Mavzu: bolalar jamoasini shakllantirishga yordam beruvchi shart-sharoitlar yaratish

2.BOB: MAKTABACHA TA'LIM TASHKILOTLARIDA BOLALAR JAMOASINI SHAKLLANTIRISH UCHUN SHART-SHAROITLAR YARATISHNING AHAMIYATI.
2.1. Bolalar jamosini shakllantirishda bola shaxsini tarbiyalash shart-sharoitlari.
Tarbiya – inson kamolotiga ta'sir etuvchi tashqi omillardan hisoblanadi. Tarbiya – aniq maqsadlarga ko‘zlab sistemali ravishda, insonda ijobiy fazilatlarni tarkib toptirishi yo‘lida tarbiyachi rahbarligida amalga oshirib boriladi. Ammo tarbiya ta'sirining kuchi va uni natijasi irsiyat va muhit kabi omillarning hamkorligi bilan belgilanadi.
1. Tarbiya ta'sirida muhit ta'siri bera olmagan fazilatlar o‘zlashtiriladi, ya'ni bilim, ma'lumot egallanadi.
2. Tarbiya tufayli tug‘ma kamchiliklar ham o‘zgartirilib, shaxsni kamolga yetkazish mumkin. Masalan, ko‘rlar, gunglar ham o‘qitilib, sog‘lom kishilar qatori hayotga tayyorlanadi.
3. Tarbiya yordamida muhitning salbiy ta'sirini bartaraf etish mumkin.
4. Tarbiya doimo kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi.
Bola shaxsining shakllanish jarayoni tarbiya va ta'lim sharoitida insoniyatning ijtimoiy-tarixiy tajribasini o‘zlashtirish orqali amalga oshiriladi. Bu xilma-xil faoliyat turlarida ro‘y beradi. Natijada bola o‘zi yashayotgan jamiyat ijtimoiy munosabatlari sistemasiga kiradi. Bola shaxsining shakllanish jarayoni tarbiya va ta'lim sharoitida insoniyatning ijtimoiy-tarixi tajribasini o‘zlashtirish orqali amalga oshiriladi. Bu xilma-xil faoliyat turlarida ro‘y beradi. Natijada bola o‘zi yashayotgan jamiyat ijtimoiy munosabatlari sistemasiga kiradi. Bolaning ijtimoiy tajribani o‘zlashtirish tajribasi uzoq davom etadigan murakkab jarayondir. Qiyinchilik shundan iboratki, bola, bir tomondan, mazmun, hajm va umumlashtirish darajasi jihatidan murakkab bo‘lgan insoniy tajribani o‘zlashtirishi kerak, ikkinchi tomondan, u mazkur tajribani o‘zlashtirish usullarini hali egallamagan bo‘ladi. Tarbiya va ta'lim jarayonida katta yoshli odam bolaga tushunarli bo‘lgan mazmunni tanlaydi, uning o‘zlashtirishiga rahbarlik qiladi. Bola shaxsini rivojlantirishda tarbiyaning yetakchilik roli shu bilan belgilanadi. Bunda bolaning ruhiy-fiziologik imkoniyatlari, ularning jo‘shqinligi hisobga olinadi. Shu munosabat bilan tarbiya jarayonining o‘zi doimiy bo‘lib qolmaydi. U o‘zgarib boradi: uning mazmuni boyiydi va murakkablashadi, shakllari o‘zgaradi, o‘sayotgan odam shaxsiga ta'sir ko‘rsatish usullari tobora xilma-xil bo‘lib boradi. Tarbiyaning o‘zgarishi bolaning «eng yaqin rivojlanish zonalari» (L. S. Vigotskiy) bilan bog‘liq bo‘lib, ular ancha murakkab mazmundagi bilimlar, ko‘nikmalar, faoliyat turlari va hokazolarni o‘zlashtirishga ruhiy-fiziologik imkoniyatlar paydo bo‘lishi bilan ajralib turadi (masalan, emaklashdan keyin yurish; bijir-bijirdan keyin faol nutqni o‘zlashtirish; ancha miqdordagi tasavvurlarga ega bo‘lgandan keyin tushunchalar darajasidagi bilimlarni o‘zlashtirish; buyum asosidagi o‘yin, mehnat faoliyatining vujudga kelishi va hokazo). Tarbiya va ta'lim «eng yaqin rivojlanish zonasi»ga asoslanib, bugungi rivojlanish uning rivojlanishini boyitish maqsadi o‘rtaga qo‘yiladi. (A.V. Zaporojes). Bola shaxsini rivojlantirishda tarbiyaning yetakchilik roli pedagogning ham yetakchilik rolini, uning har bir bola shaxsini