Mаvzu: boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida
Download 1.01 Mb. Pdf ko'rish
|
majmua SIRTQI MO\'M-22
83 GLOSSARIY “Son”-tusunchasining turli ko’rinishlari mavjud: Algebrik sonlar: butun rastional koeffsentli ko’phadning ildizi bo’ladigan son; Aralash sonlar: “Butun va kasr” qismdan iborat bo’lgan son. Butun sonlar: -natural sonlar va nol. Butun sonlar to’plami Z 0 (lotincha- “zohi”)- son so’zining birinchi harfi bilan belgilanadi. Do’st sonlar: biri ikkinchisining bo’luvchilari yig‘indisiga teng bo’lgan sonlar jufti. e soni: natural logorifimning asosi y taxminan 2.7182818/2845904 ga teng. Bu sonni e harfi bilan belgilashni Shotlandiyaliyalik matematik J.Neer (1550- 1617) kiriitgan. Juft sonlar: 2 ga karrali butun sonlar. Ismli sonlar: Qaraliyotgan miqdorning o’lchov birligi nomi bilan birga qo’shib yozilgan sonlar 6m (olti mert) 5ga (besh gektor); 3 0 (uch gradis); 20sm 2 (yigima kvadrat santimetr) ko’rinishlarida yoziladi. Irostional sonlar: (lotincha irotsionolis – oqilona emas) davriy bo’lmagan cheksiz o’nli kasr ko’rinishida yoziladigan sonlar. Irostional sonlar nazariyasini qadimgi grek olimi K.Evdovks (e.o taxminin 408-355) ishlab chiqqan. Karrali sonlar – bir xil ko’paytuvchini ko’paytirishdan hosil bo’lgan sonlar. Manfiy sonlar – Sonlar o’qida nol nuqtadan chap tomonda joylashgan haqiqiy sonlardir. Manfiy sonlar eramizdan oldingi III-I asrlarda Xitoy matematiklari tomonidan o’ylab topilgan. Mukammal sonlar – O’zidan tashqari boshqa bo’luvchilarning yig‘indisiga teng bo’lgan sonlar. Musbat sonlar – Sonlar o’qida nol nuqtadan o’ng tomonida joylashgan haqiqiy sonlar. Natural sonlar – Sanash uchun ishlatiladigan sonlar. Bu sonlar to’plami N (lotincha, naturalis – tabiiy so’zini bildiruvchi) harfi bilan belgilanadi. Natural sonlar atamasini birinchi bo’lib Rimlik olim A.Boetsi (480-524) ko’llagan. π soni – aylana uzunligining diametriga nisbatiga teng bo’lgan son. Uning qiymati tahminan 3.141592653589...ga teng bo’lib π (“Pi” yunoncha premetron – aylana so’zining birinchi) harfi bilan belgilanadi. Bu belgini birinchi bo’lib 1706 yilda ingliz matematigi U. Jonson qo’llagan va rus, nemis matematigi L.Eyler (1707-1783) ishlarini biridan keyin (1736) umum tomonidan qabul qilingan. Pifagor sonlari – x 2 +y 2 =z 2 tenglamani qanoatlantiruvchi uchta musbat x.y,z sonlari, masalan: 3 2 +4 2 =5 2 yoki 6 2 +8 2 =10 2 Rastinalsonlar (lotincha Ratio – nisbat) Butun va kasr sonlar.bu sonlar to’plami Q (fransuz qiotiant –nisbiy so’zning birinchi) harfi bilan belgilanadi. 84 Sonning kvadrati – sonning ikkinchi darajasi a sonning kvadrati 2 a ko’rinishida belgilanadi. Bunday belgilashni 1630 yilda fransuz matematigi R.Dekort (1596-1650) kiritgan. Sonning kvadrati atamasini fransuz matematigi P.Romus (1515-1572) kiritgan. Sonning tub ko’paytuvchilarga yoyilmasi – Sonnig tub sonlar ko’paytmasi ko’rinishida ifodalanishi. Teskari sonlar – Ko’paytmasi birga teng bo’lgan ikkita son. Toq sonlar – ikkiga qoldiqsiz bo’linmaydigan butun sonlar. Tronssindent sonlar – Algedraik bo’lmagan son. Uni cheksiz davriy bo’lmagan sonlar sifatida qarash mumkin. Unga π va e sonlar misol bo’la oladi. Tub sonlar – Faqat o’ziga va birga bo’linadigan natural sonlar. Fibonachi sonlar – dastlabki ikkita son birga teng bo’lib keyingi har bir son oldingi ikki elementning yig‘indisiga teng bo’lgan sonlar. Bu sonlarni Italiyalik matematik Leanardo Pizonskiy (Fibonapchi) (tahminan 1070-1208 yildan keyin) o’zining 1202 yilda yozgan “Abak haqida kitob” ida kiritgan. Egizak tub sonlar – Ayirmasining absalyut qiymati ikkiga teng bo’lgan ikkita tub son. O’zaro tub sonlar – Birdan boshqa umumiy bo’luvchiga ega bo’lmagan natural sonlar. Qarama-qarshi sonlar – Modullari teng, ishoralari qarama-qarshi bo’lgan ikkita haqiqiy son. Haqiqiy sonlar – Ratsional va irotsional sonlar. Bu sonlar to’plami R (lotincha Realist - haqiqiy so’zining birinchi) harfi bilan belgilanadi. Haqiqiy sonlarning kiritilishi XVI asrda boshlangan bo’lsada, uning qat’iy ta’rifi XIX asrda berilgan. Haqiqiy sonning butun qismi – Haqiqiy x sonining butun qismi deganda x dan ortiq bo’lmagan eng katta butun son tuShuniladi. [x] ko’rinishida belgilanadi. Haqiqiy sonning kasr qismi – Haqiqiy sondan o’zining butun qismini ayirishdan hosil bo’lgan natija {x} ko’rinishida belgilanadi. Download 1.01 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling