Mavzu buxoro yaxudiylarining dinniy marosimlari va bayramlari reja Yahudiylikning vujudga kelishi va ta’limoti; Yahudiylikdagi oqimlar

Mavzu BUXORO YAXUDIYLARINING DINNIY MAROSIMLARI VA BAYRAMLARI
Reja
1. Yahudiylikning vujudga kelishi va ta’limoti;
2. Yahudiylikdagi oqimlar;
3. Muqaddas manbalari;
4. Marosim va bayramlari;
5. Yahudiylar O‘rta Osiyoda
Yahudiylikning vujudga kelishi va ta’limoti. Yahudiylik dini eramizdan avvalgi 2000 yillarning oxirlarida Falastinda vujudga kelib, yakkaxudolik g‘oyasini targ‘ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo‘lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos. Yahudiylikning kitobiy asoslari er. av. IV-III asrlarda shakllandi. Bu dinning ta’limotiga ko‘ra olamlarni yaratuvchi yagona xudo Yahve mavjud. U Tavrotni yahudiylarga berish bilan ular bilan ahd tuzgan. Go‘yoki yahudiylar Yahvening er yuzidagi xalqlarning «eng mumtozi» va keyingi dunyoda berilajak in’omlarning eng haqlisi, Muso Yahvening elchisi, Tora (Tavrot) Yahve tomonidan Musoga Tur tog‘ida berilgan muqaddas kitob. Yahve olamlarni yaratishni yakshanbada boshlab, juma kuni tugatdi, shanba kuni esa dam oldi va yahudiylarga ham shu kuni dam olishni buyurdi. SHuning uchun yahudiylik diniga ko‘ra shanba kuni ulug‘ kun hisoblanib, hech qanday mehnatga qo‘l urilmaydi.

Sovet Ittifoqi paytida Buxoro yahudiylari o’zbek san’atida juda faol bo’lgan. Mustaqillikdan so’ng aksariyati AQSh va Isroilga ko’chib, shashmaqom va musiqa san’atini yangi vatanda targ’ib etishda davom etmoqda.

O’zbekistonda Muhabbat Shamayevani tanimaydiganlar bo’lmasa kerak. San’atkor mamlakatni salkam chorak asr oldin tark etgan bo’lsa-da, xalq uning qo’shiqlarini hanuz sevib tinglaydi.

Muhabbat Shamayeva ko’plab Buxoro yahudiylari kabi Nyu-Yorkning Kvins rayonida yashaydi. Ijodni tashlamagan. Marhum turmush o’rtog’i, O’zbekiston SSRda Xizmat ko’rsatgan artist Ilyos Mallayev asos solgan “Maqom” ansamblining faol ishtirokchisi.

Muhabbat Shamayeva O’zbekistonga so’nggi bor 2011-yilda bordi.

“Meni yaxshi kutib olishdi. Toshkentda o’zgarishlar katta. Vaqt juda tez o’tdi”, – deydi u.

“Maqom” ansamblining yana bir a’zosi – Tamara Katayeva. Mullokandov sulolasining davomchilaridan. O’zbekiston va Tojikistonda ijod qilgan.

“Biz san’atkorlar eng baxtli odamlarmiz. Chunki eng sevimli mashg’ulotimiz bilan shug’ullanamiz. Men ijodimni Dushanbe shahrida boshlaganman. O’zim Samarqandda tug’ilganman. Ota-onam Xalq maorif komissarligi qoshidagi Buxoro yahudiylari teatrida artist bo’lgan. Kasbim hamshiralik bo’lsa-da, taqdir taqozosi bilan ularning izidan ketdim. Amerikada yaratilgan “Maqom” ansambli bilan butun dunyoni, butun Amerikani aylanib chiqdik. Agar Yaratgan senga iste’dod bergan bo’lsa, uni o’z xalqingga ulashgin. Mana shu bizning missiyamiz – Yaratganning tuhfasini ulashish. Biz orqali esa odamlar o’zbek, tojik, Buxoro yahudiylari san’ati haqida o’rganmoqda”.

Yoshlarimiz ham san’atga qiziqadi, deydi Muhabbat Shamayeva. Uning qizi Nargiza Mallayeva va o’g’li Raj Mallayev ota-ona izidan borishdi.

Muhabbat Shamayeva va Tamara Katayeva Amerikada o’zbek va tojik tadbirlarida doim xizmatda.

“Hali ham sahnaga chiqayotganimiz katta baxt. Bu yerda o’zimni xuddi O’zbekistondagidek his qilaman. Atrofimda o’zbeklar, tojiklar, tatarlar, qozoqlar, koreyslar, yahudiylar, ruslar – ruschada so’zlashamiz. Amerikada ekanimni his qilmayman. Faqat shu Manxettenga borib, osmono’par binolarni ko’rganimda, nahotki Amerikadaman, deb qo’yaman. Undan tashqari holatlarda go’yoki O’zbekistondamiz – uyim, odamlar, dugonalarim. Hali ham qo’shiq aytayotganimizdan men va Tamaraxon juda baxtlimiz. Men har bir chiqishimni o’zbekcha qo’shiqdan boshlayman. Odat tusiga kirgan bu. Chunki men O’zbekiston estradasining artistiman, o’zbek san’atkoriman”, – deydi Muhabbat Shamayeva.

Ezro Malakov ham “Maqom” ansamblida kuylaydi. Ssli Shahrisabzdan. Yoshligidan maqomga qiziqadi. Katta ustalardan saboq olgan. Amerikaga 1992-yilda kelgan. Ezro Malakov o’zi tashkil etgan maxsus akademiyada yoshlarga bilimlarini ulashmoqda.

San’atkor yaqinda 75 yoshini qarshiladi. Buxoro yahudiylari jamoasi katta konsert uyushtirib berdi. 2006-yilda Ilyos Mallayevning 70 yilligi ham keng nishonlandi. Bunday tadbirlar nafaqat taniqli hofizlarning hurmati uchun, balki milliy san’atni yosh avlodga meros qilib qoldirishda ham muhimdir.
Bundan tashqari yahudiylikda messiya - xaloskorning kelishi haqidagi ta’limot ham keng o‘rin olgan. Unga ko‘ra oxirzamonda Yahve yahudiylar orasidan bir xaloskorni chiqaradi va u quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) dunyoni qaytadan, isloh qilgan holda qurish; 2) butun yahudiylarni Sinion (Quddus yaqinidagi tepalik) atrofida to‘plash; 3) ularning barcha dushmanlarini jazolash.

Muso Tur tog‘ida Yahve bilan uchrashganda unga 10 ta lavhani tushirdi. Ularda ushbu din asosini tashkil qilgan 10 ta nasihat bor edi:

Yahvedan boshqani iloh deb ushlamaslik;

But, sanam va rasmlarga sig‘inmaslik;

Bekordan-bekorga Xudo nomi bilan qasam ichmaslik;

SHanba kunini hurmat qilish va uni Xudo uchun bag‘ishlash;

Ota-onani hurmat qilish;

Nohaq odam o‘ldirmaslik;

Zino qilmaslik;

O‘g‘irlik qilmaslik;

¨lg‘on guvohlik bermaslik;

Yaqinlarning narsalariga ko‘z olaytirmaslik.