Mavzu: Bionika asoslari va uning inson hayotidagi o’rni
ELEKTROKARDIOGRAFIYA (EKG)
Download 0.54 Mb. Pdf ko'rish
|
Bionika asoslari va uning inson hayotidagi o’rni
|
ELEKTROKARDIOGRAFIYA (EKG)
Elektrokardiografiya (elektro., kardio... va gramma) (EKG) — yurak muskuli ishlayotganda hosil boʻlgan elektr impulslari yozib olingan egri chiziq. E. elektrokardiograf yordamida qogʻozga yoki fotoplyonkaga tushiriladi. Butun gavdaga tarqaluvchi yurak toklari (harakat toklari) EKG si gavdaning turli qismlari (koʻkrak qafasi, qoʻl va oyoqlar)ga oʻrnatilgan va elektrokardiografga ulangan elektrodlar bilan yozib olinadi. UTT Ultratovush tekshiruvi zamonaviy, qulay va informatsion tekshirish usuli hisoblanadi. Bunday tashxisning asosiy xususiyati shundaki, bemor mexanik ta'sir, og'riq yoki boshqa nojo'ya holatlarni sezmaydi. Zamonaviy UTT apparatlari yordamida organlarni aniq tekshirish mumkin Tomografiya (yun. tomos — qavatmaqavat va ...grafiya), biotoniya, laminografiya — murakkab rentgen tekshirish usuli; T.da tekshirilayotgan aʼzoning qavatmaqavat surati olinadi. T. patologik jarayonning joylashgan oʻrni, chuqurligi, bemorni yotqizish va tegishli qavatni hisoblash, texnik sharoitlarni aniqlash va suratlar olishdan iborat. T. rentgen trubka bilan plyonka joylashgan kassetaning bir vaqtda bir-biriga nisbatan qaramaqarshi harakat qilishi (siljishi)ga asoslangan; bunda bemor qimirlamay yotishi lozim. Ikki kavat orasidagi masofa — tomofafik qadam hajmi obʼyektning qalinligiga bogʻliq, mas, oʻpka uchun bu qadam 0,5 dan 2 sm gacha va undan koʻproq boʻlishi mumkin. T. toʻgʻri, yon va koʻndalang holatlarda hamda notipik holatda qilinada, u patologik jarayonning joylashgan oʻrni, shakli, kattaligi, tuzilishi va uning atrofidagi aʼzolar hamda toʻqimalar bilan munosabati toʻgʻrisida toʻlatoʻkis maʼlumot beradi. T.da koʻp qavatli (simultan) kasseta ishlatilishi ifodaning bir yoʻla bir necha qavatini olishga imkon beradi, tekshirish vaqtini qisqartiradi va bemorning nurlanish dozasini anchagina kamaytiradi. T. nafas aʼzolari, yuraktomir, skelet sistemasi, qorin boʻshligʻi va boshqa aʼzolarda uchraydigan oʻsmalar hamda turli kasalliklarni aniqlashda keng qoʻllanadi. Hozirgi kompyuter T. va magnitrezonans T. keng rayem boʻlgan, bu kasallik oʻchogʻi qaysi qavatda joylashganligini aniq belgilash imkonini beradi. Yurak mushaklarining xossalari. Har qanday mushakdagi singari yurak mushagida ham qo’zg’aluvchanlik, qisqaruvchanlik va o’tkazuvchanlik, ya’ni qo’zg’alishni o’tkazish xossalari bor, bundan tashqari yurakka ritmik avtomatiya qobiliyati ham xos. Ma’lumki, qo’zg’aluvchanlik to’qimada ta’sirot tufayli biokimyoviy va biofizik xossalar o’zgarib, qo’zg’alishni vujudga keltirish qobiliyatidir. Yurak mushagini mexanik, termik va kimeviy ta’sirotlar qo’zg’ata oladi. Biroq buning uchun ta’sirot kuchi bo’sag’a kuchiga teng yoki undan yuqori bo’lishi lozim. Bo’sag’a kuchidagi ta’sirotga yurak o’zi qodir bo’lgan maksimal kuch bilan qisqarib javob beradi. Ta’sirot yanada kuchayganda yurakning qisqarish kuchi o’zgarmaydi. Shunga asoslanib Boudich “bor yoki yo’q” qonunini ta’riflab bergan. Ammo bu qonun faqat ma’lum sharoitdagina ahamiyatli. Chunki