Мавзу: Ахоли ўртасида оив инфексияси тарқалишини олдини олишга қаратилган прафилактик тадбирлар оив инфексияси билан яшовчи шаҳслар билан ишлаш жараёнида тиббий этика ва геантоллогияга амал қилиш

Мавзу: Ахоли ўртасида ОИВ инфексияси тарқалишини олдини олишга қаратилган прафилактик тадбирлар ОИВ инфексияси билан яшовчи шаҳслар билан ишлаш жараёнида тиббий этика ва геантоллогияга амал қилиш

Ўзбекистон Президентининг 25 январдаги қарори билан 2018 йилда ОИВ инфексияси тарқалишига қарши курашиш Давлат дастури тасдиқланди.

Ҳужжатга берилган расмий шарҳда қайд этилишича, мамлакатда кейинги йилларда ОИВ инфексияси бўйича эпидемик вазиятнинг барқарорлашуви ва ОИВ инфексияли шахсларга тиббий-ижтимоий ёрдамнинг таъминланишига қарамасдан ОИВ инфексияси тарқалишининг олдини олиш бўйича бир қатор долзарб масалалар ўз ечимини кутмоқда.
Хусусан, ОИТСга қарши кураш марказлари ва туманлараро ОИВ диагностик лабораторияларининг моддий-техника базаси 2010 йилда янгиланганидан сўнг маънавий ва техник эскирган ҳолатга келган.
ОИТСга қарши кураш хизмати вазиятни «реал вақт» режимида таҳлил қиладиган ва ўз вақтида ҳамда самарали тадбирларни белгилашга имкон берадиган ягона маълумотлар базасига эга эмас.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан беморни вирусга қарши даволашни, касалликнинг босқичидан қатъий назар, касаллик аниқланган кундан бошлаш тавсия этилганлигига қарамасдан ҳозирги вақтда фақат 47% ОИВ инфексияли беморлар касалликнинг ривожланган босқичига келиб даволанмоқда.
Антиретровирус препаратларини харид этишга давлат бюджетидан маблағ ажратилмаганлиги сабабли, даволаш ишларида узилишлар бўлиши ва ОИВнинг антиретровирус препаратларига чидамли штаммлари пайдо бўлиш хавфи мавжуд.
ОИВ инфексиясининг онадан болага юқиши олдини олиш учун ОИВ инфексияли оналардан туғилган чақалоқларни 6 ойлик бўлгунга қадар сунъий сут аралашмалари билан таъминлаш масаласи ҳал этилмаган.
Хавфли гуруҳлар орасида олиб борилаётган профилактик тадбирлар фақат донорлик маблағлари ҳисобига амалга оширилмоқда.
Кўрсатилган муаммолар Ўзбекистон Президенти томонидан 2017 йилнинг 18 октябрида ўтказилган соғлиқни сақлаш соҳасидаги ислоҳотларни амалга оширишнинг аҳволи ва келгусидаги вазифаларга бағишланган мажлисда муҳокама этилиб, ОИВ инфексиясига қарши кураш соҳасида кенг қамровдаги тадбирларга қаратилган Давлат дастурини ишлаб чиқиш топширилган.
