Mavzu: Davlat byudjetining aholini ijtimoiy himoyalashga xarajatlari. Reja

3.Byudjetining aholini ijtimoiy himoyalashga xarajatlari.
2021 yil uchun soliq va bojxona siyosatini takomillashtirishdoirasidaloyihadaqator o’zgarishlarko’zda tutilmoqda.
- Qo’shilganqiymatsolig’i:
Qo’shilganqiymatsolig’ibo’yichaamaldagisoliqstavkasi15 foizmiqdoridasaqlabqolinmoqda.
Qo’shilgan qiymat solig’ining to’laqonli zanjirini yaratish va uninghisoblab chiqarilishi va to’lanishidan bo’yin tovlash holatlarini oldiniolishmaqsadida,quyidagilarhisobigatushumhajmidanqat’iynazarqo’shilganqiymatsolig’ito’laydigankorxonalartoifasikengaytirilmoqda:
a) alkogol mahsulotlari, shu jumladan pivoni chakana sotish bo’yichaturg’unsavdoshoxobchalari;
b)bozorlarvasavdokomplekslari;
v) sug’oriladigan yermaydoni30 gektardanortiqbo’lganfermerxo’jaliklari.
Soliqkodeksibilanberilganjismoniytarbiyavasporttashkilotlarixizmatlari(byudjetdanmoliyalashtiriladiganlarbundanmustasno),shuningdek sport inshootlari ommaviy-madaniy tadbirlar tashkil qilishdandaromadlarqismidaqo’shilganqiymatsolig’ibo’yichaimtiyozbekorqilinmoqda.
- Taklifvamulohazalar:
O’zbekistonRespublikasining 2019yil30dekabrdagiO’RQ-599-sonQonunining 4-moddasida 2020 yilning 1 yanvarigacha qabul qilingan soliqto’g’risidagi qonun hujjatlarida, shu jumladan O’zbekiston RespublikasiPrezidentiningvaO’zbekistonRespublikasiVazirlarMahkamasiningqarorlaridanazardatutilganimtiyozlarularningamalqilishmuddatitugagunigaqadaramalqilishiqaydetilgan.
Tahlillargako’ra,O’zbekistonRespublikasiPrezidentiningfarmonlarivaqarorlari,VazirlarMahkamasiningqarorlaribilansoliqlarbo’yichaayrimimtiyozlardanfoydalanishnioxirgimuddatlarianiqbelgilabberilmaganligisababli,amaliyotdaulardanfoydalanishdanoaniqliklaryuzagakelibchiqmoqda.
Jumladan,Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 22 sentyabrdagi“2005 yil hosili uchun kuzgi boshoqli don ekinlarini ekishni uyushqoqlikbilan o’tkazish chora-tadbirlari, don yetishtirish va davlat ehtiyojlari uchunxaridqilishhajmlarito’g’risida”gi 440-son qarorining 8-bandida2004 yildanboshlabhamrespublikatashqarisidanolibkelingan,hamrespublikada yetishtirilganboshoqliekinlarurug’laridonxomashyosiqiymatichegiribtashlanganholdaqaytaishlovchikorxonalarningxarajatlariuchunqo’shilganqiymatsolig’inio’zichigaoluvchinarxlarbo’yichasotilishibelgilangan(ushbuimtiyozdanfoydalanishnioxirgimuddatibelgilanmagan).
Biroq, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi“Soliqvabojxonaimtiyozlariberilishiniyanadatartibgasolishchora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5755-son Farmonining 3-bandiga asosan2019 yil1 oktyabrdanboshlabo’ziishlabchiqarganqishloqxo’jaligimahsulotlariganisbatanbelgilanganqo’shilganqiymatsolig’ibo’yichaimtiyozlarbekorqilingan.
Shungaqaramasdan,“O’zdonmahsulot”AJtarkibidagitashkilotlartomonidan qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha imtiyozlardan foydalanilmoqdavabuholat tovarlar qiymatining oshishigata’sirko’rsatmoqda.
Ma’lumotuchun:qarorgaasosan2020yilningyanvar’-avgustoylaridaqo’shilganqiymatsolig’ibo’yicha10taholatda5,3mlrdso’mimtiyozdanfoydalanilgan.
O’zbekistonRespublikasiPrezidentining2011 yil30 dekabrdagi“Ommaviy axborot vositalarini yanada rivojlantirish uchun qo’shimcha soliqimtiyozlarivaafzalliklarberishto’g’risida”giPQ-1672-sonqarorning2-bandida 2012 yilning 1 yanvaridan boshlab ommaviy axborot vositalari vakitob mahsulotlarini yetkazib berish xizmatlari qo’shilgan qiymat solig’igatortilmasligiqaydetilgan(ushbuimtiyozdanfoydalanishnioxirgimuddatibelgilanmagan).
