Mavzu: Banklarning mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish, real sektorni kreditlash, iqtisodiy islohatlarnining borishi va samarasini taminlashdagi roli

BANK ISHI FANIDAN

MUSTAQIL ISH

BIO-90-2 GURUH TALABASI

AKRAMOVA VAZIRA

MAVZU: Banklarning mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish, real sektorni kreditlash, iqtisodiy islohatlarnining borishi va samarasini taminlashdagi roli.

Reja:

1. 
   Banklarning mamlakat iqtisodiyotidagi ro’li.
   
2. 
   O’zbekistonda bank tizimi. Markaziy bank.
   
3. 
   Tijorat banklarining iqtisodiyotda tutgan o’rni.
   
4. 
   Real sektorni kreditlash.
   

1.Banklarning mamlakat iqtisodiyotidagi ro’li.
Barchamizga ma'lumki, har bir davlatning jahon hamjamiyatida tutgan o'rni va nufuzi bevosita uning iqtisodiy va siyosiy kuchiga bog'liqdir.Mamlakat taraqqiyoti, uning rivojlanishi , butun dunyoda o'z so'zi va o'z qarashlariga ega bo'lishi ham aynan shu davlatning ham iqtisodiy ham ma'naviy kuchiga chambarchas bog'liqdir. Mamlakat iqtisodiyotining asosiy bo'g'inini esa uning bank va moliya tizimi tashkil etadi. Banklarning mohiyati va funksiyalari, shuningdek, bajaradigan operatsiyalari va ko'rsatadigan xizmatlar ularning iqtisodiyotdagi rolini belgilab beradi. Banklarning iqtisodiyotdagi roli deganda asosiy e'tiborni ularning vujudga kelish omillari, rivojlanish jarayonlari va bajaradigan operatsiyalariga qaratish lozim. Binobarin, banklarning iqtisodiyotda tutgan roli ularning funksiyalari kabi ma'lum darajadagi xususiyatlarga egadir. Banklar mulkiy jihatdan qanday shaklda tashkil topgan bo'lishidan qa'tiy nazar, iqtisodiyotda umum ahamiyatga ega bo'lgan, muhim operatsiyalarni bajaradi. Shu boisdan ham, banklar qanday mulkiy shaklda yoki ixtisoslikda tashkil topgan bo'lishidan qa'tiy nazar, ular iqtisodiyotda alohida va yetakchi ahamiyat kasb etadi. Albatta, banklarning iqtisodiyotdagi ahamiyati juda ko‘p qirrali bo‘lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat:
1.Jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larni tegishli shartlar asosida o‘ziga jalb etadi;
2.Qo‘shimcha moliyaviy mablag‘larga ehtiyoji mavjud xo‘jalik yurituvchi subyektlar va aholiga qaytarishlik, to‘lovlik, muddatlilik va ta’minlanganlik asosida mablag‘lar beradi;
3. Milliy valyutaning emissiyasini tashkil etadi va uning barqarorligini ta’minlash doirasida pul – kredit siyosatini amalga oshiradi;
4. Pul aylanmasini tashkil etadi va uning tartibini belgilaydi;
5. Iqtisodiy munosabatlarga kirishuvchi sub’ektlar o‘rtasida hisob – kitob va to‘lovlarni amalga oshirishda vositchilik qiladi;
6. Bozor ishtirokchilariga turli darajadagi komission va maslahat xizmatlarini amalga oshiradi;
7. Aholiga va mijozlarga trast va depozitar xizmatlarini taklif etadi. Banklarning iqtisodiyotdagi rolining asosiy jihatlaridan biri, jamiyatdagi
8. Vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini jamg‘arish asosida ularni iqtisodiyotning tegishli tarmoqlariga qayta taqsimlashda namoyon bo‘ladi.
Banklarning asosiy faoliyat turlaridan biri muomalaga pulni emissiya qilishini oladigan bo‘lsak, muomalaga emissiya qilingan pul massasi tovar massasi bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. Aks holda, milliy valyutaning inflyatsiya darajasi oshishi bilan birga, uning sotib olish qobiliyati pasayib ketadi. Demak, muomalaga emissiya qilingan pullar tegishli tovar massasi bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. Bu o‘z navbatida iqtisodiyotda ishlab chiqarish va tovarlar aylanmasi samaradorligi ta’minlanganligini talab etadi. Demak, iqtisodiyotda tovar massasi va pul massasi o‘rtasidagi muvozanatlikning ta’minlanishi, birinchidan, bankning iqtisodiyotdagi rolini oshirsa, ikkinchidan, milliy iqtisodiyotning samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Biroq, bu muvozanatlikni ta’minlanishiga qator obyektiv va subyektiv omillar ta’sir qiladi. Masalan,90yillarningoxirlaridaRossiyada, shuningdek, qator sobiq ittifoq respublikalarida, shu jumladanmalakatimizdahampullarnimuomalaga chiqarishhajmiishlabchiqarishhajmidansezilarli darajada pasayib ketdi. Buning natijasida ishlab chiqarish jarayonida uzilishlarni vujudga kelishiga, shuningdek, xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida debitor – kreditor summalari miqdorining sezilarli darajada oshib ketishiga olib keldi.
