Mavzu: Akselerator modeli reja

Mavzu: Akselerator modeli
REJA:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Asosiy qism
   

2.1 Akselerator modeli haqida umumiy ma`lumot
2.2 Akselerator modelining ishlashi va muhimligi
2.3 Akselerator va Multiplikator modellarining taqqoslanishi
2.4 Iqtisodiyotda Akselerator modeli.
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

KIRISH
Iqtisodiyotda barqaror o‘sish sur’atlarini ta’minlash, investitsiya va biznes muhitini yanada yaxshilash, milliy manfaatlarimiz uchun eng qulay tarzda jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashish, iqtisodiy faollik darajasini oshirish kabi vazifalar davlat tomonidan amalga oshiriladigan makroiqtisodiy siyosat samaradorligiga, uning ilmiy asoslanganligi hamda real voqelikn ihisobga olib o‘tkazilayotganligiga bog‘liq. Inflatsiya sur’atlarining jilovlanishi, davlat budjeti taqchilligini tan olingan me’yorlarlardan ham past darajada bo‘lishini ta’minlanishi respublikamizda olib borilayotgan makroiqtisodiy siyosat samaradorligidan dalolat beribgina qolmasdan, iqtisodiyotimizga kiritiladigan investitsiyalar ko‘lamining oshishi, tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishni kengaytirish hamda aholi real daromadlarini o‘stirishning muhim sharti hamdir. Shu boisdan Davlatimiz rahbari iqtisodiyot sohasida oldimizda turgan vazifalar haqida gapirganda, “Birinchidan, biz makroiqtisodiy barqarorlikni va yuqori iqtisodiy oʻsish surʼatlarini taʼminlashimiz shart. Avvalo, inflyatsiyani jilovlamasdan turib, makroiqtisodiy barqarorlikka erishish mumkin emas. Jahon tajribasini puxta oʻrganib, xalqaro ekspertlarni jalb etgan holda, monetar siyosatni takomillashtirish va narx-navo barqarorligini taʼminlash konsepsiyasini ishlab chiqishimiz zarur.Oʻtish davrida iqtisodiyot sohasida statistik hisobotlarni toʻgʻri yuritish va davlatning iqtisodiy salohiyatini aniq baholash juda muhimdir. Shu orqali yalpi ichki mahsulotni xolisona baholashga erishish mumkin. Shu maqsadda Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Xalqaro valyuta fondining Milliy hisoblar tizimini respublikamizda 2020 yil 1 yanvardan boshlab toʻliq joriy etishimiz lozim.Iqtisodiyotning barqaror oʻsishi, birinchi navbatda, yetakchi sohalar rivojiga bevosita bogʻliqdir. Qaysi sohada yuqori qiymatga ega mahsulot yaratilsa, biz ana shu sohani birinchi navbatda qoʻllab-quvvatlaymiz. Shuning uchun iqtisodiyot rivojiga jiddiy turtki beradigan sohalarni rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirishimiz lozim” –deb ta’kidladilar.1Bugun jahon bozori kon’yunkturasi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib bormoqda. Ana shunday murakkab vaziyat davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqib, amalga oshirishni taqozo etayotir. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi2da milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va liberallashtirishda eng dolzarb masalalar yechimi yuzasidan aniq vazifalarning belgilab berilgani bu borada hal qiluvchi ahamiyatga ega.
.



