Mavzu: Biznesni tashkil etish. 1 O’zbekiston iqtisodiyotida biznes o’rni va mohiyati

Mavzu: Biznesni tashkil etish.
1 O’zbekiston iqtisodiyotida biznes o’rni va mohiyati
2 Biznes boshqarishning turlari
3 Biznesning tashkiliy tuzilmasi

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlarida va Respublika Oliy

majlisi sessiyalarida qabul qilingan qonunlarda O’zbekistonda kichik biznes va
tadbirkorlikni moliyaviy jihatdan qo’llab-quvvatlash, ularga har tomonlama madad
berish, ularning samarali ishlashi va rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish,
ular yordamida mamlakat iste’mol bozorini yuqori sifatli tovarlar bilan to’ldirish
masalalariga alohida e’tibor berilgan. O’zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik
to’g’risida»gi qonunga asosan biznes va tadbirkorlikning faoliyat sohalari, huquqlari,
majburiyatlari, ma’suliyatlari va manfaatlarini himoya qilish davlat tomonidan
kafolatlangan. 1995yil 21dekabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi sessiyasida
qabul qilingan «Kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag’batlantirish
to’g’risida»gi qonunda kichik biznes bilan shug’ullanuvchi ish bilarmonlarga yanada
ko’proq imtiyozlar berildi. Bu o’z navbatida kichik biznes bilan shug’ullanuvchi ish
bilarmonlarning ishchanligini yanada faollashtirishga, mamlaka tyalpi milliy mahsuloti
hajmini oshirishga, inflyatsiya jarayonlarini syokinlashtirishga, iqtisodiyotni
barqarorlashtirish va rivojlantirishga keng imkoniyat yaratdi.
Kichik biznesning mohiyati va iqtisodiyotda tutgano’rni
Hozirgi paytda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy
islohotlarning ikkinchi bosqichida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish,
xususiylashtirish, qo’shma korxonalar tuzish, korxonalarni ochiq tipdagi aktsiyadorlik
jamiyatlariga aylantirish va ayniqsa kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirish masalalariga katta e’tiborberilmokda.
O’zbekistonda va mustaqil hamdo’stlik davlatlarida biznes haqidagi
maqolalar, adabiyotlar 60-yillarning o’rtalarida paydo bo’lgan. Biroq, u paytdagi
barcha maqolalar tanqidiy tarzda yozilar edi.Chunki biznesni asosini xususiy
mulkchilik tashkil etar edi.Xususiy mulkchilik esa o’sha paytda bizning mafkuramiz
uchun butunlay yot narsa edi. Lyokin biznesni fan tariqasida o’rganish faqatgina 90-
yillarning boshlarida bozor munosabatlariga asta - syokin o’tish bilan boshlandi.
“Biznes” so’zi inglizcha so’z bo’lib, u tadbirkorlik faoliyati yoki
boshqacha so’z bilan aytganda kishilarni foyda olishga qaratilgan turli mehnat
faoliyatidir.
Xorijiy adabiyotlarda biznes ta’rifini ko’p turlari mavjuddir.Insoniyat
jamiyatining butun rivojlanish tarixi u yoki bu jihatdan doimo biznes bilan bog’liq
bo’lgan.
Biznesmen (Tadbirkor) so’zi birinchi marotaba Angliya iqtisodiyotida XVIII
asrda paydo bo’lib, u “Mulk egasi” degan ma’noni bildiradi. Jumladan, Adam Smit
tadbirkorni mulk egasi sifatida ta’riflab, uni foyda olish uchun qandaydir tijorat
g’oyasini amalga oshirish maqsadida iqtisodiy tavakkalchilikka boradigan kishidir,- deb
