зоти шунга олиб келдики, “инсоннинг табиати ёмон томонга ўзгарди ва гуноҳга ва муқарар ўлимга, айбдор бўлишлик авлодларга берилди”.
Бу гуноҳкорликнинг ўзи тангри таоло томонидан олдиндан белгилаб қўйилган.
Аврелий Августин инсон ҳаёти эволюциясини ўрганиб уни даврлаштирган.

• 
  Чақалоқлик, болалик (хотира ривожланадиган вақт)
  
• 
  Ўспиринлик(“пастки ақл”нинг, аҳлоқий онгнинг тарқалиши)
  
• 
  Қарилик бошланиши (руҳнинг тангрига етишиши)даврларига бўлади.
  

У инсониятнинг энг етук ва улуғ ёши - бу диннинг тантанаси деб билади.Унинг фикрича, христианликнинг тантанаси томон тарихий ҳаракатнинг кейинги даври Христоснинг туғилишидан бошлаб то унинг иккинчи келишигача бўлган вақтни ўз ичига қамраб олади.