shakllantirish uchun mas'uliyatini qaror toptiradi. Taniqli pedagog A.S.Makarenko pedagogning roli va mas'uliyatini ta'kidlab shunday yozgan edi: «Tarbiyaviy ta'sirning g‘oyat qudratli ta'sir ko‘rsata olishiga ishonchim komil. Agar odam yomon tarbiyalangan bo‘lsa, bunda faqat tarbiyachilar aybdorligiga aminman. Agar bola yaxshi bo‘lsa, buning uchun u tarbiyadan, o‘z bolaligidan qarzdordir». Yosh xususiyatlari nafaqat aqliy, balki hissiy, irodali, motivatsion sohaga ham tegishli: hayotning birinchi yillarida bolalarning xatti-harakati asosan bevosita his-tuyg'ular bilan tartibga solinadi, ammo bu yoshda allaqachon tarbiyalashni boshlash kerak. iroda, ularni umume'tirof etilgan me'yor va qoidalarga bo'ysunishga o'rgatish. Yosh va individual xususiyatlarni bilish o'z vaqtida va zarur har tomonlama rivojlantirish bolalardan har tomonlama tarbiyalash uchun erta yosh. Faoliyatning o'zi ijtimoiy-tarixiy tajribaning bir qismidir. U yoki bu faoliyatni o'zlashtirib, faoliyat ko'rsatib, bola bir vaqtning o'zida ushbu faoliyat bilan bog'liq bilim, qobiliyat, ko'nikmalarni egallaydi. Shu asosda unda turli qobiliyatlar va shaxsiy xususiyatlar shakllanadi. Bolaning faoliyatdagi faol pozitsiyasi uni nafaqat ob'ekt, balki tarbiyaning sub'ekti ham qiladi. Bu bolaning tarbiyasi va rivojlanishidagi faoliyatning yetakchi rolini belgilaydi. Bolalarning rivojlanishi va tarbiyasining turli davrlarida turli xil faoliyat turlari birgalikda mavjud bo'lib, o'zaro ta'sir qiladi, lekin ularning bolani tarbiyalash va rivojlantirishdagi roli bir xil emas: har bir bosqichda faoliyatning yetakchi turi ajratiladi taraqqiyotining asosiy yutuqlari namoyon bo‘lmoqda. Tarbiya va ta'lim sharoitida shakllanayotgan turli faoliyat turlari bola tomonidan darhol o'zlashtirilmaydi: faqat asta-sekin tarbiyachilar rahbarligida bolalar tomonidan o'zlashtiriladi. Har bir faoliyat quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi: ehtiyoj, motivlar, maqsad, faoliyat ob'ekti, vositalar, ob'ekt bilan amalga oshiriladigan harakatlar va nihoyat, faoliyat natijasi. Hayotning birinchi yillarida bolalarning asosiy faoliyati kattalar bilan muloqot qilish va ob'ektlar bilan harakatlardir. Muloqot jarayonida o'qituvchilar bolalarni ob'ektlar dunyosi bilan tanishtiradilar. Aynan shu tarzda bolalar ob'ekt bilan bog'liq bo'lgan aniq faoliyatni o'zlashtiradilar. Shu bilan birga, muloqotning o'zi bola uchun zaruriy ehtiyojga aylanadi. Faoliyatning o'zi ijtimoiy-tarixiy tajribaning bir qismidir. U yoki bu faoliyatni o'zlashtirib, faoliyat ko'rsatib, bola bir vaqtning o'zida ushbu faoliyat bilan bog'liq bilim, qobiliyat, ko'nikmalarni egallaydi. Shu asosda unda turli qobiliyatlar va shaxsiy xususiyatlar shakllanadi. Bolaning faoliyatdagi faol pozitsiyasi uni nafaqat ob'ekt, balki tarbiyaning sub'ekti ham qiladi. Bu bolaning tarbiyasi va rivojlanishidagi faoliyatning yetakchi rolini belgilaydi. Bolalarning rivojlanishi va tarbiyasining turli davrlarida turli xil faoliyat turlari birgalikda mavjud bo'lib, o'zaro ta'sir qiladi, lekin ularning bolani tarbiyalash va rivojlantirishdagi roli bir xil emas: har bir bosqichda faoliyatning yetakchi turi ajratiladi taraqqiyotining asosiy yutuqlari namoyon bo‘lmoqda. Tarbiya va ta'lim sharoitida shakllanayotgan turli faoliyat turlari bola tomonidan darhol o'zlashtirilmaydi: faqat asta-sekin tarbiyachilar rahbarligida bolalar tomonidan o'zlashtiriladi. Har bir faoliyat quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi: ehtiyoj, motivlar, maqsad, faoliyat ob'ekti, vositalar, ob'ekt bilan amalga oshiriladigan harakatlar va nihoyat, faoliyat natijasi. Hayotning birinchi yillarida bolalarning asosiy faoliyati kattalar bilan muloqot qilish va ob'ektlar bilan harakatlardir. Muloqot jarayonida o'qituvchilar bolalarni ob'ektlar dunyosi bilan tanishtiradilar. Aynan shu tarzda bolalar ob'ekt bilan bog'liq bo'lgan aniq faoliyatni o'zlashtiradilar. Shu bilan birga, muloqotning o'zi bola uchun zaruriy ehtiyojga aylanadi. Ob'ektiv faoliyatni tashkil etish hayotning dastlabki ikki yilida ham oilada, ham maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalarni tarbiyalashning vazifalaridan biridir, chunki unda barcha kognitiv jarayonlar, maqsad va xatti-harakatlarning motivlari rivojlanadi. Kattalar tomonidan tashkil etilgan muloqot va faoliyatda o'z-o'zini anglashning birinchi shakllari bolalarda shakllanadi. Bola o'zini atrofidagi odamlardan farqlay boshlaydi, o'z imkoniyatlarini amalga oshiradi. Mustaqillik rivojlanishining ushbu bosqichida bolalar kattalarning vasiyligini qisman cheklashga moyildirlar. Agar yosh bolalarning faolligi va mustaqilligi kattalarning bevosita ishtiroki va ta'siridan kelib chiqsa, 4-6 yoshli bolalar tobora ko'proq mustaqil, o'z motivatsiyasiga ko'ra turli xil tadbirlarga jalb qilinadi. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ijtimoiy kognitiv faoliyat maktabgacha yoshdagi bolalar o'yin faoliyati, bu maktabgacha yoshda yetakchiga aylanadi. O'yinlarda tarbiyachilar rahbarligida bolalar o'rganadilar turli yo'llar bilan harakatlar, ob'ektlar, ularning xususiyatlari va belgilari haqidagi bilimlar. Shuningdek, bolalar fazoviy, vaqtinchalik munosabatlarni, o'xshashlik, o'ziga xoslik, asosiy tushunchalar orqali bog'lanishlarni tushunadilar. Ochiq o'yinlar harakatlarni, ularning fazilatlarini, fazoviy yo'nalishni rivojlantirishga yordam beradi. Qo'shma o'yinlarda bolalar odamlar o'rtasidagi munosabatlarni, harakatlarni muvofiqlashtirish qiymatini tushunadilar va o'zlashtiradilar, atrof-muhit haqidagi g'oyalarini kengaytiradilar. O'yin holatida, sinfda o'rganish jarayonida maktabgacha yoshdagi bola ixtiyoriy xarakter xususiyatlarini namoyon qiladi. Axloqiy ongning shakllanishi burch hissi va boshqa ijtimoiy tuyg'ularning paydo bo'lishi bilan tavsiflanadi. Kattaroq bolalarda maktabgacha yosh o'yin faoliyatining mazmuni tobora xilma-xil bo'lib, bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun imkoniyatlar kengaymoqda. O'yin tasavvurni rivojlantirishga, atrofdagi voqelik, odamlarning mehnati haqidagi bilimlarni chuqurlashtirishga, shaxsiyatning kollektivistik xususiyatlarini shakllantirishga yordam beradi. Bu yoshda o'ynash bilan birga samarali faoliyat rivojlanadi: chizish, modellashtirish, qurish. Ular tasavvurni, konstruktiv fikrlashni, badiiy qobiliyatlarni, ijodkorlikni rivojlantirish manbalari hisoblanadi. Yosh avlodni har tomonlama yetuk shaxs qilib tarbiyalash jamiyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan obyektiv zaruratdir. Aqliy tarbiya ijtimoiy tarbiyaning eng muhim jihatlaridan biri. Aqliy tarbiya bu aqlni rivojlantirish maqsadida yosh avlodga