Mavzu: Tilshunoslik sohasida ko’plab ilmiy asarlar yaratgan olimlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik vakillari

Tilshunos olimlar va ularning ilmiy merosi
Mavzu:
Tilshunoslik sohasida ko’plab ilmiy asarlar yaratgan olimlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik vakillari:
Fridrix Shlexer (1772-1829)
Frans Bopp (1791-1867)
Rasmus Rask (1787-1832)
Jakob Grimm (1785-1863)
Vilhelm fon Humboldt (1767-1835) Aleksandr Xristoforovich Vostokov (1781-1864)
II. Naturalizm vakillari: - August Shlayher (1821-1868)
III. Psixologizm vakillari: - Heymann Stayntall (1823-1899)
Aleksandr Afanasevich Potebnya (1835-1891)
IV. Yosh grammatiklar:
Avgus Leskin (1840-1916) -
Karl Brugmann (1849-1919) - Gerermann Osthof (1847-1909) - Gerhardt Paul (1846-1921) -
Bertoldt Delbruck (1842-1922)
V. Praga maktabi vakillari: - Ferdinand de Sossyur (1857-1913) - Nikolay Sergeevich Trubetskoy (1890-1938)
VI. Moskva maktabi vakillari: - Filipp Fyodorovich Fortunatov (1848-1914) - Aleksandr Aleksandrovich Reformatskiy
VII. Leningrad maktabi vakillari: - Ivan Aleksandrovich Boduen de Kurtene (1845-1929) - Lev Vladimirovich Sherba (1880-1944) - Lev Romanovich Sinder - Margarita Ivanovna Matusevich
VIII. Kopengagen strukturalizmi (glossematika) maktabi: - Lui Yelmslev (1899-1965)
IX. Amerika strukturalizmi (deskreptiv) maktabi vakillari:
- Eduard Sepir (1884-1939) - Leonard Blumfild (1887-1949) X.
O’zbek tilshunoslari: - Jamoliddin Bo’ronov - Abduzuhur Abduazizov
Tilshunoslik fani qadimiy tarixga ega. Tilshunoslik fanining predmeti, tilning tabiati va mohiyatini har xil tushunish natijasida naturalizm, psisoiogizm, logisizm, sotsiologizm, strukturaîizm kabi turli ilmiy maktablar hamda oqimlar vujudga kelgan. Qadimgi davrlardan boshlab til tilshunoslik fanining predmeti, o‘rganish manbai sanaladi.
Tilning ta’rifi masalasi tilshunoslik fani tarixidagi eng muhim masalalardan biri bo‘lib, fan tarixida turlicha talqin qilingan va hozirgi kunda ham turli ilmiy maktablar hamda oqimlar orasida keskin bahslarga sabab bo'lib kelmoqda. Buyuk tilshunos Ferdinand de Sossyurning nazariy qai’ashlari bu masalaga oydinlik kiritdi va tilshunoslik tarixida yangi bir davmi bosblab berdi.
Ferdinand de Sossyur (1857 ~ 1913) Shveytsariyada tug‘ilgan. U 1876-yili Leypsigda Leskin, Ostgof, Brugman kabi «Yosh grammatikachilar» oqimi asoschilarining ma’aizalarini tinglagan. Uning 1879-yilda nashr etilgan «Hind~Evropa tillari unlilarining
dastlabkí tizimi haqida ma’lumotlar» kitobi tilshunosiikda ma’lum va mashhur bo‘lib, hind-evropa tillari tadqiqida hamda qiyosiy- tarixiy metod tarqqiyotida alohida o‘rin tutadi.
Ferdinand de Sossyur 1880-yilda Leypsigda doktorlik dissertasiyasini himoya qiladi, 1881-yilda Parijga kehb german tillari, hind-evropa tillari qiyosiy grammatikasi bo‘yicha ma’ruzalar o‘qiydi, 1891-yildan Jenevada professor lavozimida ilmiy, pedagogik faoliyatmi davom ettirgan. Ferdinand de Sossyur Parijda 1906 -- i9il-yillarda uch marta «Umumiy tilshunoslik» kursidan ma’ruzalar o‘qigan. Bu ma’ruzalarni o‘zlari tinglamagan shogirdlari SharI Balli va Albert Seshe 1916-yili Ferdinand de Sossyur vafotidan keyin u o‘qigan ma’ruzalami kitob qilib chiqardiíar. Kitob «Cours de Linguistgue generale» («Umumiy tüshtmoslik kursi») deb nomianadi. Kitob o‘z mazmun-mohiyati, ilmiy-nazariy g‘oyalari bilan e’tirofga sazovor boldi.
Olim til belgisi nazariyasini yaratdi va uni sintagmatik hamda paradigmatik tushunchalar bilan bog’ladi. 0 ‘z ustozlari qarashlarini bevosita Sh.Balli, A.Seshe rivojlantirdilar. Ular Jeneva maktabi vakillari hisoblanadilar. Ferdinand de Sossyurning sotsiologik g‘oyalari asosida ish olib borgan til- shunoslar qatoriga A.Meye, J.Vandries, A.Sammeifeldt. E.Benve- nist va boshqalar kiradi. Demak, XX asrdan boshlab mashhui' Ferdinand de Sossyur nazariyasi tilshunoslik fanining predmetini aniqlashda yangi davrai boshlab berdi. Xuddi shu nazariya ta’sirida tilshunoslik fanining predmeti masalasi yangicha tus oldi. Olim birinchilar qatorida tilning murakkab hodisa ekanligini anglagan holda mukammai va aniq shakllangan umumiy tilshunoslik nazariyasini yaratdi. Ferdinand de Sossyurning ilmiy qarashlari tilning murakkab, ziddiyatlarga boy, ko‘p qirrali hodisa ekanligiga asoslangan.