ta’kidlaydi. Tadbirkorni o’zi, o’z ishini rejalashtiradi, ishlab chiqarishni tashkil etadi,
mahsulotni sotadi hamda olgan daromadiga o’zi xo’jayinlik qiladi.
Rahbar salbiy qusurlar domiga tortilmaslikka intilishi kerak.
U egallab turgan lavozimidan mahrum boʻlmasligi uchun quyidagi oʻnta qoidaga rioya qilmogʻi lozim:
1. Iloji boricha qulogʻingizgacha ishga koʻmiling. Oʻz kompaniyangiz mijozlarini koʻpaytirish uchun barcha imkoniyatlaringizni ishga soling.
2. Kompyuterni oʻrganing.
3. Chet tilini oʻrganing.
4. Oʻz arxivingizni tashkil qiling. Zarur tashkilotlar va kishilar adreslari, telefonlarini yozib boring. Ular favqulodda hollarda kerak boʻlib qoladi.
5. Har doim “ha” deng. Hamma narsani bajarishga urining. Hattoki imkoniyatingiz,
qobiliyatingiz yetarli boʻlmasa ham oldin bajarmagan ishingizni bajarishga harakat qiling. Ishdan mahrum boʻlib qolishning eng qisqa yoʻli: “Bu mening ishim emas” deb javob berish. Bunday soʻzni aytishdan oʻzingizni tiying.
6. Chiroyli imo-ishora qilishni biling. Firma inqirozga uchragan vaqtda ham uni bunday
holatdan chiqarish uchun vaqtingizni ayamasligingizga tayyor ekanligingizni bildiring.
7. Malakangizni muttasil oshirib boring.
8. Kishilar bilan boʻladigan muomalada hushfeʻl va iltifotli boʻling. Noyob, nazokatli, doʻstona kayfiyat jamoadagi muhitni yaxshilaydi, oʻzaro ishonchni mustahkamlaydi, kishilarni hamjihatlikka chorlaydi.
9. Boshqalar bilmaydigan va bajara olmaydigan u yoki bu ishni bilish va bajara olishga urining. Bu nur ustiga aʻlo nur boʻladi.
10. Ish vaqti faqat, masalan: 800 dan 1700 gacha boʻlmasin. Agar siz ertalab ish vaqtidan oldin yoki ish vaqti tugagandan soʻng ish joyida boʻlsangiz, bilingki bu ham eʻtiborsiz qolmaydi.
Rahbar madaniyati = odob+iymon+insof+adolat+iqtidor. Odob - aqlning suyanchigʻi, barcha fazilatlarning mezoni. Behudaga xalqimizda “Aql bilan odob – egizak” deyishmaydi. Odob -yaxshilik bilan yomonlikning farqini bilish, foyda bilan zarar orasidagi tafovutni anglash. Odob vositasida kishi oʻz jonini yomon hislatlardan davolaydi, yoqimsiz ayblardan poklaydi, chiroyli fazilatlardan bezaydi. Odob rahbarni eng chiroyli xulq bilan qurollantiradi. Natijada, aql egalari bunday rahbardan har ishda rozi boʻladilar. Odobli rahbar esa kundan-kunga obroʻ topadi, nufuzi oshadi, ishlari ravnaq topadi. Baʻzi hakimlar odobni eng masʻum va koʻrkam feʻlga ega boʻlish
desalar, baʻzilari nafsni barcha qabih odatlardan tozalash deydilar.
Tadbirkor va biznesmenning faoliyati natijalari turlicha tugallanadi.
Tadbirkor o’z qobiliyati hisobiga tadbirkorlik daromadini olsa, biznesmen kiritgan
kapitalidan foyda oladi. Tovarlar va tovarashgan xizmatlarni yaratish bozor iqtisodiyoti uchun birlamchi bo’lganidan uning asosini tadbirkorlik tashkil etadi. Tadbirkorlik - iqtisodiyotning suyangan tog’i-yu, ishongan bog’i, xarakatga keltiruvchi kuchi hisoblanadi. Tadbirkorlik-kishilar (mulkchilik sub’ektlari)ning moddiy va pul mablag’larini (kapitalni) amalda xo’jalik oborotiga tushirib, daromad topish uchun
mo’ljallngan iqtisodiy faoliyatdir.