Mavzu: Atoyi va Lutfiy G'azallari reja

Atoyining ilohiy ishq, tasavvufga bag‘ishlangan bir necha yaxlit g‘azallari ham mavjud. Jumladan, “Har necha bo‘lsa yorda kirbi anovu martabat”, “Ayoqing tuprog‘i birla qasamkim” satrlari bilan boshlanadigan g‘azallar shoirning tariqatga bo‘lgan munosabatini, irfoniy qarashlarini ifodalshi bilan ahamiyatlidir.

Ijtimoiy-siyosiy hayot illatlarini tanqid qilish Atoyi she’riyatida juda kam uchraydi. Lekin ayrim baytlarda “shoh-gado”, “g‘ani-faqir” kabi obrazlar orqali jamiyatdagi ba’zi tengsizliklarga ishora qilib o‘tadi. Ishiq azobi, zamona javri, yor va ag‘yordan jafo-yu g‘ussalar tortgan shoir:

Yo ishq balosi manga, yo javri zamona

Yo yor jafosi manga, yo g‘ussai ag‘yor?

deya norozilik ohangidagi misralar bitadi. Yoki:

Hosili umrim tugandi hasrati qayg‘u bila

Ro‘baru o‘lturmadim, ul ko‘zlari jodu bila.

Yuz sori bo‘ldi ikki ko‘zimdin jo‘ybor,

Yuz sori bo‘ldi ikki ko‘zimdin jo‘ybor,

Sarvi dilijo‘yum ne bo‘di bir buyon qilsang guzor.

Sen o‘shal sultoni husnsen, ki bo‘stonlar aro,

Davlatingdin gul eshigin yel ochibon yel yopar.

Bo‘ldi bag‘rim suv g‘amingdin, yaxshilik qil, sol suvg‘a

Oxir ey gul, xirmanni, albatta, har ekkan o‘ror.

Qildi jonimg‘a meni shirin labing zavqi bale,

Bu masaldurkim, kishi bol tutsa, barmog‘in yalor.

Davlatingdin ko‘kka yetdi barcha qullarning boshi,

Ushbud ne tole’dur, oyim, bizga yetsang tong otor.

Og‘zingizni har necha so‘rdum, tiladim topmadim,

Go‘yyo bu so‘z g‘alatdurkim, tilaganlar topor.

Zulfungizdin gar Atoyi boshqa ko‘rsa na ajab,

Kim, ko‘rarmen, bir sinog‘onni yana ikki sinor.

G‘azalning 2-baytida xalq orasida keng tarqalgan “eshigini yel ochib, yel yopadi” degan xalq ta’biri qo‘llanilgan bo‘lsa, 3-baytda birdanida 2 ta maqol keltirilganki, bu bilan shoir bir tomondan o‘zining yurak iztiroblarini yorqin ifodalaydi, ikkinchi tomondan, mahbubaga iltijo qilib, uni yaxshilik qilishga undaydi, yorning marhamatiga umid bog‘laydi. Lirik qahramon dil izhorida xalq maqoli juda qo‘l kelgan.