Mavzu: Aniq va mavhum оtlаr Darsning maqsadi: Mavzuga oid asosiy tushuncha va atamalar

---

Mavzu: Aniq va mavhum оtlаr
Darsning maqsadi:
Mavzuga oid asosiy tushuncha va atamalar: aniq оtlar, mavhum оtlar, aniq
оtlarning birlik va ko`plikda qo`llanishi, ta’kidlash, kuchaytirish ma’nolari.
Darsning metodi: muammoli o`qitish, suhbat.
Darsning usuli: ta’limiy o`yinlar, mashqlar bajartirish, o`quv topshiriqlari
ustida ishlash.
Darsning jihozi: «Ona tili» darsligi, tarqatma materiallar, slaydlar, rag`bat
kartochkalari, ko`rsatmali materiallar.
Darsning borishi: 
Tashkiliy qism: o`quvchilar bilan salomlashish, navbatchini tinglash,
o`quvchilar davomatini aniqlash.
Дарс умумий savol va topshiriqlar бериш билан бошланади.
1.Ot so`z turkumi deb nimaga aytiladi?
2.Chopiq, ko`rik, terim so`zlari qanday ot sanaladi?
3.Chopiq, ko`rik, terim оtlarini asos va qo`shimchalarga ajrating.
Rivojlantiruvchi maqsad:
O`quvchilarni til hodisalarini 
qiyoslash asosida nazariy 
xulosalar chiqarishga o`rgatish.
Tarbiyaviy maqsad:
O`quvchilarda 
mehnatsevarlik, o`zaro 
hurmat fazilatlarini 
shakllantirish.
Ta’limiy maqsad:
O`quvchilarga aniq va mavhum 
оtlar ularning birlik va ko`plikda 
qo`llanishi haqida ma’lumot 
berish.

---

4.Faoliyat-jarayon оtlari deb nimaga aytiladi?
5.Faoliyat-jarayon оtlari qaysi qo`shimchalar bilan yasaladi?
6. Dev, pari, farishta, alvasti, jin, avliyo kabilar qanday otlar sanaladi?
7. Chiqindi, qirindi, cho`kindi, yuvindi, supurindi kabilar qanday otlar
sanaladi?
O`qituvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi savollar asosida muammolar
qo`yiladi:
1.Aniq va mavhum tushunchalari o`zaro qanday farqlanadi?
2.Aniq va mavhumlik nimaga nisbatan belgilanadi?
3.Siz aniq va mavhum оtlar deganda nimani tushunasiz?
Muammoli savollarni hal qilish jarayonida mavzuga oid tarqatma savol va
topshiriqlar tarqatiladi. Topshiriqqa ko`ra o`quvchilar berilgan оtlarni aniq va
mavhum оtlarga аjratadilar hamda ma’nolarini izohlaydilar.
Namuna: farishta–sezgi a’zolarimiz orqali bilish mumkin bo`lmagan ko`p
insonlar tomonidan ilohiy narsa nomi sifatida tushuniladigan, mavhum ot; 
non–sezgi a’zolarimiz orqali bilishimiz mumkin bo`lgan narsa nomi, aniq ot.
Orzu, 
qalam, 
baxt
Daraxt, 
farishta, 
mashina
O`rik, 
go`zallik, 
kitob
Hasad, 
telefon, 
mardlik
Yaxshilik, 
mashina, 
dev
Kiyim, 
tinchlik, 
ayiq

---

O`qituvchi o`quvchilardan savol va topshiriqlar yuzasidan bildirilgan fikr-
mulohazalarni umumlashtirib, yangi mavzu yuzasi mohiyatini bayon etishlarini
so`raydi. O`quvchilar quyidagi fikr-mulohazalarni umumlashtiradilar:
–sezgi a’zolarimiz orqali bilishimiz mumkin bo`lgan narsalarni bildirgan
оtlarga aniq оtlar deyiladi;
–sezgi a’zolarimiz orqali bilishimiz mumkin bo`lmagan, tafakkur va tasavvur
orqali idrok qilinadigan narsalarni bildirgan оtlar mavhum оtlar sanaladi;
–aniq оtlar birlik va ko`plik shaklida qo`llana oladi, ammo mavhum оtlar
ko`plik shaklida qo`llanganda, ko`plik ma’nosi emas, balki umumlashtirish,
kuchaytirish ma’nolarini ifodalaydi.
Mustahkamlash. Darslik bilan ishlash. Dars mashqlar bajarish bilan davom
ettiriladi. 312-mashq topshirig`ga ko`ra o`quvchilar aniq hamda mavhum оtlarga
qo`shilayotgan ko`plik, egalik va kelishik qo`shimchalarga e’tibor berib, оtlarga
ko`plik qo`shimchasi qanday ma’no qo`shayotganini izohlaydilar. 
Namuna: U o`z qalbida kechayotgan tuyg`ularining nomini bilmas, shu
daqiqadagi holatini o`rtoqlariga ham izohlab berolmas edi.(Qamchibek kenja)
Mazkur gapda qalbida, tuyg`ular, o`rtoqlar ot turkumiga mansub so`zlar.
Tuyg`ular–mavhum ot, -lar ko`plik qo`shimchasini olgan. Bu o`rinda ko`plik
qo`shimchasi kuchaytirish ma’nosini ifodalagan.
313-mashqda matndagi aniq va mavhum оtlar aniqlanib, ma’nolari izohlanadi.
Namuna: Hasad–yurakning zanglashi, qaysarlik mag`lubiyat sababchisidir.
(«Sharq hikmatlari»dan) Mazkur hikmatda hasad, qaysarlik, mag`lubiyat kabi
mavhum оtlar va yurak aniq oti qo`llangan. 
Hikmatlat orqali o`quvchilarga hasad, qaysarlik, yalqovlik kabi salbiy
odatlarning zararligi dalillar asosida tushuntiriladi. Shu tarzda ularda insoniy
fazilatlarga hurmat ruhi tarbiyalanadi.
Топшириқ: Берилган расмлар асосида гаплар тузинг ва аниқ отларнинг
хусусиятини изоҳланг.

---

O`quvchilar bilimini baholash:
O`quvchilarning faolligi, uy vazifalarini to`g`ri va aniq bajarishi, dars
davomida berilgan savollarga javoblari inobatga olinib, baholanadi. O`quvchilarga
rag`bat kartochkalari topshiriladi.
Dars so`ngida nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun darslikdagi savol va
topshiriqlar bajariladi.
Uyga vazifa. 314-mashq shartiga ko`ra berilgan gaplardagi оtlarni aniq va
mavmum оtlarga аjratish, ular o`rtasidagi farqlarni izohlash.