sharoit o’zgarganda, ya’ni harorat, mushakning cho’zilishi, charchash darajasi, oziqli eritma tarkibi va boshqalarga qarab yurak mushagi turli kuchdagi ta’sirotlarga bir xil javob bermaydi. Bu qonunning yurakka tatbikan nisbiy va shartli ekanligi isbotlangan. Yurakni elektr yoki mexanik ta’sirot bilan qisqartirish mumkinligi tibbiet amaliyotida juda muhim. Muayyan hollarda elektron stimulyatordan foydalanish va yurakni massaj qilish shunga asoslangan. Har qanday qo’zg’aluvchan to’qima kabi miokard tolalari qo’zg’alganda harakat potentsiali (100-120 mv) vujudga keladi. Bu harakat potentsiali: 1) tez boshlang’ich depolyarizatsiya; 2) sekin repolyarizatsiya; 3) tez repolyarizatsiya; 4) sekin diastolik depolyarizatsiyadan iborat. Yurak muskulining qo’zg’aluvchanligi uning hamma qismlarida bir xil emas, eng yuksak qo’zg’aluvchanlik Keyt-Flak tugunga xos. Giss tutamining qo’zg’aluvchanligi ancha past. Yurak muskuli qo’zg’alganda (sistolada) sun’iy ta’sirotga qo’shimcha javob qaytarish qobiliyatidan maxrum bo’ladi. Yurakning shunday qo’zg’aluvchan bo’lmay turish holati mutlaq refrakterlik deb aytiladi, uning vaqti 0,27 sek ga teng. Mutlaq refrakterlik davri tugagach qo’zg’aluvchanlik asta-sekin tiklanib boradi, nisbiy refrakterlik davri boshlanadi, u 0,03 sek davom etadi va past qo’zg’aluvchanlik bilan xarakterlanadi. Bu vaqtda kuchli ta’sirotlarga yurak navbatdan tashqi qo’shimcha qisqarish bilan javob beradi. Yurakning bunday qisqarishiga ekstrasistola deyiladi. Ekstrasistoladan so’ng odatdagidan uzunroq bo’lgan kompensator pauza kuzatiladi. Agar nisbiy refrakterlik davrida yurakka ta’sirot berilmasa, qo’zg’aluvchanlikning yuksalishi davom etib, ekzaltatsion faza, ya’ni qisqa vaqtli qo’zg’aluvchanlikning oshishi – supernormal qo’zg’aluvchanlik kuzatiladi. Yurak muskulining qo’g’galishi uning qisqarishiga ya’ni tolalarning kaltalanishi va ular tarangligining oshishiga sabab bo’ladi. Miokarddagi ayrim tolalarning qisqarish davri harakat potentsialining davom etish vaqtiga tahminan mos keladi. Miokardda ham skelet muskullari singari har bir miofibrilla qisqaruvchan ipsimon oqsil aktin va miozindan iborat. Aktin ipchalari miozin ipchalari orasidagi uzun kanallarda joylashgan. Tinch holatda (qisqarish bo’lmaganda) aktin ipchalari kanallarga qisman kirgan, uning bir qismi chiqib turgan bo’ladi. Miozin molekulalari ustida tropomiozin oqsili molekulasining ingichka ipchalari mavjud bo’lib, ular troponin molekulasidan iborat boshcha bilan tugaydi. Harakat potentsiali miokard tolasiga etib kelganda sarkoplazmatik retikulumdan Sa2Q ionlari chiqib, troponinni faollashtiradi. Troponin aktin va miozin ipchalarini o’zaro bog’laydi va shu bilan birga ATF parchalanib, ajralgan energiya aktin va miozin ipchalarining o’zaro sirg’anishi va miofibrill qisqarishiga olib keladi. Tolalarning bo’shashuvi sarkoplazmatik retikulum tsisternalarida Sa2Q ionlarining bog’lanishi oqibatidir. Yurak mushagi tolalarining qisqarish kuchi ularning qisqara boshlashdan oldingi uzunligiga bog’lik ekanligi juda ko’p tajribalarda isbotlangan. Bu bog’lanish Starling ta’riflab bergan “yurak qonuni” ga asos bo’lgan. Ma’lum sharoitgagina to’g’ri keladigan bu