Mavzu: antropogenez. Irqlar va ularning birligi
Sivapitek, driopitek, ramapitek
Download 202.04 Kb. Pdf ko'rish
|
9-маъруза
- Bu sahifa navigatsiya:
- Avstralopitek
Sivapitek, driopitek, ramapitek
Afrikaning to‘rtlamchi davr qatlamlaridan ikki oyoqlab yuruvchi maymunlar-avstralopiteklarning bir-biridan ozmi-ko‘pmi farq qiladigan kalla, pastki jag‘, chanoq suyaklari, tishlari topilgan. Bu maymunlarning qo‘l va oyoqlari o‘rtasida vazifa taqsimlanishi anchagina rivojlangan. Ularning chanoq suyagi shimpanze va gorillaning chanoq suyagidan keskin farq qilib, odamnikiga o‘xshagan, lekin hajmi kichik bo‘lgan. Qo‘llarining bosh barmog‘i yaxshi rivojlangan bo‘lib, boshqa barmoqlariga qarama-qarshi joylashgan. Bu holat qo‘l ushlash organi sifatida ishlatilganligidan dalolat beradi. Avstralopiteklar juda baquvvat bo‘lmagan, jag‘i katta, qoziq tishlari, tirnoqlari o‘tkir bo‘lmagan va ikki oyoqlab tez chopa olmagan. Shuning uchun tabiatda uchraydigan buyumlar (tayoq, suyak, toshlar)ni qurol sifatida ishlatgan va dushmandan himoyalanishda, hujum qilishda ulardan foydalangan. Bu holat ulardan ruhiy faoliyatning nisbatan rivojlanishini talab etgan. Shunga ko‘ra, tabiiy tanlanish bunday maymunlarda miya va aqliy qobiliyatning mukammallashishi yo‘nalishida borgan. Avstralopiteklar miyasining hajmi odamsimon maymunlar miyasining hajmidan anchagina katta. Masalan, gorilla miyasining hajmi 460 g bo‘lsa, avstralopiteklarniki 550 g ga teng. Qazilma holdagi suyaklarni o‘rganish natijasida avstralopiteklarning 5-6 turi mavjud bo‘lib, ular bundan taxminan 9000000-750000 yil oldin yashaganligi aniqlangan. Avstralopitek Sharqiy Afrikaning Tanganika atrofida tadqiqot ishlari olib borgan ingliz olimi Luis Liki 1959 yilda Oldovay g‘oridan qadimgi odamsimon maymunlarning kalla suyagi, tishlari, boldir suyaklari qoldiqlari va tosh qurollar topgan. Ularni tekshirish natijasida Liki bu maymunlar tosh qurollar yasay olgan, deb taxmin qilgan va ularni zinjantrop deb atagan. Zinjantroplar morfologik tomondan avstralopiteklardan yuqori turmaydi. Miya qutisining hajmi 530 sm2 ga teng. Chakka suyagining yonoq bo‘limi yaxshi rivojlangan, boldirining yo‘g‘on suyagi odamnikiga qisman o‘xshash. 1960 yildan keyin Angliya olimlari L. Liki va M. Liki Oldovay g‘oridan tuzilishi avstralopitekka nisbatan murakkab bo‘lgan organizmning kalla suyagi qoldig‘i va tosh qurollar topganlar. Uning bosh miyasining hajmi avstralopiteklarnikidan kattaroq, 650 g atrofida bo‘lgan. Odamsimon maymunlardan farq qilib, oYog‘ining bosh barmog‘i chetga qayrilmagan. Bu hodisa unda tik yurish bilan bog‘liq morfologik o‘zgarishlar yakunlanganligini ko‘rsatadi. Suyak qoldiqlari bilan birgalikda qo‘pol holda yasalgan ko‘pgina tosh, suyak qurollar topilgan. Dastlab mehnat qurollarini yasash Homo habilis - uquvli odamdan boshlanib, keyinchalik takomillasha borgan. Eng qadimgi odamlar - arxantroplar. Arxantrop yig‘ma tushuncha bo‘lib unga qadimgi odamlar pitekantroplar, sinantroplar va Homo erectus kiradi. Ko‘p turga ega bo‘lgan avstralopiteklarning bir tarmog‘i keyinchalik progressiv rivojlanib, qurol yasash qobiliyatiga ega bo‘lgan. Bu hodisa tik yurish, miyaning yanada rivojlanishi natijasida amalga oshgan. Chamasi, bu davrda o‘tdan ham foydalanilgan. Bundan taxminan 2000000-1500000 yil muqaddam bunday progressiv formalar Afrika, Janubi-Markaziy va Janubi-Sharqiy Osiyo bo‘ylab tarqalib, ularning alohidalashgan bir qancha guruhlari paydo bo‘lgan. 1960 yillargacha hozirgi odam bilan avstralopiteklar o‘rtasida turuvchi 10 ga yaqin xilma-xil qazilma holdagi oraliq formalar topilgan. Bu formalarning hammasi eng qadimgi odamlar - arxantroplar nomini olgan. Eng qadimgi odamlarga xos suyak qoldiqlari nihoyatda xilma-xil bo‘lishiga qaramay, ularni birlashtiruvchi umumiy belgi qurol yasashning rivojlanishi bilan ifodalanadi. Tabiatda uchraydigan turli buyumlarni ishlatishdan ongli ravishda qurol tayyorlashga o‘tish - rivojlanishning maymun darajasidan odam darajasiga o‘tish demakdir. Arxantroplar qirrali toshlar tayyorlab, ular yordamida yovvoyi o‘simlik ildizlari, piyozlari, tugunaklarini kovlab olganlar, hayvonlarni jarohatlaganlar, go‘shtini nimtalaganlar. Download 202.04 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling