Mavzu: Aleksandr Makedonskiyning O‘rta Osiyoga istilochilik yurishlari
Download 0.88 Mb. Pdf ko'rish
|
9-mavzu. O\'zbekiston tarixi fanidan
|
ikkinchi bosqichida xotima bo‘ldi. Spitamen
kurashining ikkinchi bosqichida yerli o‘troq aholi garchi Iskandarning satrapliklariga bo‘ysunishdan bosh tortsa-da, bosqichilarga qarshi janglarda faol qatnashmadi. Ozodlik urushining ikkinchi bosqichi davomida Spitamen ko‘chmanchi daxlar, massagetlar va boshqa sak qabilalaridan tashkil topgan ko‘ngillilarga suyandi. Bu davrda Iskandar So‘g‘d va Baqtriyadagi barcha qal’alarni vayron qilib, ularga yunon lashkarlarini joylashtirdi. Mil.avv. 328-327 yilning qishini u Nautakada o‘tkazdi. Mil.avv. 327 yilning boshidan Aleksandr tomonidan O‘rta Osiyoni bosib olishning uchinchi yakunlovchi bosqichi boshlanadi. So‘g‘d vatanparvarlarining yunon mustamlakachilariga qarshi kurashining uchinchi bosqichi boshqacha xarakter kasb etdi. Endi So‘g‘dning dehqonlari dushmanga qarshi faol harakat qilmadi. Ularning ikki yillik urush davomida ekinzorlari izdan chiqqan edi Miloddan avvalgi 327 yilning bahorda Nautaka atrofidagi qal’alarni, Gabaza, Pareytakena, (Surxondaryo xududi) Bubukena(Tojikiston janubi) egallandi. Gabaza – (Gazaba, Gobzon) janubi–g‘arbiy Xisor tog‘lari tizmasi hududlari, ya’ni Surxondaryo viloyati bilan Qashqadaryo viloyati o‘rtasidagi tog‘lik hududlar kiradi. Hududning yirik shahari Jondavlattepa bo‘lib, bu yerdan Pshaktepa, Kuchuktepa, Talashkantepa I kabi yodgorliklar topilgan. Jondavlattepa, Pshaktepa, Talashkantepa I faoliyati mil. avv. IV asrda to‘xtatgan. Paretakena – Surxondaryo viloyatining tog‘li hududlarni birlashtirgan, u viloyatning shimoli– g‘arbiy tomonida joylashgan. Paretakenaning markazi Qiziltepa yodgorligi. Mil.avv. IX–IV asrlarga oid 20 ga yodgorlik aniqlangan: Bandixon II, Qizilcha I–IX, Nomsiz tepa, Yalangto‘shtepa, Kultepa kabi yodgorliklar majmuasi topilgan. Qiziltepa, Pachmaktepada, Bektepa (Bandixon II), G‘ozimullatepa va Kindiktepa ibodatxonasida jang izlari aniqlangan. Arrian va Kvint Kursiy Rufning ma’lumoti bo‘yicha, Paretakenlar yerida qattiq jang bo‘lib, ularning yo‘lboshchilari Katan va Avstan ustidan makedonlar g‘alabaga qozonganlar. Qal’alar mil.avv. IV asrda vayronaga aylangan. Keyingi davrlarda bu hudud tashlandiq holda qolgan. Yunon–Baqtriya va Kushonlar davrida ham o‘zlashtirilmagan. Bubaken Kafirnigon, Vaxsh, Ko‘kcha–Qunduz– Talikonlarning quyi oqimi hududlariga joylashtiradi. Axamoniylar davriga oid yuqori Kofirnixondan 2 ta, quyi Kofirnixondan 2 ta, Vaxshdan 1 ta, Yavansu 2 ta, Baytudashdan 7 ta yodgorliklar aniqlangan. Yunon tarixchilarishshg yozishicha, Baqtriya va So‘g‘diyonadagi tog‘lar orasida 4 ta juda mustahkam qal’alar joylashgan. Ular So‘g‘d, Sisimetra, Arimaza va Xorien deb atalgan. Iskandarning 300 ta navkari bir kechada Sisimetra qal’asini egallashdi. Dastlab uni olish qiyin bo‘ldi. U baland qoya tepasida, joylashgan bo‘lib, unga faqat bir tomondan yaqinlashish mumkin edi. Iskandar kimki birinchi bo‘lib qal’aga kirsa, 12 talant oladi, ikkinchi va uchinchi bo‘lib kirganlar ozroq, ohirgi kishi bir talant oladi, deb mukofot e’lon qilgandan so‘ng navkarlar faol harakat qila boshlaydilar. Kvint Kursiy Ruf asarida sug‘diylar yashingan qal’a haqida ma’lumotlar saqlangan. U yerda sug‘d Arimaz 30 ming askari bilan bo‘lgan. U yerda nihoyatda ko‘p sonli odamlar uchun ikki yilga yetadigan oziq–ovqat ham jamlagan edilar. Qoyaning balandligi 30 stadiy (5340 m.) aylanasi 150 (26700 m.) bo‘lgan. Hamma tomondan u tik jarlik va tekis bo‘lib, chiqish uchun kichik bir so‘qmoq bo‘lgan. Qoyaning yarmida kirish joyi tor va qorong‘i bo‘lgan g‘or bo‘lib, u ichkari tomonga kengayib borgan va oxirida keng boshpana joylashgan. G‘orning hamma tomonidan buloqlar bo`lgan. Aleksandr bularni ko‘rib dastlab orqaga qaytishga qaror qildi, lekin keyinchalik unda tabiatni ham buysundirish ishtiyoqi paydo bo‘ldi. Qamalni boshlashdan oldin u varvarning Arimazga qoyani topshirishni taklif qildi. O‘zining himoyasiga ishongan Arimaz qo‘pol so‘zlarni ishlatdi, oxirida Aleksandr uchishni biladimi deb so‘radi. Bu so‘zlar podshoni nihoyatda g‘azablantirdi va u kechga yaqin Arimazni makedonlarning uchishni bilishlariga ishontirishini aytdi. Sisimetra qoyasi– Qashqadaryo va Surxondaryo chegarasiga yaqin bo‘lgan Darband qishlog‘idagi Suvsistog‘ hisoblanadi. Sisimetra qoyasi egallangach, boshqa qoyadagi qal’alar deyarli jangsiz taslim bo‘ldilar. Roksananing otasi Oksiartni Baqtriya satrapi etib tayindi. U Hindiqushdan to Amudaryoning o‘rta oqimigacha bo‘lgan xududni boshqargan. O‘z nomidan oltin tanga ham zarb qildirgan. Mil.avv. 327 yilning yozida Iskandar O‘rta Osiyoni o‘ziga to‘liq bo‘ysundirdi va shu yerdan Hindistonga yurish boshlagan Yunon-makedonlarning O‘rta Osiyodagi istilolari, minglab yunonlarning So‘g‘diyona va Baqtriyaning unumdor yerlariga ko‘chirib keltirilishidan qat’iy nazar Iskandarning bu yerdagi siyosati mustahkam emas edi. Uning o‘limidan keyin O‘rta Osiyoda yunonlarga qarshi qo‘zg‘olonlar davom etaverdi. Miloddan avvalgi 325 yili Iskandar Hindiston yurishida bo‘lgan vaqtda uning o‘limi haqida mish-mish tarqadi va 3 ming yunon-makedonlar Yunonistonga qaytish kayfiyatida qo‘zg‘olon ko‘tardilar. Ammo qo‘zg‘olon bostirildi. Miloddan avvalgi 325 yilda So‘g‘d va Baqtriyaga ko‘chirib keltirilgan 20 ming piyoda va 3 ming suvoriylar o‘z vatanlariga jo‘nab ketdi. Ammo lashkarboshi Perdikka ularni qurolsizlantirishga ulgurdi va ularning mol-mulklari sodiq askarlarga bo‘lib berildi. Yunonlar bu ishda mahalliy aristokratiyaning qo‘li borligini sezib qoldi va shu tufayli tezda barcha viloyat va tumanlardagi mahalliy hokimlarni makedoniyaliklar bilan almashtirdi. Faqatgina Iskandarning qaynotasi Oksiart va Perdikkaning qaynotasi Atrapatlar o‘z lavozimlarida qoldilar xolos. Download 0.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|