Mavzu: Axborotning maxfiyligini, yaxlitligini va foydalanuvchanligini buzish usullari. Kompyuter viruslari va viruslardan himoyalash muamolari. Viruslarga qarshi himoya tizimlarini qurish. Tarmoqlararo ekranlaming ishlash xususiyatlari

Mavzu: Kompyuter viruslari va viruslardan himoyalash muamolari
Kompyuter viruslari, kompyuter tizimlariga zarar kiritadigan veb-saytlar, proqrammalar, fayllar yoki yozma xususiyatiga ega bo'lmagan xabarni o'z ichiga olish uchun yaratilgan zararli dasturlardir. Viruslar odatda foydalanuvchilarning ruxsatini olishsiz, ularga zarar kiritishlari, fayllarni yo'q qilishlari, ma'lumotlarni olishlari yoki boshqa zararlar kiritishlari mumkin. Kompyuter viruslarining turli xil turlari mavjud, masalan:
1. **Makro viruslari:** Microsoft Office yoki boshqa dasturlarning makro tillarini qo'llab-quvvatlaydigan dasturlar. Bu viruslar asosan Word yoki Excel hujjatlarida paydo bo'ladigan viruslardir.
2. **Fayl viruslari:** Bu turlar fayllarga yordam bermoqda va ularni yo'q qilish, o'zgartirish yoki bloklash orqali kompyuter tizimiga zarar yetkazishlari mumkin.
3. **Trojanlar:** Bu turlar o'z ichiga kompyuter tizimi uchun foydali ko'rinadigan dasturlar ko'rsatadi, lekin ular o'z ichiga zararli kodlar o'zlashtiradi. Oftob qilib kompyuterga kiritishlari odatda foydalanuvchining ruxsatini olishsiz.
4. **Solish dasturlari (Worms):** Bu turlar avtomatik tarzda o'zaro aloqa o'rnatilgan kompyuterlarga zarar kiritish uchun tarqatiladi. Ular bir-biriga o'zaro ko'rsatilmaydi va o'zaro harakat qilishadi.
5. **Spyware (Kuzatuv dasturlari):** Bu turlar foydalanuvchining kompyuter faoliyatini kuzatish, ma'lumotlarni olish va ularga qarshi suratga o'tish maqsadida yaratiladi.
6. **Adware:** Bu turlar reklama ko'rsatish, reklama ko'rsatilgan saytlarga yo'naltirish, reklamalarini ko'rsatish maqsadida yaratiladi. Oftob qilib foydalanuvchilarni reklamalarni ko'rishga majbur qilish uchun o'rnatiladi.
Viruslar bilan yuzaga kelgan muamolar ni hozirgi vaqtning tarixi bilan eng yaxshi xabardorlik bilan ta'minlash yoki kamaytirish uchun mushkul, lekin quyidagi usullar orqali himoyalash mumkin:
1. **Antivirus dasturini o'rnating:** Kompyuterga antivirus dasturi o'rnatish, viruslarni aniqlash va o'chirishda yordam bermoqda.

2. **Operatsion tizim va dasturlarni yangilang:** Operatsion tizim va dasturlaringizni yangilash, xavfsizlik yangilanishlarini o'rnatish va yangi haqida kuzatuvni yopish foydali bo'ladi.

3. **Ommaviy WiFi tarmog'i va Internet-saytlariga e'tibor bering:** Eng yirik ko'p zararlanadigan yerga kirishlar, internet-saytlarini tanishing va faqat o'z ishingizni qilish uchun xavfli saytlarga kirishni taqiqlang.

4. **Fayllaringizni ta'minlang:** Faqat ishonilgan manbalardan yoki avtomatik yuklangan yoki jo'natilgan fayllarni ochmang.

5. **Regulyar hisob-kitoblarni saqlash va o'z ichiga yedirish:** Foydalanuvchilar haqida qimmatbaho ma'lumotlarni saqlab olish, ularni qulay va xavfsiz joyda saqlash zarurdir.

