Mavzu: Alkadienlar – tasnifi, turkumlanishi, olinishi usullari, kimyoviy xossalari, axamiyati

FARMASEVTIKA TA’LIM VA TADQIQOT INSTITUTI FARMATSIYA TURLARI BO’YICHA FAKULTETI 205-GURUH TALABASI SALAYDINOV SARDOR ORGANIK KIMYO FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI.

MAVZU:Alkadienlar – tasnifi, turkumlanishi, olinishi usullari, kimyoviy xossalari, axamiyati.

Reja:

1. Alkadienlar tasnifi.

2.Tabbiy va suniy kaucheklar.

3. Alkadienlar xossalari.

Alkadienlarning tasnifi

• Alkadiyenlar — tarkibida ikki qoʻshbogʻ boʻlgan toʻyinmagan uglevodorodlar oʻta tez polimerlanish xususiyatiga ega. Eng oddiy vakili — divinil (qarang Diyen uglevodorodlar)
• Qoʻsh bogʻlarning joylashishiga qarab alkadiyenlar quyidagi uch turga boʻlinadi:
• 1 Kumulyatsiyalangan yoki tutashgan diyenlar. Bu tor diyenlarda ikkala qoʻsh bogʻ ham bitta uglerod aioraiga birikkan boʻladi. Ularning birinchi vakili CH2=C=CH2 alien deb atalgani uchun, koʻpincha, kumulyatsi­yalangan diyenlar alien uglevodorodlar deb ham ataladi.
• 2 Konyugirlangan diyenlar yoki oralatma qoʻsh bogʻli diyenlar. Bu tupr diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ orasida bitta oddiy bogʻ joylashgan boʻladi. Masalan, CH2=CH~CH=CH2 divinil.
• 3 Ajratilgan qo 'sh bogʻli diyenlar. Bu tur diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ ikki va undan ortiq oddiy bogʻ bilan ajratilgan boʻladi:

>C = C-(CH2)n-C = C <
Nomenklaturaasi. Xalqaro oʻrinbosarli nimenklatura bilan atalganda diyenlar toʻyingan uglevodorodlarning hosilasi deb qaraladi, qoʻsh bogʻlarning oʻrni qoʻsh bogʻ tutgan uglerod atomining raqami bilan koʻrsatiladi va alkanlarning nomi oxiridagi -я oʻrniga -diyen soʻzi qoʻshib oʻqiladi. Baʻzan diyenlar tarixiy nomenklatura bilan ataladi. Quyida baʻzi diyenlarning tarixiy, ratsional va xalqaro oʻrinbosarli nomenklaturalar boʻyicha atalishi keltirilgan:
Tarixiy Ratsional Xalqaro oʻrin-
nomen- nomenkla- bosarli nomen­klatura tura klatura
H2C=C=CH2 alien 1,2-propadiyen
H2C==CH—CH=CH, eritren divinil 1,3-butadiyen H2C=CH-CH2-CH2-CH=CH2 diallin 1,5-geksadiyen
Diyen uglevodorodlarning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Diyen uglevodorodlarning fizikaviy xossalari 13-jadvalda keltirilgan.
Kumulyatsiyalangan va ajratilgan diyenJar kimyoviy xossalari jihatidan dlkcnlaiga yaqin. Ular biriktirish reaksiyalariga alkenlarkabi oson kirishadilar. Masalan:
Br
• H2 =C = CH2 + Br2 CH2 — S = CH2 +Br2 -"CH2 — C-CH2