Mavzu: asl hujjat va hujjat nusxalarining farqli jihatlari

MAVZU: ASL HUJJAT VA HUJJAT NUSXALARINING FARQLI JIHATLARI

REJA:

1. 
   Hujjat turlari va xususiyatlari
   
2. 
   Asl hujjat va uning tasnifi
   
3. 
   Hujjatlarni tanlash texnikasi va firibgarlikdan himoya qilish
   

Hujjat turlari va xususiyatlari
Hujjat — keng maʼnoda — maʼlumotlar qayd etilgan moddiy buyumlar (qogʻoz, kinoplyonka, fotoplyonka, magnitofon lentasi, perfokarta va boshqalar). Hujjat matn, tasvir, tovush va boshqalardan ibo-rat boʻlishi mumkin.
Mazmuniga koʻra, hujjat ilmiy-texnika hujjatlari (maqolalar, kitoblar, patentlar, chizmalar, jadvallar va hk.), huquqiy hujjatlar (qarorlar, farmonlar, shartnomalar va h.k.), boshqaruv hujjatlari (buyruqlar, koʻrsatmalar, qarorlar va h.k.)ga boʻlinadi. Shakllanish manbaiga koʻra, birlamchi va ikkilamchi (referatlar, anno-tatsiyalar va h.k.) hujjatlar farqlanadi. Idora hujjatlari toʻplami, odatda, kirish, chiqish va ichki (xizmatda foydalanish uchun) hujjatlariga boʻlinadi. Mas, bank muassasasi hujjatlari ichidagi mijozlar bankka taqdim etadigan hujjatlar: toʻlov topshiriqnomalari, chek va boshqa kirish hujjatlari; bank ishtirokida rasmiylashtiriladigan va mijozlarga beriladigan hujjatlar chiqish hujjatlari hisoblanadi.
Huquq fanida hujjat deganda, odatda, qonunda belgilangan shaklda tuzilgan va yuridik ahamiyatga ega boʻlgan (shaxsning tugʻilganlik, maʼlumot olganlik, nikohdan oʻtganlik, mehnat staji kabi) faktlarni tasdiklovchi, yozma aktlar tushuniladi. hujjat sud ishlarini yuritishda faktlarni aniklash vositasi sifatida katta ahamiyatga ega. hujjatlarni qalbakilashtirish jinoyat hisoblanadi.
U yoki bu darajadagi korxona, muassasa, tashkilot faoliyatini ish yuritish
qog`ozlarisiz tasavvur etib bo`lmaydi. Ish yuritishning bеvosita asosini hujjatlar
tashkil qiladi. Mazmuman, hajman va shaklan bir xil bo`lgan hujjatlar kat tayu
kichik mеhnat jamoalarining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi.
Hujjatlar ham uzoq tarixga ega. Miloddan avvalgi XVII asrdagi qonunlar
majmuasi, sharqda eramizning X-XIX asrlarga oid yorliqlar, farmonlar, nomalar,
bitimlar, arznomalar, qarznomalar, vasiqa, tilxat kabi hujjatlar mavjud bo`lgan.
Sobiq sho`ro tuzumi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayotning barcha
sohalarini o`z yo`rig`iga soldi. Butun mamlakatdagi hujjatchilik, idoraviy ish
yuritish tamoyillari ham shu izga solindi. O`ta g`irrom til siyosati tufayli milliy
tillarning mavqеi pasayib bordi. Turkiston o`lkasining 1918 yildagi asosiy
qonunida o`zbеk va rus tillari davlat tili dеb e'lon qilingan, amalda esa idoraviy ish
yuritish rus tilida olib borilavеrgan.
O`zbеkiston jumhuriyati inqilobiy qo`mitasining 1924-yil 31-dеkabrdagi 48-son qarori bilan sho`ro idoralarining ishlarini yеrli xalqqa yaqinlashtirish maqsadida
muayyan ishlar amalga oshirilgan, xususan maxsus ish qog`ozlari tayyorlangan. Bu
hujjatlar ham ruscha qolip asosida paydo bo`lgan.
O`zbеk tiliga Davlat tili maqomining bеrilishi bilan o`zbеk tilida mukammal
hujjatchilikning shakllanishi uchun imkoniyatlar ochildi.
Hujjatlar avvalo tuzilish o`rniga ko`ra 2 xil bo`ladi : ichki va tashqi
hujjatlar. Tashkilotning o`zida foydalaniladigan hujjatlar ichki hujjatlar dеyilsa,
tashkilotlararo qo`llanuvchi hujjatlar tashqi hujjatlar sanaladi.
Mazmuniga ko`ra hujjatlar sodda va murakkab bo`lsa, mazmun bayonining
shakli jihatdan xususiy, namunaviy va qolipli hujjatlar farqlanadi.