Мавжуд камчиликларни бартараф этиш ҳамда ОИВ инфексияси тарқалишига қарши курашиш тадбирларини замонавий ва янги сифат даражасига олиб чиқиш мақсадида қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасида одамнинг иммунитет танқислиги вируси келтириб чиқарадиган касаллик тарқалишига қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги Президент қарори қуйидаги йўналишдаги мажмуавий чора-тадбирларни амалга оширишни кўзда тутган:
ОИВ инфексиясининг тарқалиши сабаблари ва шароитларини ҳудудлар бўйича мунтазам таҳлил этиш, миллий анъана ва маънавий-ахлоқий асосларни инобатга олган ҳолда аҳолининг кенг қатламлари орасида мазкур касаллик тарқалишининг олдини олиш бўйича мажмуавий чора-тадбирлар ишлаб чиқиш;
ҳудудлар хусусиятларидан келиб чиқиб, маҳаллий молиявий, моддий ва кадрлар ресурслари сафарбар қилинишини кўзда тутувчи ОИВ инфексияси тарқалишига қарши курашиш бўйича ҳудудий чора-тадбирлар режаларини қабул қилиш;
мамлакатда ОИВ инфексияси профилактикаси, ташҳис қўйиш ва уни даволаш соҳаларида маҳаллий илмий тадқиқотлар ва инноватсион ишланмаларни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш, уларнинг натижаларини соғлиқни сақлаш амалиётига татбиқ этишни таъминлаш, шунингдек, соҳа бўйича етакчи хорижий илмий-тадқиқот марказлари билан яқин ҳамкорликни йўлга қўйиш;
ОИВ инфексияси ва ёндош касалликларни аниқлаш учун замонавий диагностикумлар ва тест-системаларни маҳаллий шароитда ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш, шу жумладан, инвеститсияларни жалб этиш ва давлат-хусусий сектор ҳамкорлигини ривожлантириш;
кадрлар тайёрлаш ва қайта тайёрлаш тизимини такомиллаштириш, мазкур йўналишда етакчи халқаро таълим ва илмий муассасалар билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни кучайтириш, ОИВ инфексияси тарқалишига қарши курашиш соҳасида ҳамкорликдаги илмий-амалий тадбирларни амалга ошириш;
юқори сифатли ретровирусга қарши дори воситаларини харид қилишда Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети ҳисобидан молиялаштириш улушини босқичма-босқич ошириб бориш;
ОИВни юқтириб олганларни ижтимоий муҳофаза қилиш бўйича тадбирларни кучайтириш, шунингдек, ОИВ инфексияли оналардан туғилган болаларни қуруқ сут аралашмалари билан узлуксиз таъминлаш тизимини яратиш;
ОИТСга қарши кураш муассасаларининг, шу жумладан, туманлараро ОИВ диагностика лабораторияларининг моддий-техника базасини янада мустаҳкамлаш, уларни замонавий асбоб-ускуналар билан жиҳозлаш;
ОИВ инфексиясига қарши курашиш бўйича фаолиятни тизимли таҳлил этиш ва тадбирларни режалаштириш учун тиббиёт муассасалари фаолиятига замонавий ахборот-коммуникатсия технологияларини татбиқ этиш.
Ушбу қарорни қабул қилиш ва амалга ошириш орқали кутилаётган натижалар:
аҳолини ОИВ инфексиясига ва ёндош касалликларга текширувлар билан қамраб олишни амалга ошириш орқали мамлакатда ОИВ инфексияси бўйича эпидемиологик вазият барқарорлашувини мустаҳкамлаш;
ОИВ инфексияси диагностикаси ва даволаш тадбирлари самарадорлигини ошириш, ОИВ инфексияли шахсларда касаллик ташҳиси тасдиқланиб, диспансер назоратига олинган вақтдан бошлаб махсус даволаш стратегиясини амалга ошириш мақсадида ОИВ инфексияли шахсларни ретровирусга қарши терапия билан босқичма-босқич қамраб олишни давом эттириш;
ОИВ инфексиясининг онадан болага юқишига барҳам бериш ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг бу борадаги сертификатига эга бўлиш;
