Mavzu: Bir fazali transformatorlar

Transformatordagi quvvat isroflari va uning foydali ish koeffitsienti

Har qanday elektr mashinalaridagi kabi transformatorlarda ham keltirilgan energiyaning bir qismi uning o‘zida isrof bo‘ladi. Bu quvvat isroflari quyidagilardan iborat:

1. 
   Tokning issiqlik ta’siri tufayli mis chulg‘amlarda yuzaga kelgan quvvat isrofi
   

P_m = 𝐼² R ₁ + 𝐼² · R ₂
1𝑛𝑜𝑚 1𝑛𝑜𝑚

2. 
   Magnit oqimining o‘zgaruvchanligi tufayli yuzaga kelgan po‘lat o‘zakdagi gisterezis va uyurma toklarga sarf bo‘ladigan quvvat isrofi P_n = P_r + P_y Bu quvvat isrofi po‘lat o‘zakning materialiga, magnit induksiyasiga va o‘zgaruvchan tokning chastotasiga bog‘liq.
   
3. 
   Transformatorning konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lgan quvvat isrofi Pk.
   

Bulardan P_m va P_n asosiy isroflar hisoblanadi. Mis chulg‘amlardagi quvvat isroflari yuklamaga bog‘liq bo‘lgani uchun o‘zgaruvchan, po‘lat o‘zakdagi quvvat isroflari P_n esa transformatorning ish jarayonidan o‘zgarmas (nominal kuchlanish chegarasida) dir.
Transformatorning foydali ish koeffitsienti

bu yerda: P₁ - transformatorning kirish tomonidagi quvvati; P₂ - transformatorning chiqish tomonidagi foydali quvvati; ΔP - transformatordagi to‘la quvvat isrofi.

Agar transformatorning foydali ish koeffitsientini uning qanday yuklanganligini ko‘rsatuvchi yuklanish koeffitsienti


cosφ₂ yuklama quvvat koeffitsienti, S_nom transformatorning to‘la quvvati, VA. Katta quvvatli transformatorlarning foydali ish koeffitsienti 0,97‚0,99, kichik quvvatlilarniki esa 0,82‚0,9 atrofida bo‘ladi. Transformatorlarda R_p=P_m bo‘lganda uning yuklanish koeffitsienti optimal (β_opt 0,5‚0,6) bo‘lib, bunda transformatorning foydali ish koeffitsienti eng yuqori bo‘ladi.
Transformatorlardan normal foydalanish maqsadida uning pasportida quyidagi nominal kattaliklar ko‘rsatilgan bo‘ladi:

1. 
   transformatorning turi;
   
2. 
   chiqish tomonidagi nominal quvvat S_nom, kVA;
   
3. 
   birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarning nominal liniya kuchlanishlari (U_1nom va U_2nom ) kV;
   
4. 
   salt ishlagandagi quvvat isrofi (P₀ = P_p ) , kVt;
   
5. 
   mis chulg‘amlardagi, ya’ni qisqa tutashuv paytidagi quvvat isrofi (P_m= P_k) kVt;
   
6. 
   qisqa tutashuv kuchlanishi (u_q ) %
   
7. 
   yuklama nominal va uning yarmiga teng hamda cosφ₂ =1 dagi foydali ish koeffitsienti.
   

Transformator birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarining nominal toklari esa uning nominal kattaliklaridan hisoblab topiladi.
Bir fazali transformatorlarda

Kichik quvvatli transformatorlarning nominal kuchlanishi va toki xujjatda ko‘rsatilgan bo‘ladi.