Tеgishlilik jihatiga ko`ra rasmiy va shaxsiy hujjatlar ajratiladi.
Tayyorlanish xususiyat va darajasiga ko`ra qoralama, asl nusxa, ikkinchi
nusxa (dublikat), ko`chirma hujjatlar farqlanadi.
Ma'muriy-boshqaruv faoliyatida xizmat mavqеiga ko`ra hujjatlar
quyidagicha tasniflanadi : tashkiliy hujjatlar, farmoyish hujjatlari, ma'lumotaxborot hujjatlari, xizmat yozishmalari.
Boshqaruv jarayonining murakkabligi va serqirraligiga muvofiq
ravishda idoraviy ish yuritish qog'ozlari, hujjatlar ham xilma xil va
miqdori juda ko'p. Hujjatlarning maqsadi, yo'nalishi, hajmi, shakli
va boshqa bir qator sifatlari ham turlichadir.
Hujjatshunoslikda ish yuritishdagi hujjatlar, eng aw alo, tuzilish
o'rniga ko'ra tasnif qilinadi. Bu jihatdan ichki va tashqi hujjatlar
farqlanadi. Ichki hujjatlar ayni muassasaning o'zida tuziladigan va
shu m uassasa ichida foydalaniladigan hujjatlardir, muayyan
muassasaga boshqa tashkilot yoki ayrim shaxslardan keladiganlari
esa tashqi hujjatlardir.
Hujjatlar mazmuniga ko'ra 2 turga bo'linadi: 1) sodda hujjatlar
- muayyan bir masalani o'z ichiga oladi; 2) murakkab hujjatlar -ikki yoki undan ortiq masalani o'z ichiga oladi.
Mazmun bayonining shakli jihatidan xususiy, namunaviy va
qolipli (yoki trafaretli) hujjatlar farqlanadi.
Hujjatlar tegishlilik jihatiga ko'ra, xizmat yoki rasmiy hujjatlar va
shaxsiy hujjatlarga ajratiladi. Xizmat hujjatlari tayyorlanishiga ko'ra
muassasa yoki mansabdor shaxslarga tegishli bo'lsa, shaxsiy hujjatlar
yakka shaxslar tomonidan yozilib, ularning xizmat faoliyatlaridan
tashqaridagi yoki jamoat ishlarini bajarish bilan bog'liq masalalarga
tegishli bo'ladi (masalan, shaxsiy ariza, shikoyat va h.k.).
Hujjatlarning tayyorlanish xususiyati va darajasi ham nihoyatda
muhim. Bu jihatiga ko'ra hujjatlar quyidagicha tasniflanadi: qoralama;
asl nusxa; nusxa; ikkinchi nusxa (dublikat); ko'chirma. Aksariyat
hujjatlar dastlab qoralama nusxada tayyorlanadi, bu hujjatlar muallifi,ya’ni tayyorlovchining qo'lyozma yoki mashinkalangan dastlabki nusxasidir. Bu nusxa tuzatilib, qayta ko'chirilishi mumkin. Aytish joizki, qoralama hujjat huquqiy kuchga ega emas. nusxasidir.
Asl hujjat tushunchasi va uning tasnifi
Asl-1) hujjatning asl nusxasi; 2) nusxa ko'chirish uchun manba bo'lgan hujjat nusxasi. Skript- rasmiy hujjatning birinchi va yagona nusxasi. To'g'ri rasmiylashtirilgan va imzolangan yakuniy hujjat rasmiy hujjatning asl nusxasi deb ataladi. Bu asl hujjatning birinchi yoki faqat bitta nusxasi bo'lishi mumkin.
Hujjatning nusxasi Hujjatning asl nusxasi va uning barcha tashqi xususiyatlari yoki ularning bir qismi yuridik kuchga ega bo'lmagan ma'lumotlarni to'liq takrorlaydigan hujjatdir. Asl nusxalarni takrorlash, aniq takrorlash (ko'paytirish maqsadida) - bu nusxa. "Asl" tushunchasi, uning xususiyatlari, turli ommaviy axborot vositalarida hujjatlar asl nusxalarining xususiyatlari. Ko'p nusxali asl nusxalar.
Ostida original hujjat birinchi marta yaratilgan asl hujjat sifatida tushuniladi, bu odatda hujjatning yagona nusxasi hisoblanadi. Qayta ishlab chiqarish uchun asl nusxalarning nusxalari nusxalardir. Muayyan boshqaruv sharoitida "ko'paytirilgan" asl nusxalarni, ya'ni har biri bir xil yuridik kuchga ega bo'lgan (shartnomalar, aktlar) bir necha nusxada tuzilgan asl nusxalarni yaratish zarur bo'ladi. 11. "Asl" tushunchasi. Haqiqiy va soxta hujjatlar. Hujjatlarni soxtalashtirish. Skript- rasmiy hujjatning birinchi va yagona nusxasi. Soxta hujjat (qalbaki)- bu belgilangan shaklga muvofiq