Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Dasrning turi: An`anaviy.
Darsning usuli: Tushuntirish. Masalalar yechish
Darsning jihozi: kimyo faniga oid rasmlar, slaydlar va o’quv darsligi.
Darsning tashkiliy qismi:

1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.

3. Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4. O`tilgan mavzuni so`rash baholash.
Yangi darsning bayoni.


Bir xil molekuladagi, oraliq oksidlanish darajasidagi atomning bir qis­mi yuqoriroq, ikkinchi qismi esa quyi, oksidlanish darajasiga o'tishi bi­lan boradigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari disproportsiyalanish reaksiyalari deyiladi.1-misol: Har qanday birikmada shu birikma tarkibiga kiruvchi elementlarningoksidlanish darajalarini yig‘indisi nolga tengligini bilganholda, formulalari KMnO₄ va K₂Cr₂O₇ bo‘lgan birikmalardagi marganets va xromning oksidlanish darajalarini aniqlang.Yechish: Har qaysi modda tarkibiga kiruvchi elementlarning oksidlanish darajalarining yig‘indisi nolga teng.Kaliyning oksidlanish darajasi doimo +1 ga
eng.Kislorodning oksidlanish darajasi bu birikmalarda -2 ga teng.Marganets va xromning oksidlanish darajasi noma’lum. KMnO4 da +1+x+(-2)・4=0 +1+x-8=0 dan x=+8-1=+7
Demak, KMnO₄ da Mn ning oksidlanish darajasi +7 ga teng.
K₂Cr₂O₇ da +2+2x+(-2)∙7=0 +2+2x-14=0 2x=+14-2=+12 X=+12:2=+6
Demak, K2Cr2O7 da Cr ning oksidlanish darajasi +6 ga teng. 2-misol: Oddiy moddalar orasida boradigan quyidagi reaksiyalarda qaysi element oksidlanadi va qaysi biri qaytariladi?
1. 2Hg + O₂ = 2HgO; 2. N₂ + 3H₂ = 2NH₃
3. 2Ca + Cl₂ = 2CaCl₂ 4. Cl₂ + H₂ = 2HCl
Yechish: Elektron bergan element qaytaruvchi bo‘ladi va oksidlanadi.
Elektron qabul qilgan element oksidlovchi bo‘ladi va qaytariladi.
misol. Aluminiy metali xlorid kislotada eritilsa, aluminiy xlorid tuzi hosil bo'lib, vodorod ajralib chiqadi. Sodir bo'lgan kimyoviy reaksiya oksidlanish- qaytarilish reaksiyasi ekanligi ma'lum bo'lsa, tenglamani elektron-balans usuli bilan tenglang.Yechish. Bu kimyoviy jarayonda ishtirok etayotgan, oksidlanish darajasi o'zgargan elementlarning ostiga chizib, oksidlanish darajasini elementning belgisi ustiga yozib olamiz.
Al°+ H⁺¹ CI= Al⁺³ Cl₃ + H° Al°+ H⁺¹ CI =Al⁺³ Cl₃ + H°
(Kimyoviy jarayonda ishtirok etayotgan xlorning oksidlanish darajasi reaksiyadan avval ham, reaksiyadan keyin ham o'zgargan emas.)Kimyoviy jarayonda ishtirok etayotgan oksidlovchi va qaytaruvchini ol­gan, yoki bergan elektronlarini ifoda etuvchi sxemani tuzib olamiz.
| Al° - 3e —> Al⁺³ | 3 (qaytaruvchi — oksidlanadi)
| 2H⁺ + 2e —> H" | 2 (oksidlovchi — qaytariladi)