Akselerator modeli haqida umumiy ma’lumot
XX asr boshlarida bir qancha iqtisodchilar yangi investitsiyalar sur'ati iste'mol talabining o'zgarishi bilan bir vaqtda, ammo talabning o'zgarishiga nisbatan bo'rttirilgan harakat bilan harakat qilishini ta'kidladilar. Jon Moris Klark o'zining 1923 yildagi "Umumiy xarajatlar iqtisodiyotini o'rganish" kitobida buni Akselerator printsipi deb atagan. Akseleratorlar nazariyasi Keyns iqtisodidan oldin boshqalar qatori Tomas Nikson Karver va Albert Aftalion tomonidan ishlab chiqilgan, ammo 20-asrda Keyns nazariyasi iqtisod sohasida hukmronlik qila boshlaganligi sababli u ommaga maʼlum boʻldi. Ba'zi tanqidchilar tezlashtiruvchi nazariyaga qarshi bahslashadi, chunki u narx nazorati orqali talabni nazorat qilishning barcha imkoniyatlarini yo'q qiladi. Biroq, empirik tadqiqotlar nazariyani qo'llab-quvvatlaydi. Akselerator nazariyasi iqtisodiy postulyatsiya bo'lib, unda talab yoki daromad ortganda investitsiya xarajatlari oshadi. Nazariya shuni ko'rsatadiki, agar ortiqcha talab mavjud bo'lsa, kompaniyalar narxlarni oshirish orqali talabni kamaytirishi yoki talab darajasini qondirish uchun investitsiyalarni oshirishi mumkin. Akselerator nazariyasi shuni ko'rsatadiki, kompaniyalar odatda ishlab chiqarishni ko'paytirishni tanlaydilar va shu bilan foydani ko'paytiradilar, asosiy kapitalning ishlab chiqarish nisbatiga javob beradilar.
Ushbu nazariya odatda yangi iqtisodiy siyosatni o'rnatish uchun talqin qilinadi. Masalan, akselerator nazariyasi iste'molchilar uchun ko'proq daromad olish uchun soliq imtiyozlarini joriy etish - keyinchalik ko'proq mahsulot talab qiladigan iste'molchilar - kengayish va o'sish uchun qo'shimcha kapitaldan foydalanishi mumkin bo'lgan korxonalar uchun soliqlarni kamaytirishdan afzalroq ekanligini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Har bir hukumat va uning iqtisodchilari nazariyaning talqinini, shuningdek, nazariya javob berishi mumkin bo'lgan savollarni tuzadilar.
Asosiy kapitalning ishlab chiqarish nisbati shuni ko'rsatadiki, agar yuz (100) birlik ishlab chiqarish uchun bitta (1) mashina kerak bo'lsa va talab ikki yuz (200) birlikka oshsa, talabning o'sishini qondirish uchun boshqa mashinaga investitsiyalar kerak bo'ladi. Makrosiyosat nuqtai nazardan tezlashtiruvchi effect multiplikator effekti uchun katalizator bo'lib xizmat qilishi mumkin , ammo bu ikkisi o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik yo'q.
Kompaniyalar ko'pincha o'z mahsulotlari yoki xizmatlariga qanchalik talab borligini o'lchashga intilishadi. Iqtisodiyot o'sib borayotganida, mijozlar sotib olayotganda va past foiz stavkalari qarz olishni arzonlashtirganda, boshqaruv guruhlari muntazam ravishda ishlab chiqarishni ko'paytirish orqali kapitallashtirishga intiladi. Bu mantiqiy, chunki kompaniyalar muvaffaqiyatli mahsulotga ega bo'lganda o'z daromadlarini optimallashtirishni xohlashadi.
Agar ular iqtisodiy sharoit yaxshilanayotganini va iste'mol barqaror sur'atlarda o'sib borayotganini sezsalar, ular ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun sarmoya kiritishlari mumkin. Bu yangi ishlab chiqarish vositalariga sarmoya kiritishni talab qilishi mumkin, ayniqsa ular to'liq quvvatga yaqin ishlayotgan bo'lsa , ko'proq ishlab chiqarish uchun ko'proq zavod va kapital qo'yilmalarga sarmoya kiritish. Aks holda, ular kelajakdagi potentsial daromadlarning bir qismini o'tkazib yuborishi va tezroq javob beradigan raqobatchilarga o'z o'rnini yo'qotishi mumkin.
Tezlashtirish printsipiga ko'ra, kapital qo'yilmalar mahsulotga bo'lgan talabga nisbatan sekinroq o'sadi, chunki korxonalar talabning qisqa muddatli o'sishi sharoitida kapital xarajatlarni (CapEx) oshirmaydi. Buning o'rniga, kompaniyalar avval mavjud yoki sust quvvatdan foydalangan holda ishlab chiqarishni kengaytiradilar va keyin talabning o'sishi kelajakda barqaror bo'lishiga ishonsalar quvvatni qo'shadilar.
Tezlashtirish printsipi qanday ishlaydi?
Agar iste'mol talabining o'sishi tez va barqaror bo'lsa, unda ko'proq korxonalar yangi kapital qo'yilmalarni o'z zimmalariga oladilar. Buning sababi, ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun investitsiyalar ko'pincha sezilarli qat'iy xarajatlarni talab qiladi va qurish uchun vaqt talab etiladi.
Masshtab iqtisodiyoti investitsiyalar odatda samaraliroq bo'lishini va ular muhim bo'lsa, ko'proq xarajat afzalliklariga ega ekanligini aniqlaydi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, iste'mol talabidagi qisqa muddatli o'zgarishlarni qondirish uchun quvvatni kichik bosqichlarda kengaytirish ko'pincha texnik yoki iqtisodiy jihatdan mumkin emas va quvvatni biroz emas, balki sezilarli darajada oshirish moliyaviy jihatdan mantiqiyroq.
Tezlashtirish printsipi kapital qo'yilmalarning tezligini iste'molning umumiy darajasining mahsuloti sifatida emas, balki iste'mol darajasining o'zgarish tezligining mahsuloti sifatida hisoblaydi.
Yangi kapital loyihalarni amalga oshirish uchun ko'pincha katta doimiy talab qilinadiganligi sababli, korxonalar talabning barqaror o'sishi sharoitida investitsiyalarni kengaytirishni boshlaganlarida, yangi investitsiya xarajatlari hajmi talabning kuzatilgan o'sishidan sezilarli darajada katta bo'lishi kerak bo'lishi mumkin. Shunday qilib, iste'mol talabining o'sishi korxonalar salohiyatini kengaytirishga qaror qilgandan so'ng, investitsiyalarning mutanosib ravishda katta o'sishiga olib kelishi mumkin.