muntazam va maqsad asosida pedagogik ta’sir ko’rsatishdir. Demak, aql keng ma’noda sezish va idrok etishdan boshlab to tafakkur va xayolni o’z ichiga oladigan bilish jarayonlari yig’indisi bo’lib, u yosh avlodning insoniyat to’plagan bilimlar, ko’nikma va malakalar, me’yorlar, qoidalar va boshqalarda ro’y beradi. Bu holat kattalar tomonidan amalga oshiriladi va bolalarning aqliy rivojlanishini ta’minlovchi xilma-xil vositalar, metodlarni, kerakli shart-sharoitlarni yaratishni o’z ichiga oladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni aqliy tarbiyalash bolalarning fikrlash faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan kattalarning ma’lum maqsad asosidagi ta’sir etishdir. U bolalarga tevarak-atrofdagi olam haqida bilimlar berishni, ularni tizimlashtirishni, bolalarda bilishga qiziqish uyg’otish, aqliy malaka va ko’nikmalarni tarkib toptirishni, bilim qobiliyatlarini rivojlantirishni o’z ichiga oladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli, ayniqsa, kattadir. Chunki aql his-tuyg’ular va idrok etishdan tortib, fikrlash va tasavvur etishgacha bo’lgan jarayonlar yig’indisidir. Aqliy rivojlanish fikrning kengligida voqealarni har xil bog’lanishlarda, munosabatlarda ko’ra bilish, umumiylashtirish qobiliyatida namoyon bo’ladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishi faoliyat jarayonida, dastlab muomalada bo’lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida, keyin esa o’quv, mehnat, samarali faoliyatlar: rasm chizish, loy va plastilindan buyumlar yasash, applikatsiya, qurish-yasash jarayonida amalga oshirib boriladi. Bolaning aqliy rivojlanishga ta’lim va tarbiya samarali ta’sir ko’rsatadi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berishni to’g’ri tashkil etish uchun ularning aqliy rivojlanish qonuniyatlari va imkoniyatlarini bilish kerak. Bola har doim buyumlar hamda hodisalar orasida bo’ladi. Bola doimo biror narsa bilan tanishadi, nimanidir bilib oladi, ushlab ko’radi, hidlaydi, tortib ko’radi, nimagadir quloq soladi. Shu tariqa asta-sekin dunyoni bilib boradi. Tevarak- atrofdagi buyumlar, tabiat bolaning sezgi organlari-analizatorlariga ta’sir etadi va sezgi hosil qiladi. Sezgi bolalarga buyumlarning ayrim xossalarini: sovuq-issiq, g’adir- budur, silliq-yaltiroq, xushbo’y va hakazoni bilib olishga yordam beradi. Sezgi atrofdagi muhitni bilishning dastlabki bosqichi sanaladi. Bola sezgi tufayligina tevarak-atrofdagi narsalar to’g’risida bilim, tajriba to’plab boradi. Idrok esa ancha murakkab jarayon bo’lib, sezgilar asosida hosil bo’ladi. Bola olmani qo’lida ushlab ko’rib, qarab chiqib va yeb ko’rib, uni yaxlit bir buyum, ayni bir vaqtda dumaloq, qizargan, xushbo’y, mazali va hakazo tarzda idrok qiladi. Bola olmani yaxlit bir buyum tarzida tasavvur qilishi uchun birdaniga bir nechta analizator: ko’rish, sezish va hid bilish analizatorlaridan foydalanadi. Analizatorlar bir vaqtning o’zida birdaniga ishlashi buyumning xossasi va belgilarini aniqroq hamda to’laroq bilish imkonini beradi. Shuning uchun katta yoshdagi kishilar bolani ilk yoshlik chog’idan boshlaboq aqliy jihatdan to’g’ri tarbiyalash maqsadida buyumlarni ko’prok analizatorlar yordamida idrok qilishga imkon tug’dirishlari, analizatorlarning rivojlanishiga, ya’ni bolaning sensor madaniyatiga alohida e’tibor berishlari kerak. Bolalar