qonunga muvofiq, diastola vaqtida muskullar qancha ko’p cho’zilsa, yurakning qisqarish kuchi ushancha ortiq bo’ladi. Dengiz to'lqinida bo'ylama to'lqinlar va ko'ndalang to'lqinlar er yuzida birlashtiriladi, shuning uchun ular quyidagi rasmda ko'rsatilgandek ikki xil muhit: suv va havo o'rtasidagi chegarada harakatlanadigan sirt to'lqinlari. Sohilda to'lqinlarni sindirish paytida uzunlamasına komponentlar ustunlik qiladi. Shu sababli qirg'oq yaqinidagi suv o'tlari oldinga va orqaga harakatlanishlari kuzatilmoqda. Har xil turdagi to'lqinlarga misollar: seysmik harakatlar ad Zilzilalar paytida butun dunyo bo'ylab harakatlanadigan to'lqinlar hosil bo'ladi, ular bo'ylama va ko'ndalang to'lqinlarni o'z ichiga oladi. Uzunlamasına seysmik to'lqinlar P to'lqinlari, ko'ndalanglari esa S to'lqinlari deb nomlanadi. P belgisi ularning bosim to'lqinlari ekanligi va birinchi navbatda birlamchi bo'lganligi bilan bog'liq, ko'ndalanglari esa "qirqish" yoki qirqish uchun S bo'lib, ikkilamchi bo'ladi, chunki ular P dan keyin keladi. Xususiyatlari va xususiyatlari 2-rasmdagi sariq to'lqinlar davriy to'lqinlar bo'lib, chapdan o'ngga harakatlanadigan bir xil buzilishlardan iborat. Ikkalasiga ham e'tibor bering ga kabi b ular to'lqin mintaqalarining har birida bir xil qiymatga ega. Davriy to'lqinning bezovtalanishlari vaqt ichida ham, kosmosda ham takrorlanib, eng baland nuqtalar bo'lgan cho'qqilar yoki cho'qqilar va eng past nuqtalar bo'lgan vodiylar bilan xarakterlanadigan sinusoidal egri shaklini qabul qiladi. Ushbu misol mexanik to'lqinlarning eng muhim xususiyatlarini o'rganishga xizmat qiladi. To'lqin amplitudasi va to'lqin uzunligi ad 2-rasmdagi to'lqin tebranuvchi ipni ifodalaydi deb faraz qilsak, qora chiziq mos yozuvlar vazifasini bajaradi va to'lqinlar poezdini ikki nosimmetrik qismga ajratadi. Ushbu chiziq arqonning dam olish holatiga to'g'ri keladi. A qiymati to'lqin amplitudasi deb ataladi va odatda A harfi bilan belgilanadi, uning qismi uchun ikkita vodiy yoki ketma-ket ikkita tepalik orasidagi masofa l to'lqin uzunligiga teng va chaqirilgan kattalikka mos keladi. b 2-rasmda. Davr va chastota Vaqt ichida takrorlanadigan hodisa bo'lib, to'lqin T davrini oladi, bu to'liq tsiklni bajarish uchun zarur bo'lgan vaqt, f chastotasi davrning teskari yoki o'zaro ta'siridir va vaqt birligida bajarilgan tsikllar soniga to'g'ri keladi. . F chastotasi Xalqaro tizimda birliklar sifatida teskari vaqtga ega: s-1 yoki Hertz, 1886 yilda radio to'lqinlarini kashf etgan Geynrix Xertz sharafiga. 1 Gts sekundiga bitta tsikl yoki tebranishga teng chastota sifatida talqin etiladi. Tezlik v to'lqin shakli chastotani to'lqin uzunligiga bog'laydi: v = ph.f = l / T Burchak chastotasi ad Yana bir foydali kontseptsiya - burchak chastotasi ω: ph = 2πf Mexanik to'lqinlarning tezligi ular harakatlanadigan muhitga qarab farq qiladi. Umumiy qoida bo'yicha mexanik to'lqinlar qattiq jismdan o'tayotganda yuqori tezlikka ega va ular gazlarda, shu jumladan atmosferada sekinroq. Umuman olganda, ko'plab turdagi mexanik to'lqinlarning tezligi quyidagi ifoda bilan hisoblanadi: Masalan, akkord bo'ylab harakatlanadigan to'lqin uchun tezlik quyidagicha beriladi: |