Vaqtinchalik o'sish yoki talabning pasayishi sharoitida asosiy kapitalga investitsiyalarni kengaytirish qimmatli xato bo'lishi mumkin. Talab sekinlashishi bilan korxonalar kengaytirilgan quvvatga yangi qimmat investitsiyalarni kamaytirishga yoki yo'q qilishga moyil bo'ladilar va odatda talab pasayishini kutsalar, investitsiyalarni butunlay muzlatib qo'yadilar. Bu shuni anglatadiki, hatto iste'mol xarajatlarining ozgina qisqarishi yoki uning o'sish sur'atining sekinlashishi biznes investitsiyalari xarajatlarini sezilarli darajada qisqartirishga olib kelishi mumkin.
Tezlashtirish printsipi iqtisodiyotda retsessiyalarni targ'ib qilish ta'siriga ega va Keynscha retsessiyalarning makroiqtisodiy nazariyasining asosiy jihati hisoblanadi .
Talabning barqaror tezlashishi oxir-oqibat investitsiya xarajatlarining katta o'sishiga olib kelishi mumkin, bu esa tez iqtisodiy kengayish davrini boshlashi mumkin. Xuddi shunday, kam talab investitsiyalarning keskin qisqarishiga va umumiy biznes faolligining pasayishiga olib kelishi mumkin. Iste'molchi talabining kelajakdagi yo'li haqidagi biznes umidlari ikkala tomonda ham katta rol o'ynaydi.
Bu kuzatuvlar Keynsning iqtisodiyot qanday qilib barqaror tanazzulga yuz tutishi haqidagi nazariyasining asosini tashkil etadi Tezlashtirish effekti, shuningdek , ushbu nazariyadagi iqtisodiy yuksalishlar va retsessiyalarni kuchaytirish uchun investitsion multiplikator effekti bilan o'zaro ta'sir qilishi mumkin.
Ko'paytirgich va tezlatgich raqib emas, balki parallel tushunchalardir. Multiplikator investitsiyalarning iste'molga (va bandlikka) ta'sirini ko'rsatsa, akselerator iste'mol o'zgarishining investitsiyalarga ta'sirini ko'rsatadi.
Xayek printsipning asosiy g'oyasini quyidagicha izohlaydi: "Har qanday ma'lum miqdordagi yakuniy mahsulot ishlab chiqarish odatda har qanday qisqa davrda (aytaylik, bir yil) ishlab chiqarilgan mahsulotdan bir necha baravar ko'p kapitalni talab qiladi. Yakuniy talab yangi yakuniy talabdan bir necha barobar ko'p kapital tovarlarga qo'shimcha talabni keltirib chiqaradi.Tezlashtirish printsipi shuni ko'rsatadiki, agar iste'mol tovarlariga talab oshsa, ishlab chiqarish omiliga bo'lgan talab ortadi, deylik, tovar ishlab chiqarish uchun ketadigan mashina.
Ammo mashinalarga bo'lgan talab mahsulotga bo'lgan talabdan tezroq oshadi. Demak, tezlashtiruvchi investitsiyalar darajasini iste'mol darajasining emas, balki iste'molning o'zgarish tezligining funktsiyasiga aylantiradi.
Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, akselerator iste'mol tovarlari sanoatidagi o'zgarishlar natijasida investitsiya tovarlari sanoatidagi o'zgarishlarni o'lchaydi, akseleratorning asosiy g'oyasi nafaqat iste'mol tovarlariga bo'lgan talab va iste'mol tovarlariga bo'lgan talab o'rtasidagi funktsional bog'liqlikdir. ularni ishlab chiqaradigan mashinalarga talab. Tezlashtirish koeffitsienti - induktsiya qilingan investitsiyalar iste'mol xarajatlarining sof o'zgarishiga nisbati.
Simvolik a = ∆I/∆C, bu yerda a tezlanish koeffitsientini bildiradi; ∆I investitsiya xarajatlaridagi sof o'zgarishlarni bildiradi; va ∆C iste'mol xarajatlarining sof o'zgarishini bildiradi. Rs xarajat deylik. Iste'mol tovarlariga 10 million rubl miqdorida investitsiya kiritilishiga olib keladi. Investitsion sohalarda 20 mln, keyin tezlatkich 2 ga teng.
Bu bitta yoki undan kam bo'lishi mumkin. Biroq, amalda iste'mol tovarlari uchun sarf-xarajatlarning ko'payishi har doim ishlab chiqarish vositalariga xarajatlarning oshishiga olib keladi. Shunday qilib, tezlashuv odatda noldan yuqori. Agar mahsulot birligiga ko'p kapital uskunalar kerak bo'lsa, tezlashuv koeffitsienti ijobiy va birlikdan ko'proqdir.
Ba'zan shunday bo'ladiki, iste'mol tovarlarini ishlab chiqarishning ko'payishi (ularga talabning oshishi natijasida) ushbu tovarlarni ishlab chiqaradigan asosiy vositalarning ko'payishiga olib kelmaydi. Mavjud texnikalar ham doimiy foydalanish hisobiga eskiradi, natijada iste'mol tovarlariga bo'lgan ortib borayotgan talabni qondirib bo'lmaydi.
Bu haqiqatan ham Ikkinchi Jahon urushi paytida Hindiston va Turkiyada sodir bo'lgan. Induktsiyalangan investitsiyalar va akseleratsiya ta'siri bo'lmasa, iste'mol tovarlariga talabning ortishi tenglashtirildi va iste'molning o'zgarishi natijasida induktsiya qilingan investitsiyalar (investitsiya tovarlari sanoati) ta'sirini o'lchaydigan akselerator barcha vaqt davomida ishlamagan ko'rinadi. bu yillar. Tezlashtirish printsipining faktik asosi investitsiya tovarlari sanoatida ishlab chiqarish va bandlik o'zgarishi iste'mol tovarlari sanoatiga qaraganda ko'proq ekanligini bilishdir.
Tezlashtirish iqtisodiyotning sanoat sektori uchun ko'proq qo'llaniladi va shuning uchun u nima uchun ishlab chiqarish sanoatida bandlikning tebranishlari iste'mol tovarlari sanoatidagiga qaraganda kuchliroq ekanligi muammosini tahlil qilishga intiladi. Sarmoya vositalaridan foydalanmagan iqtisodiyotda tezlashuv effektlari bo'lmaydi. Ammo bu juda kam uchraydi. Ishlab chiqarish usullari qanchalik kapitallashtirilgan bo'lsa, tezlatgichning qiymati shunchalik katta bo'lishi kerak.
Akseleratsiyaning iqtisodiy faoliyatdagi, ayniqsa investitsiya tovarlari sanoatidagi tebranishlarni tushuntirish uchun keng qo'llaniladi. Shunga qaramay, akselerator investitsiya tovarlari sanoatidagi barcha turdagi tebranishlarni tushuntirib bera olmaydi va da'vo qilmaydi. Masalan, xom ashyo narxlari ba'zan investitsiya tovarlari narxlaridan ko'ra kuchliroq o'zgarib turadi, chunki xom ashyo, ayniqsa, qishloq xo'jaligi tovarlari taklifi ishlab chiqarilgan mahsulotlar taklifiga qaraganda talabning o'zgarishiga nisbatan ancha noelastikdir.