bog’chalariga oid tajribalar va o’tkazilgan pedagogik va psixologik ilmiy tadqiqod ishlari turli yoshdagi bolalarga tevarak-atrof to’g’risida beriladigan bilimlarning taxminiy hajmini belgilash, ularni murakkablashtirib borish imkonini beradi. “Nutq va tafakkurning rivojlanganlik darajasi”, “Bolalarning ma’naviy kamolotini ta’minlash”ga doir asosiy bo’limlar ko’rsatib berilgan. Bu bo’limlarda bolalarni jismoniy jihatdan yetuk, sog’lom va baquvvat qilib tarbiyalash, ularning nutqiy tafakkurini rivojlantirish, so’z boyligini oshirish ularning mantiqiy tafakkurini va hisoblash malakasini o’stirish hamda bolalarda nafosat va orastalikni shakllantirish kabi jihatlariga keng e’tibor qaratiladi. Shuningdek, tabiat bilan har xil kasbdagi kishilar mehnati bilan, ba’zi bir ijtimoiy voqealar, narsalar, ularning sifat va xususiyatlari bilan tanishtirishga ham alohida e’tibor qaratilgan. 3 yoshgacha bo’lgan bolalarda tevarak-atrofdagi narsalar, ularning sifati har xil narsalarning nomi hamda ularni ishlatish to’g’risida to’g’ri tushuncha bo’lishi kerak. Bolalarni uy jihozlari va buyumlari (mebel, idish-tovoq, kiyim, o’yinchoq, mashg’ulotlar uchun material) bilan tanishtirish, ularning rivojlanishda katta ahamiyatga egadir. Bu narsa ularning nutqini boyitadi, mustaqillik, go’zallik haqidagi tasavvurlarni tarbiyalashga yordam beradi (chiroyli kiyim, har xil buyumlarning shakllari). Tevarak-atrof bilan tanishtirish dasturi har bir yosh guruhi uchun muayyan bilimlarni egallab olishni nazarga tutadi. Masalan, birinchi guruh tarbiyachisi bolalarni buyumlarning joylashishini bilib olishga o’rgatadi. Keyinchalik bolalar boshqa xonalarda nimalar borligini, u yerda bolalar va kattalar nima ish bilan shug’ullanishini bilib boradilar. Masalan, musiqa xonasida musiqa mashg’ulotlari, bayramlar o’tkaziladi, Shuningdek, tarbiyachi, bolalarni yaqin atrof, ko’chalarni, o’z o’yin maydonchasini bilib olishga o’rgatadi. Ayniqsa, katta guruh bolalari o’z uylari manzilini, bog’chadan uyga ketadigan yo’lni yaqin oradagi maydon yoki xiyobonlarga borish yo’lini bilishlari kerak. Bolalarni tabiat bilan bevosita aloqada bo’lishlari ularning har tomonlama rivojlanishlarida muhim ahamiyatga egadir. Bu xol ularning aqliy qobiliyatlarini tarbiyalashda axloqiy hamda estetik xislarini rivojlantirishda quvnoqlik, tetiklik, jismoniy hamda ruhiy tomondan bardoshli bo’lishlarida asosiy manba bo’lib xizmat qiladi. Bolalarning tabiat bilan bevosita aloqada bo’lishi ularning sensor tarbiyasiga katta hissa qo’shadi. Tabiat o’zining mo’l-ko’l bo’yoqlari, shakllari, tovushlari bilan analizatorlarini kuzatadi. Tabiat bilan aloqada bo’lish estetik tarbiya vazifalarini hal etishga katta yordam beradi. Chiroyli manzaralar, har xil kapalaklar bolalarda quvonch hissini uyg’otadi. Tarbiyachining vazifasi bolalarda tabiat go’zalligiga, uning rang-barangligiga qiziqish uyg’otishdir. Tabiat o’z go’zalligi hamda rang-barangligi bilan bolalarning hissiga va xayoliga ta’sir etib, ijodiy faoliyatining rivojlanishiga yordam beradi. Tabiat bolalarda vatanparvarlik hissini uyg’otishda harakatga ta’sir ko’rsatadi. Bolalarning yoshligida tabiat boyligidan olgan taassurotlari Vatan to’g’risidagi tushunchalarni aniq mazmun bilan boyitadi. Bolalarning katta yoshdagilar bilan o’zaro muloqoti ularni har xil kasbdagi