Mavzu Dasturiy ta’minot va uning rivojlanib borish tendentsiyalari Axborot tizimlari nuqtayi nazaridan dasturiy ta’minot

---

Mavzu 7. Dasturiy ta’minot va uning rivojlanib borish tendentsiyalari 
Axborot tizimlari nuqtayi nazaridan dasturiy ta’minot – bu hisoblash 
texnikasi vositalari bilan ma’lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va ulardan 
foydalanish uchun dasturiy va hujjatli vositalarni yig‘indisi tushuniladi.

Dasturiy ta’minotlarni tasniflash quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha amalga 

oshiriladi:
1. Foydalanuvchining kompyuter apparat qismi bilan bo‘lgan o‘zaro 
munosabati, buni klassik yondashuv deb atasak ham bo‘ladi va uning asosiy 
tushunchalari keyingi bandlarda ko‘rib chiqiladi; 
2. Dasturiy ta’minotning litsenziyasi bo‘yicha tasnifi. Bunda erkin DT va
erkinmas DT. Erkin DT bevosita GPL tomonidan litsenziyasi bo‘lishi kerak 
va unda quyidagilar muhim hisoblanadi: 

foydalanishdagi erkinlik; 

o‘rganish va tuzatishdagi erkinlik; 

tarqatishdagi erkinlik; 
BIOS va ichki DT 
O‘rta pog‘onadagi DT 
Kompyuter apparat qismi 
Viz
u
alla
sh
tiris
h
v
os
ita
lari
Uskunaviy 
vositalar 
OT va utilitalar 
Foydalanuvchi 
Amaliy DT 

---


o‘zgartirishdagi erkinlik; 
Erkinmas DT quyidagilarni qamrab oladi : 

tijoratli dasturlar (bunda tijoratli dastur litsenziyalangan va mualliflik 
huquqlari himoyalangan bo‘ladi); 

chegaralangan dasturlar (bunda dasturdan ma’lum vaqtgacha bepul 
foydalanish mumkin); 

shartli bepul dasturlar ( shareware, bunda dasturdan ma’lum vaqtgacha 
bepul foydalanish mumkin, ammo uning imkoniyatlari chegaralangan 
bo‘ladi); 

reklamali bepul dasturlar (adware, bunda dasturdan bepul foydalanish 
mumkin, faqatgina unda reklama elementlari mavjud bo‘ladi); 

bepul dasturlar (freeware, bunda dasturdan bepul foydalanish mumkin, 
faqatgina dastur kodi bo‘lmaydi ); 

ochiq kodli dasturlar (bunda GPL litsenziyasi mavjud bo‘lmaydi, shu bois 
uni erkin DT deb hisoblab bo‘lmaydi ) ; 
3. Dasturiy ta’minotni kompyuter platformasi bo‘yicha tasnifi. Bunda
operatsion tizim platforma sifatida olingan:

bir platformali DT (faqatgina bitta OT muhitida ishlash uchun mo‘ljallangan);

bir platformadan boshqasiga o‘tkaziladigan DT (portable, Perl, Python, C++ 
tillarida yozilgan dasturlarni Windows, Unix, Linux OT muhitlarida ishlatish
mumkin);

platformalararo DT (masalan, Java va web ilovalar barcha OT muhitlarida 
bir xil ishlaydi );
4. Dasturiy ta’minotni dastur interfeysi bo‘yicha tasnifi:

grafik interfeysli dasturlar ; 

konsolli dasturlar ; 

masalalar panelidagi dasturlar (masalan, “Soat” dasturi, va uni faqatgina 
kontekst menyu orqali boshqarish mumkin bo‘ladi ) ; 

---


ishchi stol Vidjetlari (gadjetlari) ( Gadjet – yangi juda kichik qurilma bo‘lib, 
ularga quyidagilar bo‘lishi mumkin: smartfon, pleer, qo‘shimcha kuler va b. 
Dasturiy ta’minotda esa vidjet (gadjet) yangi juda kichik ilova bo‘lib, 
qo‘shimcha har xil ma’lumotlarni olishga imkon beradi, ob-havo, valyuta 
kurslari va b. Bunga Google Gadjets, SideShow misol bo‘la oladi.) ; 
5. Dasturiy ta’minotni apparat ta’minoti bo‘yicha tasnifi:

superkompyuterlarga mo‘ljallangan dasturlar ; 

server va maynfreymlarga mo‘ljallangan dasturlar ; 

shaxsiy kompyuter va ishchi stansiyalarga mo‘ljallangan dasturlar ; 

kissali kompyuter va kommunikatorlarga mo‘ljallangan dasturlar ; 

mikroprosessorli qurilmalarga o‘rnatiladigan dasturlar.