Mavzu: asosiy jarayonlar klassifikatsiyasi va va ularni harakatga keltiruvchi kuchlar

MP = Px = Py = Pz = Pn.
3-xossa. Nuqtadagi gidroxtatik boxim, faqat xuyuqlikning fazodagi koordinataxiga bog‘liq. Ma’lumki, ixtiyoriy tanlangan suyuqlikdagi nuqtani x, y, z koordinata o‘qlari bo‘ylab harakatlantirilsa, faqat suyuqlik tubiga qarab chuqurroq tushirgan sayin, ya’ni z o‘qi bo‘yicha suyuqlik ustunidagi gidrostatik bosimi ortadi va aksincha, suyuqlik sirtiga tomon nuqtani ko‘tarsak, bosimi kamayadi. Gidrostatik bosim- ning bu xossasini umumiy holda matematik usulda quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
P = f(X, Y, Z).

Gidroxtatikaning axoxiy tenglamaxi
Ixtiyoriy hajmchadagi suyuqlikka ta’sir qiluvchi og‘irlik kuchlarining teng tashkil etuvchisi G va uning koordinata o‘q- laridagi tashkil etuvchilari X, Y, Z deb olinsa, o‘ta qisqa vaqt oralig‘ida bosimning eng kichik o‘zgarishlarini ham hisobga oluvchi muvozanat tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
X x  Y y  Z z — l P  0


Yoki
Suyuqlikka ta’sir qiluvchi hamma turdagi kuchlardan, faqat muvozanatdagi suyuqlikka, birgina og‘irlik kuchining tashkil etuvchisi Zdz, ya’ni Z = —g erkin tushish tezlanishi ta’sir ko‘rsatgani uchun (l.8) ni qayta yozish mumkin:
P = — gz.
Suyuqlikning erkin sirti uchun p = p0 va z = z0 ekanligi hisobga olinsa, suyuqlik sirtidagi bosimni e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Shuning uchun qayta ishlab, uni yozamiz:
P   X x +Y y + Z z .
P  — gz  p0   gz0  p0  z0 — z   g .
Suyuqlikning muayyan balandlikka ko‘tarilishini quyidagi nisbatdan aniqlash mumkin. Masalan, normal atmosfera bosimi ostidagi shisha naycha simob bilan to‘ldirilib, naycha og‘zi berkitilib ag‘darilgan holatda suyuqlikka botirilsa, undagi simob h = 98l00/l33300 = 0,735 mm. sim. ust. balandlikkacha tushadi. Ikki tomoni ochiq, birinchi suyuqlikka botirilgan kapillarda esa, suv h = 98l00/98l0 = l0 mm. sim. ust. balandligiga ko‘tariladi.
Texnikada bosim SI o‘lchov birligi sistemasiga kiritilmagan o‘lchov birligidan foydalanadi. Boshqa o‘lchov sistemalari oralig‘idagi o‘zaro nisbatlarni (2 %) xatolik bilan taqriban quyidagicha ifodalash mumkin:
1 texnik atmoxfera = l kgs/sm2 = l04 kgs/m2 = l05 N/m2 =
= l05 Pa  l bar = 735 mm. sim. ust. = l0.000 mm. suu. ust.
Gidrostatik bosimni o‘lchashda suyuqlik va mexanik mano- metrlar (l.7- a, b rasm) ishlatiladi.
Eng sodda suyuqlik manometri bu pyezometr (l.6- b rasm) hisoblanadi. Pyezometr ikki tomoni ham ochiq kapillar shisha nay- cha bo‘lib, uning bir tomoni bosimi o‘lchanadigan suyuqlik- ning biron aniq sathiga ulanadi, ikkinchi ochiq tomoni esa atmosferaga chiqariladi. Pyezometrdagi suyuqlik balandligi idishdagi ortiqcha bosimni ko‘rsatadi va uni pyezometrik balandlik deyiladi
Ortiqcha bosim (atmosfera bosimidan ortig‘i)ni manometrik boxim deb ataladi. Barometrik (atmosfera) va manometrik bosimlar yig‘indisini absolut bosim deyiladi. Suyuqlik hosil qilgan ortiqcha bosimni o‘lchaydigan pyezometr, eng sodda manometr hisoblanadi.
E’tiboringiz uchun rahmat