ОИВга ихтиёрий маслаҳат ва тиббий текширувдан ўтиш қамровини ошириш ва касаллик олдини олишнинг янги услубларини татбиқ этиш, шу жумладан, олис ҳудудлар ва аҳоли гавжум жойларда кўчма лабораториялардан фойдаланиш, ОИВ масалалари бўйича индивидуал ва конфиденсиал маслаҳатлар бериш учун «ишонч телефонлари"ни ташкил этиш, оммавий ахборот воситаларида ОИВ инфексияси мавзусини ёритишнинг замонавий ёндашувларидан фойдаланиш, умумтаълим мактаблари, коллежлар ва олий таълим муассасалари ўқув дастурларига ОИВ инфексияси масалаларини киритиш;
фуқаролик жамияти ташкилотлари, дин вакиллари етакчиларини ОИВ инфексиясига қарши курашиш соҳасидаги профилактика тадбирлари, ахлоқ-одоб мезонларини шакллантириш, хавфли хулқ-атвор шаклланишининг олдини олиш, ОИВ инфексияси билан яшовчи шахсларга нисбатан бағрикенглик муносабатида бўлиш борасидаги ахборот-маърифий тадбирларга жалб этиш;
статистик маълумотларнинг аниқлиги ва сифатли тайёрланиши ҳамда тадбирларни самарали амалга ошириш учун ОИТСга қарши кураш хизматида ахборот алмашинувининг тезлиги ва самарадорлигини ошириш;
ОИВ инфексияси диагностикасида ва беморларни даволашда сифатли, арзон диагностикумлар, тест-системалар ва реагентлар таъминотининг узлуксизлигини таъминлаш;
даволанишга муҳтож ОИВ инфексияли шахсларни антиретровирус терапия билан қамраб олиш ва уларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш;
давлат ва хусусий тиббиёт муассасаларида фаолият кўрсатаётган тиббиёт ходимларининг ОИВ инфексияси масалалари бўйича малакасини ошириш;
аҳолининг ОИВ инфексияси масалалари бўйича хабардорлигини ошириш ва уларда ОИВ инфексияли шахсларга нисбатан бағрикенглик муносабатини шакллантириш.
ОИВ ҳеч қачон, ҳеч қандай шароитда уй шароитида юқмайди. ОИТВ билан касалланган одамлар билан битта таомдан эйишингиз, битта ётоқда ухлашингиз ва юракдан қучоқлашингиз мумкин - улар юқумли эмас.
"ОИТСни тарқатувчилар" каби ОИВ инфектсиясининг мавжудлигини инкор қилиш беҳуда. ОИТСга қарши курашиш марказининг мутахассисларидан бири унинг «ОИТСга чалинганлар» га тегишли бўлган ОИВ-мусбат жуфтлигини кузатиб қўйган бир воқеани эслайди. Натижада, қиз қанчалик қайғули бўлишидан қатъи назар, вафот этди, этарли даволаниш йўқлиги сабабли вирус тезда уни йўқ қилди. У даҳшатли фожиани бошдан кечиргандан сўнг, йигит кейинчалик ОИВга бўлган муносабатини ўзгартирди ва даволанишни бошлади, аммо бу жуда кеч эди. Бу жуда ўргатувчи кўринади, аммо бундай ҳолатлар, афсуски, ажратилмайди.
Аммо, ўзингизга зарар этказиш учун, ОИВни рад қилиш керак эмас, шунчаки муаммонгизни эътиборсиз қолдиринг. Ўзларининг ташхисларини билиб олган минглаб одамлар "ўзимни яхши ҳис қиляпман, менга нима учун даволаниш керак?" Ва бу эрда биз муҳим бир ойдинлик киритишимиз керак: қачонки касаллик ўзини ҳис қилса, кеч бўлади. Шундай қилиб, Маша Годлевская 16 ёшида унинг танасида вирус борлигини аниқлади, аммо узоқ вақт даволанмади. Маша касаллиги илгари шундай давом этар эдики, қизчада пневмония касал бўлиб қолганида, танадаги вирусли юк жуда кичик бўлиб, фақат бир марта кўтариларди. Шунга қарамай, антиретровирус терапия (АРТ), ОИВни даволашни бошлашдан олдин, Маша доимий равишда шамоллаш ва герпес билан оғриган. Даволаш бошланганидан кейин аҳволи нормал ҳолатга қайтди, Маша ҳомиладор бўлиб, соғлом фарзанд туғди. Маша ўзини туғдирмоқчи эди, аммо шифокорлар сезарен билан даволанишни маслаҳат беришди - бу ОИВ туфайли эмас, балки юракнинг контрендикатсияси туфайли.
 
Елена Орлова-Морозова ОИТВни юқтирган одамлар учун ўз фарзандлари бўлиш имконияти ОИТВга чалинган одамлар учун, агар шифокорнинг онадан болага ОИВ юқишини олдини олиш бўйича барча тавсияларига риоя қилган тақдирдагина бир хил эканлигини тушунтиради. Давлат статистика кузатувларига кўра, Россияда ОИВ инфектсиясининг мавжудлиги қарийб 30 йил давомида ОИВ билан касалланган оналардан 145 мингга яқин бола туғилди. Уларнинг атиги 6 фоизида ОИВ инфектсияси бўлган.
ОИВ инфектсиясини давоси йўқ. Шунга қарамай, агар сиз вирусга қарши курашни ўз вақтида бошласангиз, сиз ОИВ билан яшай оласиз, узоқ муддатли режалар тузишингиз, ўқиш, ишлашингиз ва неваралар билан ўралган пляждаги уйда қариликни орзу қилишингиз мумкин. Антиретровирус терапияси - бу учта-тўртта дорининг комбинатсияси бўлиб, уларнинг ҳар бири ОИВни кўпайтириш тсиклининг босқичига таъсир қилади. Оддий қилиб айтганда, терапия пайтида вирус инсон иммунитет тизимининг ҳужайраларида кўпайишни тўхтатади. Даволайдиган одамлар деярли ҳеч қачон ОИТСни ривожлантирмайдилар.
Россияда антиретровирус терапияси давлат ҳисобидан бепул амалга оширилади ва дори-дармонларни қабул қиладиган беморларнинг сони йилдан-йилга кўпайиб бормоқда. Агар 2011 йилда 94 мингдан ортиқ бемор терапиядан ўтган бўлса, 2015 йилда уларнинг сони 217 мингга яқинлашди.
ОИВга чалинган инсон билан хушмомила бўлинг, бу эпидемиолог, юқумли касалликлар бўйича мутахассис ёки бошқа мутахассислик шифокори бўлиши мумкин, улар сизни ҳукм қилмайди, чунки минглаб одамлар улар орқали ўтиб кетишади, аммо улар сизнинг ОИВ ҳолатингизга тўғри муносабатда бўлишга ёрдам беради, тўғри қарорларни қабул қилади. , ва сизнинг ҳаққоний маълумотларингиз индивидуал стратегия ва даволаш тактикасини тўғри ишлаб чиқишга, танангизни кейинги ташхислаш ва сиз билан алоқада бўлганлар учун профилактика қилишга ёрдам беради.
Жинсий алоқангизни яширмаслик, менга ишонинг, сиз гей ёки лезбиян эканлигингиз шифокорга зарба бермайди ва у сут билан сийдик ёғини буюрмайди.
Шунингдек, унга инъектсияни қачон бошлаганингизни, қандай дориларни ишлатаётганингизни ва ким билан гаплашаётганингизни, фамилиясини, исмини, манзилини, телефон рақамини беришдан қўрқманг. Шифокор ушбу маълумотларни политсияга юбормайди, лекин бу одамларни (алоқаларни) текширишга ҳаракат қилади, чунки Улардан баъзилари сизни юқтирган ва сиз аллақачон кимнидир юқтиришингиз мумкин эди. Кимки шифокорни юқтирган бўлса, сизга айтмайди ёки айтмайди ва шунингдек, сиз уларни "топширганингиз" ҳақида шифокор айтмайди. Аммо улар қанчалик тезроқ текширувдан ўтказилса, уларнинг ОИВлари аниқланса, даволанишни тезроқ бошлаш мумкин ва бу самаралироқ бўлади. Гиёҳванд моддалар ва спиртли ичимликларни истеъмол қилиш ҳақида ҳамма нарсани айтиб беришингиз кераклигининг яна бир сабаби шундаки, бу омиллар гиёҳвандликка чидамлилиги ва жинсий йўл билан юқадиган инфектсиялар (СТИ) хавфини туғдириши мумкин. Агар бирон бир касаллик бўлса, шу жумладан. ва жинсий йўл билан ўтадиган юқумли касалликларни даволашда ҳам муҳимдир.
Вужуд барча кучларини ОИВ билан курашишга йўналтириши учун мумкин бўлган ҳамма нарсани даволаш керак.
Баъзида турли хил дорилар бир-бирининг таъсирини бостириши ёки кучайтириши мумкин, шунинг учун сизнинг шифокорингиз қайси дориларни қабул қилаётганингизни билиши керак.