Ko'paytirgich va tezlatgich farqlanadi :

Tezlatgich tushunchasini aniq tushunish uchun multiplikator va tezlatgichni farqlash foydalidir, chunki bu ikki tushuncha chalkashishi mumkin. Multiplikator investitsiyalar o'zgarishining daromad va bandlikka ta'sirini, akselerator esa iste'mol o'zgarishining investitsiyalarga ta'sirini ko'rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, multiplikatorda iste'mol investitsiyaga bog'liq bo'lsa, akselerator investitsiyasida iste'molga bog'liq. Bundan tashqari, multiplikator iste'mol qilish moyilligiga, tezlatgich esa mashinalarning chidamliligiga bog'liq.
Boshqacha qilib aytganda, birinchisi psixologik omillarga bog'liq bo'lsa, ikkinchisi texnologik omillarga bog'liq. Biroq, hatto tezlatkich ham o'zining kelib chiqishi va mazmuniga ko'ra psixologikdir, lekin operatsion tekislikda juda texnik bo'ladi. Akselerator iste'mol o'sishining investitsiyalar bo'yicha harakatini (ta'sirini) ko'rsatadi va multiplikator iste'molning investitsiyalarning ko'payishiga reaktsiyasini ko'rsatadi.
Amortizatsiya ko'rsatkichidan oshib ketadigan iste'molning pasayishi shunchaki ortiqcha ishlamay qolishiga olib keladi. "Tezlashtiruvchi" (kapital tovarlarga bo'lgan talab) juda xavfli vositadir, chunki u iste'mol sur'atining o'zgarishiga bog'liq bo'lib, o'z navbatida, har qanday holatda ham, qisqa vaqt ichida juda injiq investitsiyalarga bog'liq. Shu sababli, investitsiyalarni qo'llab-quvvatlaydigan asosiy shartlar (texnologik va tarkibiy) mavjud ekan, tezlashtirish printsipi investitsiyalarni rag'batlantirish vazifasini bajaradi. Shunday qilib, tezlashtirish printsipi investitsiya talabi ishlab chiqarish hajmining o'sishiga bog'liqligini ta'kidlaydi, chunki bunday o'sish firmalarga o'zlarining kapital tovarlar zaxiralarini kengaytirishga bosim o'tkazadi. Akselerator nazariyasiga ko'ra, investitsiyalar kapital zaxirasini ko'paytirish uchun amalga oshiriladi, chunki ko'proq mahsulot ishlab chiqarish uchun ko'proq kapital kerak bo'ladi. Shubhasiz, to'g'ri, chegaralar doirasida firmalar ko'proq intensiv foydalanish orqali mavjud kapital bilan ko'proq mahsulot ishlab chiqarishi mumkin, ammo har qanday vaqtda kapitalning ishlab chiqarishga (kapital-ishlab chiqarish nisbati) ma'lum nisbati mavjud. optimal deb hisoblang.
Bu nisbat firmadan firmaga va sanoatdan sanoatga sezilarli darajada o'zgarib turadi - avtomobil sanoatida tikuvchilik sanoatiga qaraganda bir dollar mahsulot uchun ko'proq kapital sarflanadi. Har qanday vaqtda ma'lum bir nisbat mavjud bo'lib, vaqt o'tishi bilan butun iqtisodiyot uchun kerakli nisbat bo'ladi, bu nisbat ishlab chiqarish aralashmasi o'zgarishi bilan o'zgaradi - ko'proq avtomobillar va kamroq kiyim yoki aksincha. Murakkablikni kamaytirish uchun bu nisbat (kapital-ishlab chiqarish) vaqt o'tishi bilan o'zgarmas yoki doimiy bo'lib qoladi deb taxmin qilinadi.
K kapitalni, Y ishlab chiqarish darajasini va w kapitalni ishlab chiqarish nisbatini ifodalaydi, bizda quyidagilar mavjud:
K = wY
Agar C/O 2 bo'lsa, u holda K ning Rs. Y Rs uchun 400 talab qilinadi. 200 va K rubl. Rs Y uchun 450. 225. C/O vaqt davomida doimiy bo'lgani uchun. K (kerakli kapital zaxirasi) ketma-ket vaqt oralig'ida faqat ishlab chiqarish hajmining (Y) o'zgarishi bilan o'zgaradi. Muayyan vaqt davrini t bilan belgilagan holda, oldingi davrlar t – 1 ant t – 2 va keyingi davrlarning kelajagi t + 1 va t + 2. Faraz qilaylik, oldingi davrda (t – 1) kerakli kapital zaxirasi bo‘lgan. t – 1 davridagi ishlab chiqarish darajasini ishlab chiqarish uchun yetarli. Ya’ni:
K _t – 1 = wY _t -1
Agar mahsulot Y _t – 1 dan Y _t gacha ko‘tarilsa , kerakli kapital zaxirasi ham K _t – 1 dan K _t gacha ko‘tariladi , ya’ni:
K _t = wY _t
Istalgan kapital zaxirasining bu o'sishi K _t – K _{t- 1} dir . Kapitalning bunday o'sishiga erishish uchun qo'shimcha sof investitsiyalar kerak bo'ladi - sof investitsiya xarajatlarining bu sof o'sishi kapitalning o'zgarishiga teng, ya'ni:
I _t = K _t K _t-1 …(i)
bu erda I ₁ - t davridagi sof investitsiyalar. K _t o‘rniga wY _t va K _{t – 1 o‘rniga wY t-1} ni qo‘yib , biz hosil bo‘lamiz.
I _t , = wY _t – wY _t-1 = w(Y _t – Y _t-1 )…(i)
Bu tenglama shunchaki ma'lum bir vaqt oralig'idagi investitsiyalar (t) ishlab chiqarish hajmining t-1 dan t gacha bo'lgan o'zgarishiga kapital ishlab chiqarish nisbatiga (w) ko'paytirilishiga bog'liqligini anglatadi. Agar Y _t >Y _t-1 bo'lsa, tenglama t davrida ijobiy sof investitsiyalar mavjudligini ko'rsatadi - agar Y _t < Y _t – 1 bo'lsa, t davrida salbiy sof investitsiyalar yoki investitsiyalar mavjud emas. Ammo, agar biz sof investitsiyalarni emas, balki yalpi ko'rsatkichni ko'rsatishni istasak, tenglamaning ikkala tomoniga o'rnini bosuvchi investitsiyalarni qo'shish kifoya. Ushbu o'rnini bosuvchi investitsiyalar amortizatsiyaga teng deb hisoblanadi va D _t bilan ko'rsatilgan , bizda shunday bo'ladi:
I _t + D _t = w(Y _t – Y _t-1 ) + D _t
Lekin yuqoridagi jadvaldagi V holatda ko'rsatilgandek, zavod va asbob-uskunalarga salbiy sof investitsiyalar asosiy kapitalning amortizatsiya miqdori bilan cheklangan, I _t va D _t yig'indisi noldan kam bo'lishi mumkin emas. Agar Ig _{t t} davridagi yalpi investitsiyalarni ifodalasa. bizda ... bor:
I gt = w(Y t – Y t-1 ) + D t …(iii)
Investitsiyalar tenglamada ko'rsatilgan ishlab chiqarish darajasidagi o'zgarishlarga faqat ma'lum taxminlar qondirilgan taqdirdagina javob beradi, eng muhimi, ortiqcha quvvatning yo'qligi, agar X t davrining boshida ortiqcha quvvatni ko'rsatsa, biz tenglamani qayta yozishimiz mumkin. (iii) quyidagicha:
I _g t = w (Y _t – Y _t-1 ) + D _t – X _t
Yalpi investitsiyalar darajasi t davrida qanday bo'lishidan qat'i nazar, u X _t miqdoriga kamayadi . Agar w(Y _t – Y _t-1 )+D _{t ning qiymati X t} ga teng yoki undan kichik bo'lsa , u holda I _gt nolga teng bo'ladi - ishlab chiqilgan zavod va asbob-uskunalarga yalpi investitsiyalar uchun mumkin bo'lgan minimal qiymat.
Multiplikator effekti va tezlashuv effekti
Tezlashtirish effekti - bu o'zgaruvchining vaqtga nisbatan tezroq va tezroq kerakli qiymatga qarab harakatlanishi hodisasidir. Odatda, o'zgaruvchan kapital kapital hisoblanadi. Keyns modellarida asosiy kapital hisobga olinmaydi, shuning uchun akselerator koeffitsienti multiplikatorning o'zaro nisbatiga aylanadi va kapital qarori investitsiya qaroriga aylanadi. Ko'proq umumiy nazariyaga ko'ra, kapital to'g'risidagi qaror kapitalning kerakli darajasini (asosiy kapital va aylanma mablag'larni o'z ichiga oladi) aniqlaydi va investitsiya qarori kapitalning davrlar ketma-ketligidagi o'zgarishini belgilaydi, akseleratsiya effekti faqat joriy kapital sifatida paydo bo'ladi. davriy bo'shliq joriy investitsiyalarga ta'sir qiladi, oldingi bo'shliqlar ham shunday. Aftalion-Klark tezlatgich v shunday ko'rinishga ega {\displaystyle I_{t}=\mu v\sum _{i=1}^{\infty }\left(1-\mu \right)^{i}\left (Y_{t-i}-Y_{t-i-1}\o'ng)}I_{{t}}=\mu v\sum _{{i=1}}^{{\infty }}\chap(1-\mu) \right)^{{i}}\left(Y_{{t-i}}-Y_{{t-i-1}}\o'ng), Keyns ko'paytmasi m esa shunday ko'rinishga ega {\displaystyle Y_{t}=mI_{ t}={\frac {1}{1-MPC}}I_{t}}Y_{{t}}=mI_{{t}}={\frac {1}{1-MPC}}I_{{t }} bu yerda MPC - iste'mol qilishning chegaraviy moyilligi.
Tezlatgich g'oyasini Hayek juda yaxshi tushuntirgan. Ushbu sohada faoliyat yuritayotgan firmalar talabning o'sishiga ishlab chiqarishni kengaytirish va ishlab chiqarish uchun mavjud imkoniyatlardan to'liq foydalanish orqali javob beradi. Ba'zi kompaniyalar o'zlarining mavjud inventarlarini sotish orqali talabning o'sishini ham qondiradilar.Agar talabning yuqori darajasi uzoq vaqt davomida saqlanib qolishi haqida aniq ma'lumot mavjud bo'lsa, sanoatdagi kompaniya o'zining ishlab chiqarish hajmini yanada oshirish uchun asbob-uskunalar, texnologiya va / yoki fabrikalar kabi kapital tovarlarga xarajatlarni ko'paytirishni afzal ko'radi. ishlab chiqarish quvvati. Shunday qilib, kapital tovarlarga talab kompaniya tomonidan etkazib beriladigan mahsulotlarga talabning ortishi bilan bog'liq. Bu iste'mol tovarlariga bo'lgan talabning o'zgarishi (o'sish, bu holda) bo'lsa, ishlab chiqarish tovarlariga bo'lgan talabning yuqori foizga o'zgarishini bildiruvchi akselerator effektini ishga tushiradi.
Shunday qilib, "sof" tezlatgich modeli uchun kamida uchta asosiy shart ishlashi kerakligi aniq:
(ii) tezlashtiruvchi tomonidan yaratilgan talabni qondirish uchun moliyaviy imkoniyatlar etarli bo'lsa;
(iii) ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi vaqtinchalik emas deb hisoblanadi.
Bunday talablar, shubhasiz, printsipning umumiyligini cheklaydi.
Ijobiy tezlatkich effektiga misol sifatida shamol turbinasiga sarmoya kiritish mumkin. Neft va gaz narxlarining o'zgaruvchanligi qayta tiklanadigan energiyaga talabni oshiradi. Ushbu talabni qondirish uchun qayta tiklanadigan elektr manbalari va shamol turbinalariga investitsiyalar ko'paymoqda. Biroq, dinamika teskari yo'nalishda sodir bo'lishi mumkin. Agar neft narxi tushib qolsa, shamol stansiyalari loyihalari qoldirilishi mumkin, chunki qayta tiklanadigan energiya iqtisodiy jihatdan unchalik foydali emas.
Multiplikator va tezlatgichning o'zaro ta'siridan iqtisodiy tebranishlarni keltirib chiqaradigan model. Multiplikator investitsiyalar o'sishidan keyin ishlab chiqarishni ko'paytiradi, akselerator esa ishlab chiqarish ko'payganda investitsiyalarni oshiradi. Kengayish boshlangandan so'ng, agar tezlatgich zaif bo'lsa, kengayish sekinlashadi, bu esa investitsiyalarni kamaytiradi va daromadlarning pasayishiga olib keladi. Bunda investitsiyalar kam bo'ladi va kapital eskiradi. Kapital ishlab chiqarishga nisbatan yetarli darajada pasaygach, investitsiyalar qaytadan boshlanadi va iqtisodiyot kengayadi. Bu o'zgaruvchan bom va pasayishlarning doimiy biznes tsikllarini keltirib chiqarishi mumkin.

Tezlashtirish printsipi nima?

Tezlashtirish printsipi ishlab chiqarish sur'atining o'zgarishi bilan kapital qo'yilmalarning o'zgarishi o'rtasidagi bog'liqlikni tushuntiruvchi iqtisodiy nazariyadir. Ushbu iqtisodiy kontseptsiya investitsiya xulq-atvorini, investitsiya talabining o'zgarishiga ishlab chiqarish tezligining o'zgarishi qanday ta'sir qilishini tushuntiradi. To'g'ridan-to'g'ri ishlab chiqarish tezligi investitsiya talabiga ta'sir qiluvchi omil hisoblanadi, shuning uchun ishlab chiqarish tezligining o'zgarishi avtomatik ravishda investitsiya talabi va yo'nalishining o'zgarishiga aylanadi. Ishlab chiqarish va iste'molning o'sishi yuqori investitsiyalarga olib keladi, ishlab chiqarish va iste'mol darajasining pasayishi investitsiya talabiga salbiy ta'sir qiladi. Tezlashtirish printsipi bu ikki tushuncha o'rtasidagi bog'liqlikni tushuntiradi.

Tezlashtirish printsipi qanday ishlaydi?

Tezlashtirish Keyns iqtisodidan oldin bo'lgan, uni Tomas Nikson Karver va Albert Aftalion va boshqa ba'zi iqtisodchilar ishlab chiqqan. Iqtisodiyotda tezlashtirish printsipi ishlab chiqarish sur'atlari, iste'mol va daromadlarning o'sishi kompaniyalar tomonidan kiritilgan investitsiyalar o'sishiga olib keladi degan taxminga asoslanadi. Demak, ishlab chiqarish va daromad stavkalarining ko'payishi yoki kamayishi investitsiya bitimlariga ta'sir qiladi. Ishlab chiqarish sur'atlari va foyda ko'tarilganda, investorlar foyda olish uchun investitsiya qilishga rag'batlantiriladi. Tezlashtirish printsipiga qarshi tanqidlardan biri bu narx nazorati orqali talabni nazorat qilish imkoniyatini qo'lga kirita olmasligidir.

Tezlashtirish printsipiga misol

Tezlashtirish tamoyilini ishlab chiqarish, talab va daromadning sezilarli o'sishini boshdan kechirayotgan sanoatni o'rganish orqali yaxshi tushunish mumkin. Ushbu o'sish avtomatik ravishda ushbu sohadagi kompaniyalarga tarqaladi, ular ishlab chiqarish sur'atlarini oshiradi va tovar-moddiy zaxiralarning tez aylanishiga ega. Ushbu sanoat investitsiyalar oqimining guvohi bo'ladi, ayniqsa tez va sezilarli o'sish doimiy ravishda davom etsa. Bundan tashqari, doimiy o'sish va o'sish davrining belgisi mavjud bo'lsa, sanoat ishlab chiqarish quvvatini kengaytirish uchun kapital xarajatlarni oshirishi mumkin. Ko'proq ishlab chiqarish tovarlari sotib olinadi va bunga sanoatda mahsulotlarga bo'lgan talabning ortishi ta'sir qiladi.

Tezlashtirish tamoyilining iqtisodiyotga ta'siri

Tezlashtirish printsipining mamlakat iqtisodiyotiga ta'siridan biri shundaki, u iqtisodiy o'sishni / bumlarni, shuningdek, iqtisodiyotdagi retsessiyalarni kuchaytiradi. Bu shuni anglatadiki, iqtisodiyot boshdan kechirayotgan o'sish va tushkunlik tezlashuv printsipi bilan haddan tashqari ta'sir qiladi. Depressiya (retsessiya) davrida kompaniyalar o'z investitsiyalarini kamaytiradi va iqtisodiyotning o'sishi davrida investitsiyalar stavkasining keskin o'sishi kuzatiladi. Biroq, turg'unlik davrida investitsiyalarning qisqarishi iqtisodiy tushkunlik davrini uzaytirishi mumkin, chunki kamroq ish o'rinlari yaratiladi.

