Mavzu: «Buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish» fanining predmeti reja

MAVZU: «Buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish» fanining predmeti

REJA:
1)KIRISH
2) BUXGALTERIYA HISOBINING MOHIYATI, PREDMETI
VA METODI
3) Soliqlar va soliqqa tortish fanini o’qitishning zarurligi, uning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi
4) Soliqlar va soliqqa tortish fanining predmeti va funksiyalari.


KIRISH
Agrar sohani modernizatsiyalash sharoitida qishloq xo‘jalik korxonalari faoliyatini tashkil etish va rivojlantirish uchun ular faoliyatida sodir bo‘lgan va bo‘layotgan, bo‘ladigan jarayonlarni, ularning natijalarini har taraflama chuqur o‘rganish va nazorat qilish natijasida mavjud imkoniyatlarini aniqlash hamda ularni xo‘jalik faoliyatiga jalb etish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlarni ko‘rsatish lozim. Bu muammolarni hal qilishda «Buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish» fani muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki har bir qishloq xo‘jalik korxonasi faoliyatini chuqur o‘rganish va nazorat qilish orqali mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish, tannarxni kamaytirish, mehnat unumdorligini oshirish, foydani ko‘paytirish, to‘lov qobiliyatini yaxshilash, moliyaviy barqarorlikni oshirish imkoniyatlari aniqlanadi. «Buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish» fanini o‘rganish orqali buxgalteriya hisobining mohiyati, predmeti va metodi, buxgalteriya balansi, schotlar va ikki yoqlama yozuv, hujjatlashtirish, inventarizatsiya, hisob registrlari va shakllari, shuningdek, o‘rmon xo‘jaliklarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish, moliyaviy va nomoliyaviy aktivlarining hisobini yuritish, hujjatlashtirish tartibi, moliyaviy hisobotlar va uni tuzish tartibi haqida tasavvurga ega bo‘ladi, bilim va ko‘nikma shakllanadi.

