Mavzu: Aholining bo’sh turgan mablag’larini

AHOLINING OMONATLARINI JALB QILISH BO‘YICHA RESPUBLIKA TIJORAT BANKLARI O‘RTASIDA TANLOV

Aholining omonatlarini jalb qilish bo‘yicha respublika tijorat banklari o‘rtasida tanlov o‘tkazish to‘g‘risida» 2018 yil 31 oktyabrdagi Prezident Qaroriga muvofiq 2019 yil yakunlariga ko‘ra, aholi bo‘sh pul mablag‘larini banklardagi omonatlarga jalb qilish bo‘yicha o‘tkazilgan tanlov g‘oliblari aniqlandi. Tanlovda jami 27 ta tijorat bankining 855 ta filiali, 4 299 ta mini-banki hamda maxsus kassalari ishtirok etdi. Tanlov g‘oliblarini tantanali taqdirlash marosimi 4 fevral kuni O‘zbekiston banklari Assotsiatsiyasida bo‘lib o‘tdi.
Har yili o‘tkazib boriladigan mazkur tanlov aholining bo‘sh pul mablag‘larini banklardagi omonatlarga jalb qilishda tijorat banklarini rag‘batlantirish va ular faoliyatini kuchaytirish, banklarning investitsiya imkoniyatlarini yanada kengaytirish uchun resurs bazalarini mustahkamlash, omonatlarni jalb etishda sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, shuningdek aholiga ko‘rsatilayotgan bank-moliya xizmatlari sifatini yanada oshirish borasida ilg‘or tajribalarni keng joriy etishga da'vat etmoqda.
2019 yil davomida tijorat banklari aholi omonatlarini jalb qilish yo‘nalishidagi faoliyatlarini jadallashtirgani, bank xizmatlari to‘g‘risida aholining xabardorlilik darajasi oshgani hamda ko‘plab yangi omonat turlari joriy etilgani kuzatildi.
O‘zbekistonda erkin bozor munosabatlarining rivojlanishi, raqobatning kuchayishi, ichki moliyaviy resurslarning cheklanganligi va ularning qisqa muddatli xarakterga ega bo‘lishi munosabati bilan O‘zbekistonda moliyaviy siyosatning o‘rni kundan-kun ortib bormoqda. Har bir inson uchun soliq-byudjet siyosatini ishlab chiqish davlatga uy xo'jaliklariga moliyaviy boshqaruv va uni shakllantirishning ko'zda tutilgan maqsadlari, usullari va usullari to'g'risida aniq tasavvur berish, moliyaviy munosabatlarda ishtirok etuvchi tomonlarning manfaatlarini amalga oshirishga ko'maklashish imkonini beradi. Bunda har
qanday xo’jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy siyosati moliyaviy menejmentning ko’p omilli va ko’p qirrali xususiyatini hisobga olgan holda tuziladi. Bunday siyosatsiz bozor ishtirokchilarining xatti-harakatlari noto'g'ri bo'lib, rivojlanish dinamikasi va barqarorligi yo'qoladi, bu esa o'z navbatida har qanday moliyaviy iqtisodiyotda inqirozga olib kelishi mumkin.Investitsiya jarayonida banklarning ishtirokini oshirish zarurati tug'iladi. bank tizimining o'zaro bog'liqligidan va umuman iqtisodiyotning muvaffaqiyatli rivojlanishidan. Bir tomondan, tijorat banklari o‘z faoliyatining zaruriy sharti bo‘lgan barqaror iqtisodiy muhitdan manfaatdor bo‘lsa, ikkinchi tomondan, iqtisodiy rivojlanishning barqarorligi ko‘p jihatdan bank tizimining ishonchlilik darajasi va uning samaradorligiga bog‘liq. Biroq, tijorat tashkiloti sifatida alohida bankning manfaatlari maqbul xavf darajasida foydani ko'paytirishga qaratilganligi sababli, kredit tashkilotlarining iqtisodiyotga investitsiya qilishdagi ishtiroki faqat qulay sharoitlarda sodir bo'ladi.
Zamonaviy tijorat banklarining samarali faoliyatini ta’minlash, iqtisodiyot va aholi ehtiyojlarini qondirish, raqobatbardoshlikni rivojlantirish va ularning moliyaviy barqarorligini ta’minlash ko‘p jihatdan kredit tashkilotlarining moliyaviy imkoniyatlari darajasi va bank faoliyati sifati bilan belgilanadi. Moliyaviy resurslarni jalb qilish muhim vazifadir, chunki ularsiz tijorat banklari bo'lmaydi. Bankning omonatlarni va banklararo kreditlarni jalb qilish va o‘z qimmatli qog‘ozlarini joylashtirish imkoniyati bankning turli moliya bozori ishtirokchilari tomonidan tan olinishining asosiy mezoni hisoblanadi. Tijorat bankining resurs bazasining holati bank faoliyati barqarorligi va ishonchliligini baholashning asosiy mezoni bo‘lib, bank tomonidan mijozlarga ko‘rsatilayotgan xizmat sifati ko‘rsatkichi hisoblanadi. Mamlakatimizda tijorat banklarining resurs bazasidagi depozitlarni hisoblashning aniq usuli O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining 2019 yil 3 iyuldagi 2692-son qarori bilan ishlab chiqilgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi
qarori bilan tasdiqlangan. 2019 yil 13 iyun № 14/1. Bank operatsiyalarining ko'lami, uning daromadlari va xarajatlari uning bozordagi resurslari, ayniqsa, depozitlar miqdoriga bog'liq. Bu shuni anglatadiki, banklar o'rtasida resurslarni jalb qilish uchun raqobat mavjud. To'plangan resurslar banklar uchun katta ahamiyatga ega, chunki ular mablag'lardagi ehtiyojlarining eng katta qismini qoplagani uchun jami resurslarning o'rtacha 35-40% ni qoplaydi. Biroq, bank resurslari, masalan, depozitlar manbaida ba'zi kamchiliklar mavjud deb ayta olmaymiz. Gap cheklangan depozitlar uchun mablag‘ jalb qilish uchun bankning katta moddiy va pul xarajatlari haqida bormoqda. Bundan tashqari, depozitlar uchun mablag'larning to'planishi ko'p jihatdan bankning o'ziga emas, balki mijozga bog'liq. Shu sababli, kredit bozoridagi banklar o'rtasidagi raqobat ularni depozitlarni jalb qilishga yordam beradigan xizmatlarni rivojlantirish choralarini ko'rishga majbur qiladi. Bu maqsadlarda banklarning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda depozit siyosati strategiyasini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Depozit bazasini mustahkamlash juda muhim. Omonatlarning umumiy hajmini oshirish va omonatchilar, yuridik va jismoniy shaxslar sonini kengaytirish orqali depozit operatsiyalarini tashkil etish va omonatlarni jalb qilishni rag‘batlantirish tizimini takomillashtirish mumkin.Resurs bazasini yaratish nafaqat yangi mijozlarni jalb etish, balki resurslarni jalb qilish uchun resurslar mazmunini doimiy ravishda o‘zgartirish ham moslashuvchan, faol va hisobdor boshqaruvning ajralmas qismi hisoblanadi.Majburiyatlarni samarali boshqarish vakolatli depozit siyosatini amalga oshirishni nazarda tutadi. Ushbu faoliyat sohasining o'ziga xos
xususiyati shundaki, passiv operatsiyalar uchun bank tanlash odatda ma'lum bir
mijozlar guruhi bilan chegaralanadi va qarz oluvchilar bilan kuchliroq bog'liqdir. Bank raqobatining rivojlanishi bilan bog'liq cheklangan resurslar aniq mijozlar bilan yaqinroq aloqaga olib keladi. Agar bu mijozlar doirasi tor bo'lsa, bankning ularga bog'liqligi juda yuqori. Shu sababli, resurs bazasini mustahkamlash uchun banklar hajmi va foiz stavkalariga asoslangan muvozanatli depozit
siyosati, diversifikatsiyaning zarur darajasini saqlab qolish, boshqa manbalardan pul resurslarini jalb qilish va aktivlar bilan muvozanatni saqlash kerak bo'ladi. Banklarning resurs salohiyatini kengaytirish maqsadida ularning depozit siyosatini bosqichma-bosqich amalga oshirish zarur. Shu munosabat bilan depozit portfelini bosqichma-bosqich rivojlantirish, xususan, mijozlarga mavjud omonatlar ro‘yxatini kengaytirish, ularga xizmat ko‘rsatishning yangi turlarini joriy etishga qaratilgan vakolatli depozit siyosatini joriy etish ularning faoliyatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lishi kerak. qulaylik. Depozit bazasini kengaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar qator moliyaviy va marketing vositalarini o‘z ichiga oladi. Moliyaviy vositalarga quyidagilar kiradi: depozitlar ro'yxatini kengaytirish; zarur mablag'lar miqdorini aniqlash; mablag'larni saqlashning maqbul muddatlarini yaratish; muddatli depozitlarni muddatidan oldin hisobdan chiqarishdan himoya qilish; jamg'arma sertifikatlarini chiqarish.
