Mavzu: Chekli naflilikning kamayish qonuni va naflilikni oʼlchashni asosiy yondashuvlari

1.2.Naflilik tushunchasi va turlari.
Hozirda iqtisodiyot nazariyasiga oid ko‘plab darslik va o‘quv qoMlanmalarda bozor talabining shakllanishi va namoyon bolishini iste’molchining hatti-harakati orqali tushuntirishga harakat qilinmoqda. Bunda oldindan g‘arb adabiyotlarida mavjud bolib kelgan turli nazariyalardan foydalanib, iste’molchi hatti-harakati nazariyasi alohida yo‘nalish sifatida bayon etilmoqda.
NAFLILIK - bu tovarlarni iste'mol qilish va xizmatlardan foydalanishda odamlar tomonidan qabul qilinadigan so'rovlarning bajarilishini, rohatlanishni, ehtiyojlarni qondirishni aks ettiruvchi xususiyatdir. Yordamchi sub'ektiv toifadir, chunki har bir inson o'ziga xos zavq, qoniqish va ehtiyojlar doirasini anglaydi. Biroq, har xil odamlarning tovar va xizmatlarni iste'mol qilishdan qoniqish darajasi va qondirish o'lchovining iste'mol qilingan tovarlar miqdoriga bog'liqligini baholashda umumiy jihatlar ko'p. Naflilik nazariyasi naflilik dasturning an'anaviy birliklari - deb ataladigan tushunchasini taqdim etadi, яъни “Util” бу tovar birligini iste'mol qilishdan olinadigan zavq o'lchovini ifodalaydi. Naflilik nazariyasi kamayib boruvchi marjinal qonunga asoslangan.
Cheklangan naflilik - iste'mol qilinadigan tovar miqdori bir birlikka ko'payganida iste'molchi oladigan qo'shimcha naflilik, qo'shimcha xizmatning o'sishi (iste'molning boshqa barcha shartlari, boshqa tovarlarning iste'moli o'zgarishsiz qolishini nazarda tutgan holda).
Iste'molchi mahsulotni nafli bo'lishi uchun sotib oladi. Birinchidan, insonning ehtiyojlari asta-sekin qondiriladi, ya'ni yaxshilikka ishlatilgani uchun ma’mnun. Bu umumiy yordam dasturini oshiradi. Iqtisodiy tovarning umumiy nafliligi - bu iste'mol qilingan tovarning barcha tarkibiy qismlarining umumiy nafliligidir. Ikkinchidan, iste'molning intensivligi yoki kuchliligi iste'mol bilan kamayadi. Binobarin, iste'molchining har bir qo'shimcha qismining nafi ham kamayishi kerak. Iste'mol qilinadigan tovar miqdori oshgani sayin marjinal naflilikning pasayish tendentsiyasi kamayib boruvchi marginal qonuni deyiladi.
Iqtisodchilar bir necha bor baholash xususiyatiga ega bo'lgan "naflilik" atamasidan xalos bo'lishga, buning o'rniga munosib o'rnini topishga harakat qildilar.
Shunday qilib, taniqli rus iqtisodchisi N. X. Bunge "moslik" atamasidan foydalanishni taklif qildi (Nutze - nemis). Italiyalik-shveytsariyalik iqtisodchi va sotsiolog V.Pareto "naflilik" atamasini narsa va istak o'rtasidagi moslikni anglatuvchi “ophelimite” ya‘ni neologizm bilan almashtirishni taklif qildi. Frantsuz iqtisodchisi Ch.Gide "istak axloqiy yoki axloqsiz xususiyatlarga ega, oqilona yoki beparvolik degani emas", deb hisoblab, "istak" atamasidan foydalanishni taklif qildi (desirabilite - frantsuzcha).
Shunga qaramay, "naflilik" atamasi uning tanqidchilaridan saqlanib qolgan va bugungi kunda ham qo'llanilmoqda.