«Buxgalter» (nemischa buch-kitob, halter-tutmoq, saqlamoq) so‘zi esa ilk

marotaba Germaniyada, 1498 yil Luka Pacholining asari nashr etilgandan 4 yil
o‘tgach paydo bo‘ldi. Imperator Maksimilian I ning farmonida shu so‘z
qo‘llanilgan edi.
Hisob – bu korxona xo‘jalik faoliyatida yuz beradigan ayrim hodisalarni
kuzatish, o‘lchash va ro‘yxat qilish uning faoliyatini miqdorlarda aks ettirishdan
iborat.
Hisobning asosiy vazifalari quyidagilar:
- korxona, tashkilot va muassasalarning xo‘jalik faoliyatida sodir bo‘ladigan
jarayonlarni kuzatib borish;
- kuzatish natijasida olingan ma’lumotlarni miqdor ko‘rsatkichlarda
ifodalash;
- korxona, tashkilot va muassasalar xo‘jalik faoliyatida sodir bo‘ladigan
jarayonlarni hujjatlarda aks ettirish;
- maxsus hujjatlarda qayd qilingan xo‘jalik operatsiyalarini umumlashtirish
va guruhlash;
- korxona, tashkilot va muassasalar xo‘jalik faoliyati ustidan uzluksiz
nazorat olib borish va unga ta’sir etish.
Hisobning quyidagi turlari mavjud:
- operativ hisob;
- statistik hisob;
- buxgalteriya hisobi
Operativ hisob – bu ishlab chiqarishning ayrim bo‘linmalarida sodir
bo‘layotgan xo‘jalik jarayonlari va xo‘jalik operatsiyalari haqida zarur
ma’lumotlarni tezkor holatda yetkazib berishga qaratilgan joriy kuzatish va nazorat
qilish usulidir.
Statistik hisob - muayyan sharoitda xalq xo‘jaligining butun miqyosida
hamda ayrim sohalarida ijtimoiy rivojlanish qonuniyatlarini miqdoriy ifodada
o‘rganadi. Demak, statistik hisob ommaviy-ijtimoiy hodisalarni o‘rganish va
nazorat qilish tizimini o‘z ichiga oladi.
Buxgalteriya hisobi – barcha xo‘jalik operatsiyalarini yaxlit, uzluksiz,
hujjatlar asosida hisobga olish yo‘li bilan buxgalteriya axborotini yig‘ish, qayd
etish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimidan, shuningdek uning asosida
moliyaviy va boshqa hisobotni tuzishdan iboratdir.
Buxgalteriya hisobi xo‘jalik operatsiyasini buxgalteriya hisobining kamida
ikkita schotida bir vaqtda va o‘zaro bog‘liq holda pulda baholab aks ettirish yo‘li
bilan ikki yoqlama yozuv usulida yuritiladi.
Buxgalteriya hisobining maqsadi – bu foydalanuvchilarni to‘liq va
ishonchli moliyaviy hamda buxgalteriya axboroti bilan o‘z vaqtida ta’minlashdan
iborat.
Buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
- korxonada sodir bo‘layotgan xo‘jalik operatsiyalarini hujjatlarda o‘z
vaqtida rasmiylashtirish;
- buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy
huquqlar va majburiyatlarning holati to‘g‘risida to‘liq va ishonchli ma’lumotlarni
shakllantirish;
- samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini
umumlashtirish;
- moliyaviy hisobotni o‘z vaqtida tuzish va tegishli organlarga taqdim etish.
Buxgalteriya hisobining funksiyalari quyidagilardir:
- rejali;
- nazorat;
- axborot;
- tahliliy (baholash);
- uzviy aloqa.
Buxgalteriya hisobining predmeti – bu korxonaning pul ifodasida aks
ettiriladigan xo‘jalik mablag‘lari shu mablag‘lar manbalari, ularning xo‘jalik
faoliyati va moliyaviy natijalaridir.
Metod lotincha so‘zidan olingan bo‘lib, «izlanish yo‘llari, usullari» degan
ma’noni bildiradi.
Buxgalteriya balansi - «Balans» so‘zi lotincha bo‘lib, uning aynan
tarjimasi bis - «ikki karra» va lans - «tarozi pallasi», ya’ni tarozi ikkita pallasining
tengligi degan ma’noni, muvozanat tenglik ramzini bildiradi.
Buxgalteriya hisobining schotlari – bu xo‘jalik mablag‘lari, mablag‘lar
manbalari va xo‘jalik jarayonlarini nazorat qilish va boshqarish uchun zarur
axborotlarga ega bo‘lish maqsadida, ularni dastlabki hujjatlar ma’lumotlariga
asosan joriy tartibda hisobga olish, guruhlash va bir tizmga keltirish usuli.
Saldo - «Saldo» italyancha so‘z bo‘lib, aynan tarjimasi «hisob-kitob» degan
ma’noini bildiradi.
Sintetik schotlar – bu xo‘jalik mablag‘lari, mablag‘larning manbalari va
xo‘jalik operatsiyalari to‘g‘risida umumlashgan ma’lumotlarni faqat pul o‘lchovida
hisobga oladigan schotlarga aytiladi.
Analitik schotlar – bu xo‘jalik mablag‘lari va mablag‘larning manbalari va
xo‘jalik operatsiyalari to‘g‘risida to‘la tavsif beradigan va ularni pul, natura va
mehnat o‘lchovida hisobga oladigan schotlarga aytiladi.
Doimiy schotlar – bu hisobot davri oxiriga saldoga ega bo‘lib, buxgalteriya
balansida aks ettiriladigan aktivlar, majburiyatlar, sarmoyalar schotlaridir.
Aktiv schotlar (A) – bu aktivlarni aks ettirishga mo‘ljallangan schot bo‘lib,
