Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Yangi darsni rejasi.
Katta davrlar. Kichik davrlar. Bosh guruhacha. Yonaki gurupacha.


Yangi darsning bayoni.
Barcha kimyoviy elementlar kimyoviy elementlarning davriy sistemasida davrlarga, qatorlarga va guruhlarga bo‘lingan holda joylashtirilgan. Davriy jadvaldagi gorizontal qatorlardan davrlar hosil bo‘ladi. Davrlar katta va kichik davrlarga bo‘linib, kichik davrlar bittadan qatorni, katta davrlar esa ikkitadan qatorni o‘z ichiga olgan. Ishqoriy metallar bilan boshlanib inert gazlar bilan tugaydigan qatorlardan davrlar hosil bo‘ladi.Mavjud barcha elementlarni atom massalarini ortib borish tartibida yozib chiqamiz. Bunda siz elementning metallik xossasi sekin-asta kamayib borishini, metalmaslik xossasi ortib borib tipik metalmasga o‘tishini kuzatasiz. Litiydan boshlab to‘qqizinchi elementning xossalari (bu element natriy) litiyning xossalarini takrorlaydi, tipik metaldir . Natriydan boshlab sanalganda to‘qqizinchi element (bu element kaliy) litiy va natriyning xossalarini takrorlaydigan tipik metaldir. Ishqoriy metaldan boshlanib inert gazlar bilan tugaydigan elementlarning gorizontal qatori davrlar deb ataladi.D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasida 7 ta davr bor.1-davrda faqat ikkita element vodorod va geliy joylashgan.2 va 3-davrlarda 8 tadan element bor.1-, 2-, 3-davrlar kichik davrlar deyiladi.
4-, 5-, 6-, 7-davrlar katta davrlar deyiladi.4-, 5-davrlarda 18 tadan, 6-davrda 32 ta element bor, 7-davr tugallanmagan davr deb ham ataladi. Katta davrlar juft va toq qatorlardan
tashkil topgan bo‘ladi. Bitta vertikal qatorga joylashgan o‘xshash elementlar guruhlarni
tashkil qiladi. Davriy sistemada 8 ta guruh bor. Har bir guruh jadvalningyuqori qismida rim raqamlari bilan belgilanadi.Ham kichik, ham katta davr elementlarini o‘z ichiga olgan guruhchalar bosh guruhchalar, faqat katta davr elementlarini o‘z ichigaolgan guruhchalar qo‘shimcha guruhchalar deb ataladi. Bosh va qo‘shimcha guruhchalar har bir guruh kataklarining chap va o‘ng tomoniga surib yoziladi. Masalan I guruhning ishqoriy metallardan iborat vertikal qatori bosh guruhcha, mis, kumush va oltinlar esaqo‘shimcha guruhcha elementlaridir. Vodorod davriy jadvalning I guruhida joylashgan, chunki uning oksidi. (suv)da valentligi I ga teng. Uni VII guruhga ya’ni, galogenlar vertical qatoriga ham kiritish mumkin, chunki uni tashqi energetik qobig‘ini to‘ldirish uchun 1 ta elektron kam. Bosh guruhchalarda joylashgan elementlarning tashqi qavatidagi elektronlar soni guruh raqamiga son jihatdan teng. Kislorodga nisbatan yuqori valentligi ham asosan guruh raqamiga son jihatdan teng (kislorod vaftor bundan mustasno). Vodorod bilan hosil qiladigan uchuvchan birikmalaridagi valentligiham davriy ravishda 4 dan 1 ga qadar kamayib boradi (faqat metalmaslar). Bosh guruhchalarda nisbiy atom massalari ortib borgan sari metallic xossasi ham kuchayib boradi. Metalmaslik xossasi esa susayib boradi. Masalan, I guruhning bosh guruhchasida litiydan boshlab pastga tushgan sari metallik xossasi ortib, fransiyda eng yuqori metallik xossalari namoyon bo‘ladi. Galogenlarda esa metallik xossasi ftordan boshlab yodga tomon susayib boradi. Eng kuchli metalmas bu ftordir