Mаvzu: boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida

2. Ona tili darslari. Darsga umumiy tavsifnoma. Ona tili darslarining turlari va qurilishi.
Darsning umumiy tasnifi. Maktabda dars ukuv-tarbiya jarayo-nini tashkil qilishning asosiy shakli xisoblanadi. SHunday ekan, ona tili ukitishning samraliligi darsning sifatiga bevosita bog‘liq.
Darsga kuiilgan umumdidaktik talablar pedagogik adabist-larda ksng yoritilgan. Ularni ona tili urgatishga tatbik. kilib, metodik anikliklar kiritilsa, ona tili darslariga quyilgan talablar kuiidagicha buladi:

1. 
   Yangi bilim berish, ularni nutq praktikasiga tatbiq eti shva o‘quvchilarni tarbiyalash bir butun jarayondir. Darsda uquvchilarning uquv faoliyatini tashkil etishga, foydalaniladigan til materialining g‘oyaviy-siyosiy, estetik va badiiy qimmatli bulishiga, tilni urganish jarayonida bolalarda dunyoqarash elsmentlarini shakllantirishga aloxida axamiyat bsrish zarur. Ijodiy izlanish muhiti yaratilgan darslarigina zarur axlohiy sifatlar tarbiyalanadi.
   

Ona tili darslarida uzbek tiliga muxabbat va suzga ehtiyot-lik bilan munosabatni tarbiyalashga aloxida e’tibor beriladi. Buning uchun matn puxta tanlanadi. Tilni urganish jarayonida leksik-stilistik ishlarga katta, urin beriladi. Darsda she’r, soddalashtirilgan matnlar bilan birga, yuksak badiiy matnlardan ham foydalaniladi.
Ona tili o’qitish jarayoni o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarinn shakllantirishga qaratiladi. Ona tili darslari xar bir kishi uchun zarur bulgan saranjom-sarishtalik, mustaqillik, tashabbuskorlik sifatlarini ham tarbiyalaydi.
II. Darsning aniqligi va ichki mantiqiyligi, uning maqsadga yo‘naltirilganligi. Yangi material o’rgatiladigan darsning logikasi o’rganiladigan til xodisasi va uning lingvistik moxiyatining bir-biriga ta’sir qilishiga ma’lum darajada sabab bo‘ldi. O’qituvchi bu o’zaro boglanishni bilishi va uni o’quvchilar bilan birga topshiriqlarni bajarish davomida asta ocha borishi muhimdir.
Agar dars grammatik bilimlarni mustaxkamlash, orfografik ko’nikmalarni shakllantirish maqsadini o’z oldiga qo‘ysa, darsning mantiqiy shartlari asta murakkablashtirib borilgan mashqlar tizimini aks ettiradi. Bolalar biror imlo qoidasini yaxshilab bilib, o’rganib olishlari uchun bir-ikki mashq kollektiv ravishda bajariladi. O’quvchilar mustaqilligi oshgach, mashqni mustaqil ishlaydilar. Darsda bajarilgan mashqlar o’rtasidagi bog‘lanishni shakllantiradigan ko’nikmaning xususiyati ham sabab bo’ladi. O’quv materialining mavzuga va darsning maksadiga mos bulishi uning maqsadga yunaltirilishini ta’minlaydi. Darsda foydalaniladigan barcha uquv materiallari (shu jumladan, til faktlarini kuzatish, imlo va nutqqa oid mashqlarnn bajarish uchun tanlanadigai materiallar ham) darsning maqsadiga juda mos bo’lishi zarur.
III. O n a t i l i d a r s i, a v v a l o o‘q u v ch i l ar nutq v a tafakkurini o’s t i r i sh d a r s i d i r. Ona tili darslari ijtimoiy-foydali bulishi uchun uquvchilarda uz fikrini grammatik tugri, uslubiy anik, izchil ifodalash va boshqalar fikrini bsra olish kunikmasini shakllantirishga karatilishi lozim. Ona tili darslarida nutq o‘stirish kursatmasi grammatik matsrialni urgatishda o‘quvchilar tilimizdagi xar bir suz turkumi yoki suz qismining rolini bilib olishlariga erishtiradigan metodik usullarni qo‘llashni talab etadi, ya’ni grammatik nazariya grammatik turi va aniq nutq malakalarini shakllantirishga, anglab, tushunib yozish malakalarini o’stirishga amalda tatbist etish uchun urgatiladi. Darsda bolalar nutqini o’stirish darsning mazmunida va darsda qullannilgan vazifalar turlarida o‘z aksini topadi.
Grammatik, suz yasalishiga oid, orfografik materiallarni urganishni nutq o’stirish bilan boglash o‘quvchilar akliy faoliyatini boshqarish hisoblanadi. Bolalar nutkini o’stirish jarasni ularning tafakkurini. o’stirish bilan bog’liq.
Ona tili darsi uquvchilar taffakurini o’stirish ustida ishlash maqsadiga yunaltirilganligiga qarab baxolanadi. Bunda muayyan grammatik va orfografik materialni urganish jarayonida shu materialni yaxshiroq uzlashtirishni taьminlaydigan, aqliy faoliyatni talab qiladigan mashqlarni o‘tkazish tushuniladi. Masalan, «uzakdosh suzlar» tushunchasini shakllantirish uchun suzlarning leksik maьnosi va morfemik tarkibini taqqoslashni (ularning ma’nolarida umumiylikni va ularda bir xil uzakning mavjudligini) bilish lozim. Ukuvchilar tafakkurini o’stirish uchun uqituvchi darsga tayyorlanganda, vazifa turlarini tanlaydi, darsning materialini va unn uzlashtirishda bolalar bajaradigan akliy faoliyat mashklarini ham bslgilab oladi.
O‘quvchilarga beriladigan nazariy. bilim tildan ongli foydalanish imkonini beradi. Nazariyaga ahamiyat berish, elementar tarzda bo‘lsa ham, uquvchilarning til hodisalari o‘rtasidagi boglanishni bilib olishiga e’tibor berish demakdir. Boshlang‘ich sinf ukuvchilari bunday boglanishni bilsalar, n i m a u ch u i shunday? surogiga javob topa oladilar. Masalan, nima uchun paxtakor suzi kslishik va egalik kushimchalari bilan turlanadn, etishtirdik suzi esa shaxs-son ko‘shimchalari bilan tuslanadi.
Ona tili darslarining foydali bulishiga darsda ogzaki va yozma ishlarni maksadga muvofik utkazish (darsning taxminan turtdan uch qismini yozma ishlar tashkil kilishi lozim), o‘quvchilarning ukuv ishlarini tekshirib, nazorat qilib borish, uz vaqtida xatolarning oldini olish va tugrilash, texnika vositalaridan foydalanish kabi omillar katta ta’sir kursatadi.