unda iqtisodiy resurslarning qoldig‘i va ko‘payishi schotning debetida kamayishi
esa kredit bo‘yicha aks ettiriladi.
Passiv schotlar (P) - bu majburiyat va samoya aks ettirishga mo‘ljallangan
schot bo‘lib, unda majburiyat va samoyaning qoldig‘i va ko‘payishi schotning
kredit bo‘yicha, kamayishi esa debet bo‘yicha aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobinig schotlari ikki tomonli jadval shaklga ega bo‘lib, chap
tomoni-»debet», o‘ng tomoni-»kredit» deb ataladi. «Debet» va «kredit» atamalari
lotincha bo‘lib, aynan tarjimasi debet-»u qarzdor» va kredit-»u ishonadi» degan
ma’noni bildiradi.
Ikki yoqlama yozuv – bu xo‘jalik operatsiyalari natijasida vujudga
keladigan iqtisodiy hodisalarni schotlar orqali o‘zaro aloqador holda aks ettirish
usuliga aytiladi.
Schotlar korrespondentsiyasi – bu ikki yoqlama yozuv orqali schotlar
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishini belgilashga aytiladi.
Buxgalteriya yozuvi (provodkasi) – bu debetlanuvchi va kreditlanuvchi
schot va aks ettiriladigan xo‘jalik operatsiyasining summasini ko‘rsatilishi aytiladi.
Oddiy buxgalteriya yozuvi (provodkasi) – bu bir schotning debetida
ikkinchi bir schotning kreditida bir xil xo‘jalik operatsiyasi aks ettirish usuliga
aytiladi.
Oddiy buxgalteriya yozuvi (provodkasi) – bu ayrim xo‘jalik operatsiyalari
xususiyatiga ko‘ra bir schotning debetida va bir necha schotning kreditida yoki
aksincha holatda bir xil xo‘jalik operatsiyasi aks ettirish usuliga aytiladi.
Hujjat – bu amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyasi to‘g‘risida yozma
guvohlik bo‘lib, buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga yuridik kuch bag‘ishlaydi.
Hujjatlashtirish - bu korxona xo‘jalik faoliyatini kuzatib borish, hisobga
olinadigan xo‘jalik operatsiyalarini nazorat qilish va aks ettirishning asosiy
usulidir.
Inventarizatsiya - bu buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bilan haqiqatdagi
ma’lumotlar o‘rtasidagi tafovutni bartaraf qilish maqsadida korxona mablag‘lari
natura holatini, ushbu korxonaning boshqa korxonalar bilan hisob-kitob ishlarini
tekshirish usulidir.
Buxgalteriya hisobining registrlari – O‘zbekiston Respublikasi
«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunning 15-moddasida quyidagicha ta’rif
berilgan: «Buxgalteriya hisobi regestrlari ikki yoqlama yozuv usuliga muvofiq
yuritiladigan jurnallar, qaydnomalar, kitoblar va tasdiqlangan blankalardan
(shakllardan) iborat».
Buxgalteriya hisobi regestrlari texnika vositalaridan, axborot tizmlaridan va
axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda elektron hujjat tarzda yaratilishi,
ishlov berilishi va saqlanishi mumkin.
Buxgalteriya hisobi regestrlarida boshlang‘ich hisob hujjatlaridagi
ma'lumotlar tizimlashtirilishi va to‘planishi kerak.
Buxgalteriya hisobi regestrining majburiy rekvizitlari quyidagilardan iborat:
regestrning nomi;
buxgalteriya hisobi subektining nomi;
regestrni yuritish boshlangan hamda tugallangan sana va (yoki) regstr
tuzilgan davr;
xo‘jalik operatsiyalarining xronologik va (yoki) tizimli guruhlanishi;
xo‘jalik operatsiyalarining o‘lchov birligi ko‘rsatilgan holda puldagi o‘lchov
miqdori;
regestrni yuritish uchun ma'sul bo‘lgan shaxslarning lavozimlari, familyalari
hamda ismi hamda otasi ismining bosh harflari ko‘rsatilgan holdagi imzolari yoki
ushbu shaxslarni indentifikatsiya qilish uchun zarur bo‘lgan boshqa rekvezitlar.
Buxgalteriya hisobi regestriga tasdiqlanmagan tuzatishlar kiritilishiga yo‘l
qo‘yilmaydi.
Buxgalteriya hisobi shakli bu o‘zaro bog‘langan hisob registrlari tizimi va
ularda buxgalteriya hisobi ob’ektlarini aks ettirishning shakllangan tartibidir.
Buxgalteriya hisobi shakli jamlama va tahliliy hisob registrlarining tarkibi va
o‘zaro aloqasi, registr tashqi ko‘rinishi va tuzilishi shakli, ularda xo‘jalik
operatsiyalarini qayd etilishining izchilligi va usullari bilan ifodalanadi.
Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasining korxonalarida buxgalteriya
hisobining quyidagi shakllari qo‘llaniladi: soddalashtirilgan; memorial-order;
jurnal-order; avtomatlashtirilgan.
Hisob yozuvlaridagi xatolarni tuzatishda xatoning xususiyati va aniqlangan
vaqtiga qarab quyidagi usullardan birortasi qo‘llaniladi:
- korrektura
- qizil storno
- qo‘shimcha yozuv