Respublika banklari yuridik shaxslarga foyda (foiz) olish sharti bilan bankda vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini joylashtirishni tavsiya qiladi, bu esa mablag‘lardan imkon qadar samarali foydalanish imkonini beradi.Bankning depozit siyosatida aholi ehtiyojlarini hisobga olish kerak. fuqarolarning barcha ijtimoiy va yosh guruhlari - ishchilar va nafaqaxo'rlar, yoshlar va o'rta yoshdagilar va kam ta'minlangan, o'rta va yuqori daromadli odamlar uchun mo'ljallangan. O'z mablag'lari va daromadlarini rejalashtirishni o'rgangan yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslar uchun bank turli shartlar, shartlar va turli xil foyda (foiz) bilan olinishi mumkin bo'lgan bir qator maxsus depozitlarni ishlab chiqdi. Bank investitsiya qilingan mablag'larning saqlanishi va qaytarilishini kafolatlaydi. Foyda investitsiya miqdori va vaqtiga bog'liq. Depozitlar naqd pulda, lekin faqat yuridik shaxsning hisobvarag'idan pul o'tkazish yo'li bilan amalga oshirilishi mumkin. Bank milliy va xorijiy valyutada depozitlarni qabul qiladi. Omonat muddati tugagandan so‘ng omonat summasi
va hisoblangan foyda (foizlar) bank omonati shartnomasida ko‘rsatilgan omonatchining rekvizitlariga o‘tkaziladi. Milliy bank tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, yaqin kelajakda omonat ochish istagini bildirgan respondentlar ulushi 2019 yilning IV choragidagi 37 foizdan 2020 yilning birinchi choragida 41 foizgacha oshgan. Banklar ham yangi omonatlarni qo‘shishi mumkin. o'rta yoshdagi mijozlarni jalb qilish uchun ushbu guruhga qaratilgan depozitlar ro'yxatiga omonat turlari. Omonatchilarning ushbu turdagi omonatlardan foydalanish imkoniyatini ta'minlash uchun aholining yosh qatlamlari orasida potentsial mijozlar uchun jozibador bo'lgan ba'zi imtiyozlarni joriy etish maqsadga muvofiqdir. Omonat siyosatini takomillashtirish maqsadida bank yuqori daromadli mijozlarga mo‘ljallangan bir qator depozitlarni ham taklif qilishi mumkin. Masalan, mijozning shaxsiy ma'lumotlarini bankda faqat bitta shaxsga ma'lum qiladigan mijoz menejeri. Biroq, foizlarni har oy, shu jumladan bank tomonidan chiqarilgan bepul plastik karta bo'yicha to'lash mumkin. Bundan tashqari, kassaga pul qo'yish paytida mijozning shaxsi oshkor etilmaydi. Shunday qilib, bankning o'rtacha va kichik xodimlari mijoz haqida hech qanday ma'lumotga ega emaslar va depozit ma'lumotlarini oshkor qilish xavfi minimal bo'lishi kerak. Banklar har bir mijoz bilan uzoq muddatli hamkorlikka intilishi kerak. Buning uchun banklar mijozlar ehtiyojlarining rivojlanishini, bank biznesining yangi yo‘nalishlarining paydo bo‘lishini prognoz qilishlari, marketing tadqiqotlarini o‘tkazishlari, bank mahsulotlari va xizmatlarining to‘liq spektrini ishlab chiqishlari va taklif etishlari kerak. Bundan tashqari, qaysi bayram davri, tug'ilgan kun yoki boshqa bayramlar uchun to'lovlar amalga oshirilganda, bank mijozlari maqsadli omonatlardan foyda ko'rishini taxmin qilish mumkin. Ularning muddati an’anaviy depozitlarga qaraganda qisqaroq, foiz stavkalari esa yuqoriroq.

2.