Multiplikator va tezlatkich

Ko'pincha odamlar multiplikatorni tezlatgich bilan chalkashtirib yuborishadi, ikkala iqtisodiy tushuncha ham farq qiladi. Multiplikator investitsiyadagi o'zgarish daromad va bandlikka qanday ta'sir qilishini aks ettiradi, akselerator esa ishlab chiqarish va iste'moldagi o'zgarish investitsiyalarga qanday ta'sir qilishini aks ettiradi. Ikkala iqtisodiy tushuncha ham investitsiyalar va ishlab chiqarish / iste'mol o'rtasidagi bog'liqlik yoki o'zaro ta'sirni ko'rsatishga intiladi. Multiplikator uchun iste'mol investitsiyaga bog'liq, akselerator esa investitsiya iste'molga bog'liqligini ta'kidlaydi.
Ma'lum miqdordagi mahsulot ishlab chiqarish uchun ma'lum bir mahsulot kerak bo'ladi
kapital miqdori.
Agar Yt
mahsulot joriy davrda ishlab chiqarilishi kerakva v - kapital ishlab chiqarish nisbati, ya'ni K/Y, kerakli miqdor
Yt ishlab chiqarish uchun kapital chiqish tomonidan beriladi
quyidagi tenglama:
Kt = vYt ….(1)
Bu yerda,
Kt kapitalning joriy davr zaxirasini bildiradi
Yt joriy davrdagi ishlab chiqarish yoki daromad darajasi uchun vav kapital ishlab chiqarish nisbati uchun, ya'ni K/Y
Akselerator nazariyasida bu kapital ishlab chiqarish nisbati doimiy deb taxmin qilinadi.
Agar Yt-1 chiqishini t-1 davrida ishlab chiqarish talab etilsa va v - kapital ishlab chiqarish nisbati, ya'ni K/Y, kerakli miqdor tomonidan Yt-1 mahsulot ishlab chiqarish uchun kapital beriladi.
Quyidagi tenglama:
Kt-1 = vYt-1 ….(2)
Demak, t davrida kapital zaxirasining o'sishiquyidagi tenglama bilan berilgan:
Kt– Kt-1 = vYt– vYt-1 (1 va 2 tenglamadan) …(3)
Shunday qilib,
Bu = vYt– vYt-1 (Kt – Kt-1= Bu) …(4)
Bu yerda,
Bu joriy davrdagi investitsiyalar.
3 va 4 tenglama o'sishi natijasida shuni ko'rsatadi har qanday yilda daromad t o'tgan yilga nisbatan t - 1, o'sish investitsiyalardagi o'sishdan v marta ko'p bo'ladi
daromad.
Demak, u v ya'ni kapital ishlab chiqarish nisbatini ifodalaydi tezlatgichning kattaligi.
Bundan kelib chiqadiki, investitsiyalar o'zgarish funktsiyasi daromadidir.
Agar Yt Y t-1 dan katta bo'lsa, investitsiyalar ijobiy bo'ladi.
Agar Yt Y t-1 kamroq bo'lsa, investitsiyalash amalga oshiriladi.
Va agar Yt = Y t-1 investitsiya nolga teng bo'ladi.
Yaratishda biz quyidagi taxminlarni qildik
(i) kapital ishlab chiqarish nisbati doimiy bo'lib qoladi va unga teng
(ii) aktsiyalarda sodir bo'ladigan amortizatsiya kapitali mavjud aktsiyalarning beshdan biriga teng oldingi yil. Shuning uchun, zaxirasining beshdan bir qismi
kapital har yili almashtirilishi kerak.
2, 5 va 6-ustunlarga qarash a bilan ekanligini ko'rsatadi ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi, investitsiyalar bir necha barobar ortadi. Bu tezlashtirish printsipi kuchli ekanligini ko'rsatadi
Iqtisodiyotda beqarorlashtiruvchi kuchlari:
• Kapital ishlab chiqarish nisbati o'zgarmasligi mumkin.
• Agar ortiqcha quvvat mavjud bo'lsa, yangi investitsiyalar bo'lmaydi va sodir bo'ladi.
•Iste'mol tovarlariga talabning o'zgarishi kerak doimiy bo'ling, aks holda tadbirkorlar sarmoya kiritmaydi qo'shimcha kapital tovarlari kiritiladi.
• Mablag'lar induktsiya qilish uchun qulay bo'lishi kerak
• Iste'molchiga bo'lgan talab o'rtasida vaqt oralig'i yo'q
Tovarlar va kapital tovarlarga talab.
Biz allaqachon iqtisodlar tsikllarda qanday o'sish tendentsiyasini ko'rib chiqdik - biz buni savdo tsikli yoki biznes tsikli deb nomlash mumkin. Ushbu tsiklga hissa qo'shadigan asosiy omillardan biri investitsiyalarning beqarorligidir. Iqtisodiyot yaxshi holatda bo'lsa, firmalar ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun zarur bo'lgan qo'shimcha quvvatni ta'minlash uchun sarmoya kiritadilar. Biroq, o'sish pasayishni boshlaganda, firmalar investitsiya qilishni to'xtatadilar - aslida investitsiyalar salbiy bo'lishi mumkin. Agar qo'shimcha quvvatga ehtiyoj bo'lmasa va siz hozirda ishlab chiqarayotgan narsangizni sota olmasangiz nima uchun investitsiya qilasiz! Shunday qilib, savdo tsiklining turli bosqichlarida investitsiyalarning o'zgarishi daromadning o'sishi yoki pasayishidan bir necha baravar ko'p bo'lishi mumkin.
Shunday qilib, biz ko'rishimiz mumkinki, investitsiyalar daromad darajasi va iste'mol talabiga emas, balki ularning o'zgarish tezligiga bog'liq. Firmalar ishlab chiqarish quvvatlarini ta'minlash uchun sarmoya kiritadilar va shuning uchun ular talabning haqiqiy darajasiga qarab emas, balki talabning o'sishiga qarab sarmoya kiritadilar. Investitsiyalar va talabning o'zgarish tezligi o'rtasidagi bu bog'liqlik akselerator nazariyasi deb ataladi. Investitsiyalardagi tebranishlar daromadlarga qaraganda ancha katta bo'ladi, lekin investitsiyalar aylanma daromad oqimiga kiritilganligi sababli ular ko'paytiriladigan ta'sirga ega bo'ladi va bu savdo tsiklining ko'tarilish va tushishini kuchaytiradi.
