Mavzu: Bevosita soliqlarning hisobiva hisoboti

. Doimiy va vaqtinchalik farqlarning hisobi.
Soliqqa tortiladigan foydani aniq hisoblashda «doimiy farqlar», «vaqtinchalik farqlar» tushunchalari muhim ahamiyatga ega. Bu tushunchalarning mohiyati 12-MHHS «Foydadan soliq» standartda ko‘rsatib o‘tilgan.Farqlar buxgaltyeriya hisobida ko‘rsatilgan foyda bilan soliqqa tortish maqsadida aniqlangan foyda o‘rtasidagi farqdir. Bu farqlar daromadlar va xarajatlarni buxgaltyeriya hisobi va soliq qonunchiligida tan olish qoidalari har xilligidan kelib chiqadi.
Doimiy farqlar – bu hisobot davrida buxgaltyeriya hisobi bo‘yicha foydani shakllantiruvchi daromadlar va xarajatlar bo‘lib, ular hisobot davridagi (kelgusi hisobot davrida) soliqqa tortiladigan foyda bazasidan chegiriladi.
Vaqtinchalik farqlar – bu foydani shakllantiruvchi daromad va xarajatlarning ba’zi moddalarini buxgaltyeriya hisobi foydasiga hisobot davrida, foyda solig‘i bazasiga boshqa davrga olib borilishi natijasida hosil bo‘ladigan farqlar.
Vaqtinchalik farqlar soliqqa tortiladigan foyda bazasiga ta’siriga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:
chegiriladigan (kechiktiriladigan) vaqtinchalik farqlar;
soliqqa tortiladigan vaqtinchalik farqlar.
Vaqtinchalik farqlarni kelib chiqish sabablaridan biri bu asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bo‘yicha amortizatsiya ajratmasini hisoblashda Moliyviy hisob bilan soliq hisobida har xil usullarning qo‘llanishidir.
Misol: «FARM GLASS» qo‘shma korxonasiga asosiy vosita (engil avtomobil) 2015 yil dekabrda qabul qilindi. Uning qiymati 24 000 000 so‘m. Foydalanish muddati 5 yil, amortizatsiyaning me’yori 20 foiz. Soliq solish maqsadi uchun amortizatsiya me’yori hisob siyosatida 12 foiz belgilangan. 2016 yil uchun amortizatsiya summasi va vaqtinchalik farq hisoblansin.
3– jadval
«FARM GLASS» qo‘shma korxonasida asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya ajratmasini hisoblashda vaqtinchalik farqni hisoblash.
(so‘mda)

T/r	Ko‘rsatkichlar	Buxgaltyeriya hisobi maqsadi uchun	Foyda solig‘i bazasini aniqlash maqsadi uchun
1	Asosiy vositaning (engil avtomobil) boshlang‘ich qiymati	24 000 000	24 000 000
2	2016 yil uchun amortizatsiya summasi	2 880 000	4 800 000
3	2017 yil yanvar holatiga asosiy vositaning qoldiq qiymati	21 120 000	19 200 000

3-jadvalga asosan Buxgaltyeriya Moliyviy hisob bo‘yicha amortizatsiya 2 880 000 so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa, soliq bazasini aniqlash maqsadi uchun esa - 4 800 000 so‘mni tashkil qildi.
Vaqtinchalik farq:
4 800 000 – 2 880 000 = 1 920 000 so‘m
Kechiktirilgan foyda solig‘i: 2006 yilda foyda solig‘ining stavkasi 12 foiz.
1 920 000 x 12% : 100 = 230 400 so‘m
Yuqoridagi hisob-kitoblarga asosan vaqtinchalik farqlar Moliyviy hisobda quyidagicha aks ettiriladi:

DEBET:	schyot 0950	«Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha kechiktirilgan foyda solig‘i»	- 230 400 so‘m
KREDIT:	schyot 6410	«Byudjet to‘lovlar bo‘yicha qarz turlari bo‘yicha»	- 230 400 so‘m

Keyinchalik, ya’ni har oyda soliqning tegishli qismi uzoq muddatli qismdan joriy qismga o‘tkaziladi:

DEBET:	schyot 3210	«Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha kechiktirilgan foyda solig‘i»	- 19 200 so‘m
KREDIT:	schyot 0950	«Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha kechiktirilgan foyda solig‘i»	- 19 200 so‘m

Amaliyotda xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatida bu holatlar juda ko‘p bo‘lib, ular summasi katta miqdorni tashkil qiladi. Bu esa foyda solig‘i bo‘yicha soliq bazasini aniqlashda va uning real bo‘lishiga ta’sir qiladi. Lekin amaliyotda ko‘p hollarda buxgaltyerlar tomonidan doimiy va vaqtinchalik farqlar e’tiborga olinmaydi. Natijada, soliqqa tortiladigan foyda summasi real bo‘lmaydi.
http://fayllar.org