Mavzu: Atom tuzilishi nazariyasi va kvant mexanikasi

yadrolariga aylanish jarayoni yadro reaktsiyalari deyiladi. Ular tenglamalar
bilan ifodalanadi. Masalan , azot atomlarini x-zarrachalar bilan bombardimon
qilishda sodir bo’ladigan jarayon quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
7
Na
14
+
2
He
4
=
8
О
17
+
1
H
1
Zarrachalar zaryadi yig’indisi va massalar yig’indisi yadro reaktsiyasida
o’zgarmaydi. Shuning uchun zarrachalar belgilarining tepasi va pastiga yozilgan
indekslar tenglamaning o’ng va chap tomonida bir xil bo’lishi kerak.
Yadro reaktsiyasining yuqorida keltirilgan tenglamasidan ko’rinib turibdiki,
azot atomi yadrosi
7
N х – zarracha (geliy atomi yadrosi 2Ne4) bilan to’qnashganda
uni yutadi. Hosil bo’lgan beqaror atom yadrosi musbat zaryadlangan zarracha ya‘ni
proton
1
Н
1
(yoki Р) chiqaradi, bunda kislorod izotopi
8
О
17
hosil bo’ladi. boshqacha
aytganda, azot va geliy atomlari yadrolaridan kislorod hamda vodorod atom
yadrolari hosil bo’ladi.
Keyinga vaqtda turli element atom yadrolaridan protonlar urib chiqarilishi
va natijada bir kimyoviy elementni sun‘iy yo’l bilan boshqasiga aylantirish
mumkinligi aniqlandi. Masalan, natriy atomi
11
Na
23
х – zarrachalar bilan
bombardimon qilinganda magniyning izotopi
12
Mg
26
va proton hosil bo’ladi:
11
Na
23
+
2
He
4
=
12
Mg
26
+
1
H
1
1930 Ve x – zarrachalar bilan bombardimon qilinganda, u singish hususiyati kuchli
bo’lgan o’ziga xos nurlar chiqarishi aniqlandi. 1932 yilda ingliz olimi Chedvik bu
nurlar elektroneytral zarrachalar oqimidan iborat ekanligini aniqladi. Ular
keyinchalik neytronlar deb ataldi.
Yadro reaktsiyasini chuqur o’rganish natijasida Rossiya fizigi Ivanenko va u
bilan bir vaqtda nemis fizigi Geyzenberg (1932y.da) atom yadrosi tuzilishining