kishilar mehnati bilan tanishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu o’rinda tarbiyachining asosiy vazifasi bolalarda kattalar mehnatiga hurmatni tarbiyalash, ularning mehnat faoliyatini bolalarga tushuntirish va mehnat qilish ehtiyojini uyg’otishdir. Bolalarning mehnat to’g’risidagi tushunchalari qanday qilib kengayib va chuqurlashib borishi bolalar bog’chasi dasturda ko’rsatib berilgan. O’rta guruh bolalarning mehnat turlari va mehnat jarayonidagi izchillik, mehnatda kerak bo’ladigan buyumlarning nomlari bilan tanishtiriladi. Katta yoshdagi bolalar mehnatining ahamiyati, ya’ni hamma kishilar jamiyat uchun mehnat qiladilar, degan xulosa chiqarishga o’rgatiladi. Bolalarning o’yinlari, rasmlari ham ularda texnika va mehnatga qiziqish uyg’otadi. Kattalarning mehnati bolalar o’yinining asosiy mazmunini tashkil etadi. Bolalar o’z o’yinlarida onalari va tarbiyachilari mehnatidan boshlab to yangi shaharlar hamda kosmik kemalar ko’rilishigacha aks ettiradilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalardagi axloqiy sifatlarni: kishilarga, jamoaga munosabatni tarbiyalashda kattalar mehnati bilan tanishtirish muhim kasb etadi. Ayniqsa, mehnatkashlar va ularning mehnatlari bilan tanishish bolalarda o’z yurtiga, xalqiga va boshqa xalqlarga nisbatan hurmat va mehr uyg’otadi. Axloq ijtimoiy tushunchalardan biri bo’lib, uning mohiyati shaxs xatti-harakatlari, yurish-turishi, turmush tarzi, hayot kechirish tamoyillari, qoidalari, shuningdek, ijtimoiy munosabatlar mazmunini ifodalaydi. Shuning uchun ham axloq jtimoiy hodisa sifatida jamiyat ma’naviy - ruhiy hayotida muhim ahamiyat kasb etadi. “Axloq” tushunchasi oila fikri asosida tartibga solinuvchi faoliyat tarzida kishilik jamiyatining ilk bosqichida shakllangan. Demak, “axloq” tushunchasi qadim-qadimdan ijtimoiy falsafiy, psixologik, pedagogik, tarixiy, badiiy, etnografik va madaniyatshunoslikka oid asarlarda ushbu tushuncha turli ko’lamlarda ishlatib kelingan. Axloq (xulq-atvor demakdir) -ijtimoiy ong shakllaridan biri bo’lib, ijtimoiy tartib qoida bo’lib, bu tartib qoida ijtimoiy hayotning barcha sohalarida kishilarning xatti- harakatini tartibga solish vazifasini bajaradi. Axloq shaxs taraqqiyotining yuqori bosqichi bo’lgan ma’naviy moyillikni asosini, poydevorini tashkil etadi. Axloq kishilarning xulq-atvor me’yorlari va qoidalariga, ularning o’z-o’ziga, boshqa kishilarga, mehnatga, jamiyatga munosabati kabi axloqiy tushunchalarni o’z ichiga oluvchi ijtimoiy ongning alohida shaklidir. Axloq tarixiy xususiyatga ega, chunki u kishilik jamiyatda avlodlar tomonidan to’plangan axloqiy tajribalar va munosabatlarni aks ettiradi. Zero, axloqsiz, axloqiy talab hamda ularda ifoda etilgan g’oyalarsiz shaxsning ruhan va jismonan yetukligining asosi bo’lgan ma’naviy komillik shakllanadi. Demak, insonning barkamolligi, avvalo, uning ma’naviy jihatdan yetukligi bilan belgilanadi. Bizning nazarimizda, shaxs ma’naviyati uning ongida kechadigan ijobiy mazmunga ega o’y-fikrlari, niyatlar, g’oyalar, nazariya va ta’limotlar mazmunining amaliy faoliyatidagi tatbiqida namoyon bo’luvchi ruhiy jarayondir. Shuni alohida ta’kidlash joizki, shaxs ma’naviyati asosida ijobiy mazmunga ega bo’lgan, o’y-fikrlar, niyatlar, g’oyalar, nazariyaning va ta’limotlar mazmunini tushunib yetishishini e’tiborga olish lozim.