tuzilgan soxta hujjat; yoki tafsilotlari qisman o'zgartirilgan asl hujjat. Hujjatni butunlay soxtalashtirish mumkin - bu na mazmuni, na moddiy vositasi, na tashqi belgilari asl nusxaga to'g'ri kelmaydigan hujjat: qo'l yozuvi, chizmalar va boshqalar. Hujjat qisman soxtalashtirilgan bo'lishi mumkin. Bu hujjat: tashqi belgilar nuqtai nazaridan haqiqiy, lekin mazmuni buzilgan (tarkibni qalbakilashtirish); tashqi belgilar nuqtai nazaridan haqiqiy, lekin yozishmalar yoki tahrir paytida matnga o'zboshimchalik bilan kiritilgan va asl nusxada bo'lmagan so'zlar yoki iboralarni o'z ichiga olgan (tarkib interpolatsiyasi); mazmuni, muallifligi va yaratilish vaqti jihatidan haqiqiy, lekin tashqi belgilarini qalbakilashtirish (shakl tarkibini soxtalashtirish)
Hujjatning nusxasi Hujjatning asl nusxasi va uning barcha tashqi xususiyatlari yoki ularning bir qismi yuridik kuchga ega bo'lmagan ma'lumotlarni to'liq takrorlaydigan hujjatdir.
Nusxa olish usullariga ko'ra, faksimil va bepul nusxalar mavjud. Faksimil nusxada barcha tashqi belgilar, rekvizitlar dizaynining badiiy xususiyatlari, ularning joylashuvi aniq aks ettiriladi.Bunday nusxa ofis uskunalari yordamida, tipografik usulda tayyorlanishi mumkin. Bepul nusxa qo'lda va yozuvda yozilishi mumkin, u rasmiy hujjat ma'lumotlarini to'liq takrorlashi mumkin, lekin uning tashqi xususiyatlarini aniq takrorlay olmaydi. Quyidagi turdagi nusxalar ham bor: to'liq, bayonot, ta'til. Nusxalar sertifikatlash jarayonidan keyin qonuniy kuchga kiradi. 13. Hujjatning tuzilishi. "Rekvizit" tushunchasi, rekvizit turlari. Hujjat tuzilishi-uning mantiqiy bo'linishi haqida ma'lumot. Har bir hujjat rekvizitlar deb ataladigan uning alohida tarkibiy elementlaridan iborat. Tayoqlar-rasmiy hujjatni ro'yxatdan o'tkazishning majburiy elementi (hujjatning nomi (turi), muallifi, qabul qiluvchisi, matni, sanasi va boshqalar) Tafsilotlar doimiydir (har doim hujjatda bo'lganlar: 01,02,03,04,05,06,07,08,09), majburiy (hujjatning yuridik kuchini ta'minlaydigan va har qanday turdagi mavjud). ORD: 08,11,12,18,20,22), qo'shimcha va o'zgaruvchilar. 14. "Hujjat shakli" tushunchasi, turli ommaviy axborot vositalarida hujjatlar shakli tarkibining xususiyatlari. Individual, standart shakl, namuna shakli, ularning xususiyatlari va maqsadi.
Hujjat shakli- ma'lum bir tartibda joylashtirilgan rasmiy yozma hujjat tafsilotlari to'plami. Shaxsiy shakl- ma'lum bir hujjat shakli. Oddiy shakl- aniq turdagi hujjatlar uchun xos bo'lgan, ma'lum miqdordagi tafsilotlar bilan tavsiflangan, qat'iy tartibda joylashtirilgan shakl. Namuna shakli- hujjatning konstruktsion modeli, uning ko'lamini, formatlarini, maydon o'lchamlarini, konstruktiv to'rni qurishga qo'yiladigan talablarni va asosiy detallarni o'rnatadi.
Namuna shakli rekvizitlarning qog'oz varag'idagi o'rnini ko'rsatadi. Doimiy ma'lumotga ega bo'lgan tafsilotlar uchun, ularni yozishda belgilarning maksimal to'plamini hisobga olgan holda, kerakli maydon aniqlanadi. shakl ish va xizmat ko'rsatish sohalarini belgilaydi. Ish maydoni - bu rekvizitlar joylashtirilgan hujjatning joyi. Xizmat ko'rsatish maydoni - hujjatning 1, 2, 3, 4, 5, 18 tafsilotlaridan tashqari tafsilotlar bilan band bo'lmagan va hujjatni texnik saqlash joylarida saqlash uchun mo'ljallangan joy. Namunaviy shakl tizimli panjara asosida tuzilgan bo'lib, unda tabulyator joylashuvi (bosilgan belgilar soni) vertikal, intervallar (qo'shni chiziqlar asoslari orasidagi masofa) gorizontal ko'rsatiladi.