Mavzu: analitik kimyoda qo’llaniladigan ionalmashinuvchi membranalar

1.2. Analitik kimyoda qo’llaniladigan ionalmashinuvchi materiallar

• Hozirgi kungacha dunyoda polimer-metall komplekslaridan sanoatning turli tarmoqlarida turli maqsadlarda foydalanib kelinmoqda. Bunday polimer-metall komplekslarini olish bo‘yicha jahonning yetakchi davlatlari olimlari tomonidan bir qator qiziqarli tadqiqot ishlar bajarilgan. Polimer-metall komplekslar asosan, sintetik polimerlarni metallar bilan ta’sirlashishi orqali, polikompleksonlarga metall ionlarini sorbsiyalash orqali, tarkibida metall atomlarini saqlagan monomerlarni polimerlash orqali sintez qilish mumkin. Sintez qilib olingan polimer-metall komplekslar sanoatning turli sohalarida, jumladan, organik sintezda yuqori effektiv katalizator sifatida, oqova suvlarini zararli moddalardan tozalashda, sensorlar va boshqa maqsadlarda keng miqyosda qo‘llanilib kelinmoqda.

Navbahor bentoniti asosida modifikasiyalangan adsorbentlar olish va ularning adsorbsion xossalarini o‘rganish borasidagi ishlar yetarli darajada emas. Mahalliy tabiiy mineral sorbentlardan, bentonitlar zaxirasini mo‘lligi, arzonligi, ekologik xavfsizligi va xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida keng qo‘llanilishi, yuqori adsorbsion xususiyatlari bilan soha olimlarining e’tibori va qiziqishiga sabab bo‘lmoqda. Bu o‘z navbatida adsorbsiya jarayonlari mexanizmlarini o‘rganish va yangicha ilmiy yondoshuvlarga, shuningdek, ekologik xafvsiz, resurstejamkor, chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish kabi vazifalarni soha olimlari va tadqiqotchilar oldiga dolzarb vazifa sifatida qo‘ymoqda. Turli uslublar bilan faollashtirish, ularning adsorbent sifatidagi xossalarni oshirish va foydalanish sohalarni (radioaktiv chiqindilarni saqlash va utilizatsiya qilish) kengaytirishga olib kelmoqda. Xorijiy va mahalliy adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, kichik o‘lchamli organik kationlar bilan modifitsirlangan qavatli kengayuvchi gil minerallarida qutbiy va noqutbli moddalar adsorbsiyasi termodinamikasiga oid tadqiqotlar shu vaqtga qadar sistematik o‘rganilmagan, bunday tadqiqot natijalarisiz adsorbent va katalizatorlarning kimyoviy va texnologik nuqtai nazaridan yuqori samaradorlik mexanizmlari, modifikasiyalashning istiqbolli yo‘llari hamda kimyoviy mexanizmini o‘rganib bo‘lmasligi shubhasizdir.

• Navbahor bentoniti asosida modifikasiyalangan adsorbentlar olish va ularning adsorbsion xossalarini o‘rganish borasidagi ishlar yetarli darajada emas. Mahalliy tabiiy mineral sorbentlardan, bentonitlar zaxirasini mo‘lligi, arzonligi, ekologik xavfsizligi va xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida keng qo‘llanilishi, yuqori adsorbsion xususiyatlari bilan soha olimlarining e’tibori va qiziqishiga sabab bo‘lmoqda. Bu o‘z navbatida adsorbsiya jarayonlari mexanizmlarini o‘rganish va yangicha ilmiy yondoshuvlarga, shuningdek, ekologik xafvsiz, resurstejamkor, chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish kabi vazifalarni soha olimlari va tadqiqotchilar oldiga dolzarb vazifa sifatida qo‘ymoqda. Turli uslublar bilan faollashtirish, ularning adsorbent sifatidagi xossalarni oshirish va foydalanish sohalarni (radioaktiv chiqindilarni saqlash va utilizatsiya qilish) kengaytirishga olib kelmoqda. Xorijiy va mahalliy adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, kichik o‘lchamli organik kationlar bilan modifitsirlangan qavatli kengayuvchi gil minerallarida qutbiy va noqutbli moddalar adsorbsiyasi termodinamikasiga oid tadqiqotlar shu vaqtga qadar sistematik o‘rganilmagan, bunday tadqiqot natijalarisiz adsorbent va katalizatorlarning kimyoviy va texnologik nuqtai nazaridan yuqori samaradorlik mexanizmlari, modifikasiyalashning istiqbolli yo‘llari hamda kimyoviy mexanizmini o‘rganib bo‘lmasligi shubhasizdir.
• Natriy bentonitlari eng yuqori ion almashinish hususiyatiga ega. Kalsiy bentonitlarining o‘ziga xos xususiyati ularning ozgina bo‘kishi bo‘lib, bu ularni suvli eritmalarni tozalashda filtr materiali sifatida ishlatish imkonini beradi.
• Hozirgi kunga kelib modifikasiyalangan bentonitlar, ayniqsa organobentonitlarning (benton) qo‘llanilish sohalari tobora ortib, xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida keng qo‘llanilmoqda. Ular organofil xususiyatliligi tufayli organik materiallarga oson bog‘lanib, ularning turli xossalariga ta’sir ko‘rsatadi. Jumladan: silikon kauchuklarning termik barqarorligini oshirishda stabilizator sifatida, burg‘ulash eritmalarning realogik xossalarini yaxshilash, ko‘mir briketlarda bog‘lovchi va qattiqligini oshiruvchi qo‘shimcha turli mikroorganizmlarni yutuvchi adsorbent, og‘ir metallar va neft mahsulotlari bilan ifloslangan suvlarni tozalashda, pardozlash fabrikalari oqava suvlardan bo‘yoq moddalarni tutib qolishda, texnik oltingugurtdan tozalangan oltingugurt olishda, turli antibakterial adsorbentlar olishda o‘simliklar hosildorligini oshirishda, tuproqning namligini, shuningdek, azot, fosfor va kaliyli o‘g‘itlar bilan birga qo‘llanilganda, jumladan kungaboqarning yog‘lilik miqdorini oshirishda bentonitning optimal miqdori 10 t/ga tashkil etishi aniqlangan. Shuningdek, namlikni va o‘g‘itlarning o‘simlikka ta’siri ilmiy adabiyotlarda ko‘rsatib berilgan.