Banklar iqtisodiyotdagi asosiy moliyaviy vositachi hisoblanadi. Banklar faoliyati pul bozoridagi o'zgarishlar tovar bozoridagi o'zgarishlarga aylanadigan kanalni ifodalaydi. Banklar moliyaviy vositachilardir, chunki ular bir tomondan omonatlarni (depozitlarni) qabul qiladilar, omonatchilardan pul jalb qiladilar, ya'ni. ular vaqtincha bo'sh mablag'larni to'playdilar va boshqa tomondan, ularni turli xil iqtisodiy agentlarga (firmalar, uy xo'jaliklari va boshqalar) ma'lum foizda beradilar, ya'ni. kreditlar berish. Shunday qilib, banklar kredit bo'yicha vositachilardir. Shuning uchun bank tizimi bir qismidir kredit tizimi. Kredit tizimi bank va nobank (ixtisoslashtirilgan) kredit tashkilotlaridan iborat. Nobank kredit tashkilotlariga quyidagilar kiradi: fondlar (investitsiya, pensiya va boshqalar); kompaniyalar (sug'urta, investitsiyalar); moliya kompaniyalari (omonat-ssuda uyushmalari, kredit uyushmalari); lombardlar, ya'ni. kreditda vositachi bo'lgan barcha tashkilotlar. Davlatimiz rahbarining 2014-yil 7-aprelda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida investitsiya iqlimi va ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni hamda 15- aprelda imzolangan “Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish va davlat xizmatlarini ko‘rsatish bilan bog‘liq tartibotlarni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorining mazmun-mohiyati, bank tizimi oldiga qo‘yilgan vazifalar xususida atroflicha aytsak bo’ladi. Mazkur hujjatlarga muvofiq bank sohasida chora tadbirlarning amalga oshirilishi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarining kengayishiga, banklarning investitsiyaviy faolligini yanada oshirishga xizmat qiladi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilashni jadallashtirishda bank-moliya tizimining rolini oshirish, banklarning kapitallashuvi va moliyaviy barqarorligini mustahkamlash hamda xalqaro me’yorlarga muvofiq yanada rivojlantirish masalalari muhim hisoblanadi. Banklar faoliyatida pul sifatidagi qiymati va sotib olish qobiliyati uni chiqarish xarajatlaridan (zarb qilish, chop etish xarajatlaridan) sezilarli darajada yuqori bo'lgan, shuningdek, banknotlar ishlab chiqarilgan materialni sotishdan tushadigan daromadlardan yuqori bo'lgan pul aktivlarini ifodalaydi. tayyorlangan yoki esdalik sovg'alari sifatida sotishdan olingan. Deyarli barcha qog'oz pullar va ko'pchilik metall pullarni haqli ravishda ramziy, fiat deb atash mumkin. Ular pulga aylangan, chunki davlat ularni bu rolda tayinlagan. Juda muhim joy pul tizimi rivojlangan mamlakatlarning pul muomalasi esa naqd cheklarni oldi. Chek - bu chek egasining hisobvarag'idan uni taqdim etuvchiga pul berish to'g'risidagi bankning buyrug'i. Cheklar haqli ravishda pul shakllaridan biri sifatida qabul qilinadi, chunki ular aslida naqd pul bo'lmay, to'lov vositasi sifatida o'z vazifalarini to'liq amalga oshiradilar. So'nggi paytlarda "elektron pul" keng rivojlandi. Bularga plastik kartalar - kredit va debet kiradi. Debet kartasi qabul qiluvchi mijozning bank hisobvarag'iga ma'lum miqdorda pul qo'yishini o'z ichiga oladi, bunda u keyinchalik o'z xarajatlarini amalga oshirishi mumkin. Kredit karta qisqa muddatga va oldindan belgilangan miqdorda kredit beradi. Mamlakatimizdagi tijorat banklari kredit qo‘yilmalarining umumiy hajmi keyingi uch yilda 2,3 baravarga o‘sdi. Misol uchun, 2013-yilda oldingi yilga nisbatan 30,1 foiz ko‘p kreditlar ajratildi, berilgan investitsion kreditlar hajmi 1,3 barobarga oshdi. Bugungi kunda banklar kapitalining yetarlilik darajasi 24,3 foizni tashkil etmoqda, bu bank nazorati bo‘yicha Bazel qo‘mitasi tomonidan 8 foiz etib belgilangan talabdan uch barobar ko‘pdir. Likvidlik darajasi bank tizimi barqarorligini baholashda muhim omillardan biri bo‘lib, qator yillar davomida 65 foizdan yuqori, ya’ni belgilangan minimal darajadan ikki barobar ko‘p miqdorni tashkil etmoqda.