Yaratilgan virusdan himoya qilish oson emas, ammo zararli dasturlarning o'z kompyuteringizga kirishini oldini olish va zararlarini kamaytirish uchun yuqoridagi maslahatlar foydali bo'ladi.
Kompyuter virusi – o’z-o’zini nusxalash qobiliyatiga ega bo’lgan dastur kodi hisoblanadi va odatda, tizimni buzish va ma’lumotlarga zarar yetkazish kabi salbiy ta’sirlarni o’zida jamlaydi. Viruslar dasturchidan ko’plab kompyuterlarga nusxalash va hatto, ko’zda tutilmagan foydalanuvchilarga ham dastur kodini tarqatish maqsadi bilan yaratiladi. O’zidan nusxa olishi virus bo’lishlikning dastlabki belgilaridan va vazifasi faqat ko’payish bo’lgan viruslar ham talaygina. Ularning ko’pchiligining boshqa ta’sirlari ham bor, musiqalarni qo’yib yuborish, xabarnomalarni ko’rsatish, va eng yomon holatda, foydalanuvchilarning qimmatli ma’lumotlarini yo’q qilish. Ular yaratuvchi dasturchi ko’zda tutgan barcha amallarni bajarish imkoniyatiga ega. Ba’zi virus yaratuvchilar o’zlari kutgan darajada mohir emaslar, va natijada, rejalashtirib qilinmagan bo’lsada, dasturlar to’qnashuvi kabi kutilmagan natijalar ko’zga ko’rinadi. Nima uchun kompyuter viruslari yoziladi? Buning ortida ko’plab mumkin bo’lgan sabablar bor, virus yaratuvchisi shaxsiy statusini oshirish uchun yoki ishdan bo’shatilgan kompaniyadan qasos olish maqsadida, yo’q qilinishi ko’zda tutilayotgan ma’lumot uning hayot tarziga sezilarli ta’sir o’tkazishi mumkin bo’lgan hollarda yaratilishi mumkin. Virus dasturchilari yaratgan kodlari miqyosi bilan maqtanishni xush ko’radilar, o’zlarini kod nomlari bilan chaqiradilar. Tarmoq buzilishini nazorat qilish, masalan, yovuz niyatli kod yaratuvchisiga qudrat hissini beradi. Viruslarga qayerda duch kelinadi? Viruslar ishga tushiriladigan kodda yashiringan bo’ladi. Bu shunday ma’no anglatadiki, yuklab olingan har qanday dastur, mashinada qoldirilgan yumshoq disk dastur nusxalanish xavfini yaratadi.
Ko’pchilik odamlar viruslar faqat dastur nusxalarida va virus o’nashib qolgan dasturlardagina bo’lishi mumkin deb ishonadi, lekin, aslida bunday emas. 1992 yilda Borland o'zining C++ dasturlash tili dasturi bilan virus chiqardi (original qisqartirish bilan o'ralgan kumush CD) va butun dunyo bo'ylab minglab nusxalari jo'natildi. Bu, ehtimol, virusga qarshi tekshiruvlar yoki antivirus dasturiy ta'minot eskishiga qarshi yangilanishlarning yetishmasligi bilan bog'liq bo’lishi mumkin. Ba’zi vaqtlarda ko’plab shaxsiy kompyuterlar kompakt disklarida nuqsonlar ko’zga tashlangan, shuning uchun hatto nufuzli manbaalar dasturiy ta’minotlariga ham ishonish qiyin. Bundan tashqari, Internetdan yuklab olinadigan dasturiy ta'minotlarga ham ishonish kerak emas, lekin tez-tez foydalanishga ehtiyoj seziladi. Bu yerda muammolarni oldini oladigan yechim - dasturiy ta'minot va strategiya. Hujum qilinishi va virus dasturlarni o’rnatish yo’llari ko’p ekaniga qaramasdan, kompyuter va tarmoqni kiber tahdidlardan himoyalashga yordam bera oladigan bir qancha usullar bor. 1. Ishchilardan kuchli parollardan foydalanishlarini va ularni davriy ravishda o’zgartirishlarini so’rash Kuchli kompyuter parollarini yoki ifodalarni yaratish, balki tizim xavfsizligini kengaytirishning eng oson usulidir. 8 dan 64 gacha alfanumerik belgilar va @, #, * va & kabi belgilardan foydalanib murakkab parol yoki ifodalarni yaratish lozim. Imkon bo’lganda ikki bosqichli tasdiqlashni faollashtirish lozim. Davriy ravishda yangilash yovuz kuchlarning parollarni yorib kirishlarini oldini olishga yordam berishi mumkin. Zararkunanda dastur hujumi test-va-xatolik usuli, bunda dastur parolni dekodlashga harakat qiladi va nishon kompyuteriga kirish imkoniyatini qo’lga kiritadi. Parol qanchalik kuchli bo’lsa, haker uchun uni yorib kirish shunchalik qiyin bo’ladi. 2. Antivirus dasturini o’rnatish Antivirus dasturi emailga bostirib kirishga harakat qiladigan viruslarni, tizim fayllarini yoki operatsion tizimni faol tekshiradi. Sifatli dastur paketini tanlash, kompaniya nufuzi va mahsulotini, dastur xususiyatlarini (m-n, kunlik yangilanishini) va kompyuterga mosligini yodda tutish lozim. 3. Kunlik to’la tizim tekshiruvini amalga oshirish Viruslar, spyware va malware davomli ravishda rivojlanib bormoqda. Natijada, ba’zan ular tizim himoya usullarini buzib o’tadi va kompyuter tizimiga yuqtiradi. Biror bir yoki qo’shimcha zarar yetishidan avval tarmoqdagi yovuz agentlarni aniqlash, karantin e’lon qilish va olib tashlash uchun antivirus, anti-spyware va antimalware dasturlari orqali kunlik tekshiruvlarni bajarish kerak.