Akselerator printsipi shuni ko'rsatadiki, iste'mol tovarlari ishlab chiqarish hajmining o'zgarishiga olib keladigan joriy daromad darajasining o'zgarishi ishlab chiqarish vositalari, ya'ni investitsiyalar ishlab chiqarishda mutanosib ravishda kattaroq yoki tezlashtirilgan o'zgarishlarga olib keladi.
Tezlatgichning ahamiyati?
Akselerator printsipi joriy daromadlar darajasidagi o'zgarishlar investitsiyalar darajasiga qanday tez ta'sir qilishini ko'rsatadi va shuning uchun iqtisodiy beqarorlik va savdo tsiklining yuqoriga va pastga siljishining tushuntirishlaridan biridir.
Tezlatgich printsipi - ba'zi malakalar
Akseleratorning yuqoriga ko'taruvchi ta'siri, agar sanoat to'liq bandlik darajasida yoki unga yaqin ishlayotgan bo'lsa, kuchga kiradi. Agar sanoat ortiqcha quvvatga ega bo'lsa, u to'liq foydalanilmagan uskunalar ishlab chiqarishni ko'paytirish orqali katta talabni qondirishi mumkin.
Qo'shimcha mashinalar faqat ortib borayotgan talab doimiy deb hisoblanganda buyurtma qilinadi. Aks holda, firmalar zaxiralarni qisqartirish yoki kutish ro'yxatlarini ishlatish orqali qo'shimcha buyurtmalar bilan shug'ullanadi.
Investitsion tovarlarga talabning ortishi mumkin, ammo agar kapital ishlab chiqarish tarmoqlari to'liq ish bilan ta'minlangan bo'lsa, kapital tovarlar narxining oshishi va kapitalni tejashning ko'proq usullarini qo'llash orqali kapitalga talabning pasayishi bo'lishi mumkin. . Bu erda tezlatgich kamayadi.
Akseleratorlar nazariyasining zaif tomonlari
Tezlatgich iste'molning o'zgarishi va investitsiyalarning o'zgarishi o'rtasidagi qat'iy munosabatni nazarda tutadi - yuqoridagi o'q nuqtalari bu har doim ham shunday emasligini ko'rsatadi. Akselerator printsipi, shuningdek, iste'molning o'zgarishi va har qanday investitsiya qarorlarini amalga oshirish o'rtasidagi haqiqatda sodir bo'lishi mumkin bo'lgan vaqt oralig'ini ham hisobga olmaydi.
Tezlashtiruvchiga misol
Keling, ko'ylak ishlab chiqaradigan firmaning soddalashtirilgan misolini olaylik.
1-qadam
Bir yil ichida har biri 1 dollardan 100 ta ko'ylak ishlab chiqariladi.
Mashinalar 500 dollar turadi
Har yili texnikaning 10 foizi eskiradi. Shunday qilib, har yili eskirgan kapitalni almashtirish uchun 50 dollar sarflanadi.
2-qadam
Talab 5% ga oshadi. Endi har yili 105 ta ko'ylak sotiladi.
Ammo ko'ylaklarni tayyorlash uchun ko'proq texnika kerak (firmaga mutanosib ravishda ko'proq kerak bo'ladi).
Shunday qilib, firma qo'shimcha 25 dollarlik mashina sotib oladi (ya'ni 500 x 5%).
Shunday qilib, 2-yilda firma $25 + $50 mashinalarga = $75 sarflaydi
Iste'mol tovarlariga bo'lgan talabning 5% ga oshishi ishlab chiqarish tovarlariga bo'lgan talabning 50% ga oshishiga olib keldi va mashinasozlik ishlab chiqaruvchisi ko'ylak ishlab chiqaruvchidan talabning o'sishini qondirish uchun o'z imkoniyatlarini oshirishi kerak.
Ammo, jarayon teskari tartibda ishlashi mumkin (ya'ni, orqaga tezlatuvchi effekt).
3-qadam
Agar hozirda ko'ylaklarga bo'lgan talab 5% ga kamaygan bo'lsa, ishlab chiqaruvchi hali ham 105 ta ko'ylak, ya'ni 525 dollarlik mashinaga ega.
Ammo unga atigi 500 dollarlik texnika kerak.
Bir yil o'tgach, 50 dollarlik mashina eskiradi, shuning uchun ishlab chiqaruvchi 475 dollarga ega.
Shuning uchun u faqat 25 dollarlik texnika sotib olishi kerak.
Shuning uchun iste'mol tovarlariga bo'lgan talabning 5% ga kamayishi kapital tovarlarga bo'lgan talabning 50% ga kamayishiga olib keldi.
Xulosa 
Akselerator nazariyasi daromad va ishlab chiqarish vositalari zaxirasi moslashuvchan nisbatda ko'payadi degan g'oyaga asoslanadi. Texnologiyadagi tub o'zgarishlar mashinalarning kapital ishlab chiqarish nisbati va chidamliligini o'zgartirganda, bu shunday emas. Bundan tashqari, iqtisodiy o'sish nafaqat kapitalga bog'liq. Akselerator jami investitsiyalardagi o'zgarishlarni tushuntirish uchun etarli emas.Faqat maxsus sharoitlarda va qisqa muddatda ishlab chiqarish va ishlab chiqarish vositalari zaxirasi o'rtasida mutanosib bog'liqlik mavjud. Tezlashtirish printsipi multiplikatorga qaraganda qo'llashda kamroq umumiydir; ikkinchisi ham oldinga, ham orqaga yo'nalishda ishlaydi, tezlatgich faqat yuqoriga yo'nalishda samarali bo'ladi (pastga yo'nalishda u faqat almashtirish investitsiyalari nazarda tutilmagan darajada ishlaydi).

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Djumayev Z.A. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma.- T.: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2018. - 300 bet.
2. Romer D., Advanced Macroeconomics. 5th ed. — McGraw-Hill, 2018. - 800 p. 3. Romer D., Advanced Macroeconomics. 4th ed. — McGrow Hill Book Company: London, 2012.
www.investopedia.com
www.economicshelp.org
www.oxfordreference.com