Mavzu: Arab tilida to'ldiruvchi ergash gapning qiyosiy tahlili Mundarija

Maxsus nisbiy olmoshlar الخاص الموصول

الخاص الموصول maxsus nisbiy olmoshlar birlik, ikkilik, ko‘plikda, muzakkar va muannas jinslarda o‘zgaradi.Ular quyidagi ko‘rinishga ega:

Jins	Birlik	Ikkilik	Ko`plik
Mz.	الذى	اللَذان	اﻟذين
Mn.	التى	اللتان	اللائي، اللاتي، اللواتي

؟ أنْوارَ قَبْلَ جاَء الّذى الرّجُلَ تَعْرِفُ هل

Anvardan oldin kelgan kishini taniysanmi?

. حَلِّهاَ عَنْ عَجَزْتَ التى الْقَضِيَّةُ هي هذه

Bu o‘sha sen hal qila olmagan muammodir.

. الْمساعَدَةَ لِي قَدُّموا الّذينَ زُمَلائِي لِجَمِيعِ شُكْرِي أقَدِمُ

Menga yordam bergan barcha o‘rtoqlarimga minnatdorchiligimni bildiraman.101.

. جامِعَتِنا مِنْ تَخَرَّجْنَ قَدْ اللَّواتِي الطّالِباتُ هُنَّ هؤُلاءِ

Bular unversitetimizni bitirgan o‘sha qizlardir.⁴⁵

Yuqorida keltirilgan misollarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, birinchi misolda ﺍﻟﺬﻯ nisbiy olmoshi o‘zidan oldingi الرّجُلَ so‘z bilan muzakkar jinsda, birlik sonda, ikkinchi misolda esa to’ldiruvchi ergash gap aniqlab kelayotgan bosh gapdagi bo‘lak, ya’ni الْقَضِيَّة muannas jinsida bo‘lganligi sababli bosh gapni ergash gap bilan bog‘layotgan nisbiy olmosh ham التى tarzida birlik, muannas jinsida turibdi.

keyingi ikki misolda esa الّذينَ nisbiy lomoshi زُمَلائِي so‘zi bilan ko‘plik sonda, muzakkar jinsda, اللَّواتِي nisbiy olmoshi bo‘lsa الطّالِباتُ so‘zi bilan ko‘plik sonda, muannas jinsda moslashmoqda.

Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, nisbiy olmoshlar ishtirok etgan barcha gaplar shunday tahlil qilinadi.

. يفلح اللذان تعاونا على الخير

Yaxshilikda hamroh bo‘lgan ikki kishi muvaffaqiyatga erishadilar.

.ﺃﻋﺟﺑﺘﻧﻰ ﺍﻟﻗﺼﺔ ﺍﻟﺗﻰ ﻗﺭﺃﺘﻬﺎ

Sen o‘qib bergan hikoya menga yoqdi.

ﺃﻋﺟﺑﻧﻰ ﺍﻟﻤﻗﺎﻻﻦ ﺍﻟﻟﺫﺍﻥ ﻧﺷﺭﺗﻬﻤﺎ ﺍﻟﺻﺤﻴﻔﺔ.

Gazetada sen nashr qilgan ikki maqola menga yoqdi. . ﻫﺎﺘﺎﻥ ﻫﻤﺎ ﺍﻟﺭﻮﺍﻴﺘﺎﻥ ﺍﻟﻟﺗﺎﻥ ﻗﺭﺃﺘﻬﻤﺎ

Bu o‘sha men o‘qigan ikki hikoyadir.

. ﻴﺠﺗﻬﺪﻭﻥ ﺍﻟﺬﻴﻥ ﻴﻓﻟﺢ

Tirishqoqlik qilganlar (kishilar) muvaffatiyat qozonadilar.

. ﻴﺠﺗﻬﺪﻦ اللائي ﺗﻔﻟﺢ

Tirishqoqlik qilgan (ayollar) muvaffaqqiyatga erishdilar.

Bu misollarda ham nisbiy olmoshlarning o‘zidan oldingi so‘z bilan ikkilik yoki ko‘plik sonlarda, muzakkar yoki muannas jinsda moslashishini ko‘rish mumkin. Bular orasidagi (الأُلى) nisbiy olmoshi ko‘plik sondagi oqil va g‘ayri oqil, muzakkar, muannas jinslarga bir xil holatda qo‘llaniladi. Masalan:

يفلح الأُلي يجتهدون

Tirishqoqlik qilganlar (kishilar) muvaffatiyat qozonadilar.

تفلح االألي يجتهدن.

Tirishqoqlik qilgan (ayollar) muvaffaqqiyatga erishdilar.

اقرأ من الكتب الألي تنفع .⁴⁶

Kitoblardan senga foydasi tegadiganlarini o‘qigin.