Ma’lumotuchun:qarorgaasosan2020 yilningyanvar’-avgustoylaridaqo’shilganqiymatsolig’idan44taholatda0,6mlrdso’mimtiyozdanfoydalanilgan.
Shuningdek,joriyyilningyanvar’-avgustoylaridaO’zbekistonRespublikasiPrezidentining1999 yil26 iyuldagiPF-2343-sonliFarmoniga asosan tijorat faoliyatidan 18 holatda 309,1 mln so’m, 2018 yil24 noyabrdagi PQ-4028-son qaroriga asosan 5 holatda 71,9 mln so’m, VazirlarMahkamasining2002yil31 yanvardagi41-sonliqarorigaasosan7 holatda9 945,9 mln so’mlik soliq imtiyozlaridan foydalanilgan (ushbu imtiyozdanfoydalanishnioxirgimuddati belgilanmagan).
Yuqoridagilarniinobatgaolib,MoliyavazirligiDavlatsoliqqo’mitasihamdaDavlatbojxonasiqo’mitasibilanbirgalikdaamaldagisoliq imtiyozlarini to’liq inventarizatsiya qilgan holda qayta ko’ribchiqish va ularni bekor qilish yuzasidan takliflarni ishlab chiqish tavsiyaetiladi.
Aksizsolig’i
Ishlabchiqariladiganvaimportqilinadiganaksizto’lanadigantovarlarningalohidaturlaribo’yichaaksizsolig’istavkalaritenglashtirilmoqda.
Mobilaloqaxizmatlarigaaksizsolig’istavkasini20foizdan15foizgachapasaytirish, sement(klinker)ishlabchiqarishga(ko’mirdaishlabchiqarishhajmidantashqari)10foizsoliqstavkasimiqdoridaaksizsolig’ijoriy etish va bir vaqtning o’zida yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqstavkasini10foizgachapasaytirish taklifetilmoqda.
Qat’iy summada belgilangan alkogol’ va tamaki mahsulotlari uchunaksizsolig’isummalarini2 bosqichda(1-bosqich2021 yil1 fevraldan,2-bosqich 1 oktyabrdan), neft’ mahsulotlari bo’yicha esa 2021 yil 1 fevraldanindeksatsiyaqilishnazarda tutilmoqda.
Foydasolig’i
Foydasolig’istavkasini15 foizmiqdoridavadividendlarko’rinishidagi daromadlar bo’yicha soliq stavkasi 5 foiz miqdorida saqlabqolinmoqda.
Foizlidaromadlarnioluvchida(norezidentlarbundanmustasno)ularningsoliqmavqeidanqat’iynazar,soliqqatortilishininazardatutuvchisoliqqatortishningyagonatartibibelgilanishitaklifetilmoqda.
Foyda solig’ini hisoblashga ta’sir qiladigan xarajatlarni tartibgasolishtaklif etilmoqda,jumladan:
soliq to’lovchilari tomonidan tekinga olingan, soliqlar va boshqato’lovlarbo’yichamaqsadliimtiyozlarhisobigaxaridqilingan(barpoetilgan)asosiyvositalarvaboshqamol-mulkuchunamortizatsiyahisoblanmasligio’rnatilmoqda;
foydasolig’inihisoblashdaamortizatsiyaajratmalariniqaytabaholashni(qiymatnipasaytirishni)hisobgaolmaganholdaboshlang’ichqiymatdanhisoblabchiqarishtartibi joriy etilmoqda;
2021 yil 1 yanvardan boshlab asosiy vositalarni 1 yanvar’ holatigaqaytabaholashningmajburiy tartibibekorqilinmoqda.
Shubilanbirga,asosiyvositalarvaboshqamol-mulkuchunamortizatsiyalanadiganqiymatsifatidaquyidagilarnazardatutilmoqda:
a) 2021 yil 1 yanvargacha xarid qilingan bo’lsa - 2020 yil 1 yanvargachao’tkazilganqaytabaholashnihisobgaolganboshlang’ich(tiklanish)qiymati;
b)2021 yil1 yanvardankeyinxaridqilinganbo’lsa - buxgalteriyahisobito’g’risidagiqonunhujjatlaridabelgilangantartibdaaniqlanadiganboshlang’ich qiymat.
Jismoniyshaxslardanolinadigandaromadsolig’i
Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i stavkasi 12 foizmiqdoridavafuqarolarningSHJBPHgayo’naltiriladiganajratmalarmiqdori0,1 foizmiqdorida(12 foizlidaromadsolig’itarkibigakiritilgan)hamdao’zini-o’zibandqilganshaxslardaromadsolig’inito’lashdanozodqilinishi saqlabqolinmoqda.
Hayotniuzoqmuddatlisug’urtalashbo’yichaimtiyozbekorqilinishitaklif etilmoqda.
Erqa’ridanfoydalanganlikuchunsoliq
Erqa’ridanfoydalanganlikuchunsoliqbo’yichabelgilangansoliqstavkalarisaqlab qolinmoqda.
Qurilishmateriallarigakiruvchifoydaliqazilmalarnialohidaturlari bo’yicha soliq stavkalari unifikatsiya qilinishi hisobiga qum-shag’alaralashmasi, qurilish qumlari, qurilish mayda toshlar, qumtoshlar – 5 foiz,biroq7 500 so’m/kub.m.dankambo’lmaganmiqdordabelgilashtaklifetilmoqda.
Sement ishlab chiqarish uchun sement xom ashyosi va ohaktosh bo’yicha yerqa’ridanfoydalanganlikuchunyagonasoliqstavkasi10 foizmiqdordabelgilanmoqdahamdabirvaqtningo’zida sementishlabchiqarishuchunko’mirdan foydalanuvchi zavodlar uchun belgilangan kamaytiruvchi stavkalarbekorqilinmoqda.
“Xavfsizdaryo”DUKbilantuzilganshartnomalargaasosandaryoo’zanlarinitozalashnatijasidaolinganqum-shag’almateriallarining(ishlov berilmagan) har bir 1 kub.m uchun shartnoma tuzilgan kunda amaldabo’lganbazaviyhisoblashmiqdorining0,1foizigatushirilmoqda.
Suvresurslaridanfoydalanganlikuchunsoliq
Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq stavkalarini1,15 foizga indeksatsiya qilish va iqtisodiyotning tarmoq korxonalari uchunalohida30foizmiqdoridasoliqstavkasinibelgilashtaklifetilmoqda.
Qishloqxo’jalik yerlarinisug’orishqismivabaliqlarnio’stirish(etishtirish), shu jumladan dehqon xo’jaliklari bo’yicha 1 kub.m uchun 40 so’mmiqdordayagona soliq stavkasibelgilanmoqda.
Suvdanfoydalanuvchilargasuvni yetkazibberishxarajatlariniqoplash uchun qishloq xo’jaligi yerlarini sug’orish uchun foydalanilgan suvhajmiqismibo’yichasoliqstavkasiga1,05koeffitsiyentqo’llanilishijoriyetilmoqda.
Avtotransportvositalariniyuvishdaishlatiladigan yerustisuvhajmiuchunbelgilangansoliqstavkalarini yerostisuvmanbalariuchunbelgilangansoliqstavkalaribilantenglashtirilmoqda.
Ishlab chiqarish korxonalarida maxsus uskunalarni (turbina) sovutishuchun ishlatilgan suv hajmi bo’yicha soliq tabiiy suv ob’yektlaridan olinganvatabiiysuvob’yektlarigaqaytaribquyilgansuvhajmlario’rtasidagifarqdan kelib chiqqan holda hisoblanishi belgilanmoqda (ushbu norma suvhisobimavjudbo’lganda qo’llaniladi).
Taklifvamulohazalar:
Suvxo’jaligivazirligima’lumotlarigako’ra,2020 yildaqishloqxo’jaligiga sarflanadigan suv hajmi 30,7 mlrd kub.metrni tashkil qilib,kelgusiyildahamsuv iste’molishudarajadasaqlanib qolishikutilmoqda.
O’zbekistonRespublikasiPrezidentining“Baliqchiliktarmog’iniqo’llab-quvvatlashvauningsamaradorliginioshirishchora-tadbirlarito’g’risida”giPQ-4816-sonliqaroribilanbaliqchilikxo’jaliklarivaqishloq xo’jaligi korxonalari tomonidan foydalanilgan suvning haqiqatdaiste’molqilinganhajminianiqlashimkonibo’lmaganda,suvresurslaridanfoydalanganlikuchunsoliqbazasibelgilangansuvniiste’molqilishnormativlarining50foizi miqdoridabelgilangan.
Shundan kelib chiqib, qishloq xo’jaligiga sarflanadigan suv hajmini50 foizi hisobga olinsa, amaldagi stavka bo’yicha1 076,7 mlrd so’msoliqhisoblanishilozimbo’ladi.
Kelgusiyildahamsuviste’molijoriyyildarajasidasaqlanibqolishi kutilmoqda hamda 2021 yildan boshlab qishloq xo’jalik yerlarinisug’orishqismivabaliqlarnio’stirish(etishtirish),shujumladandehqon xo’jaliklaribo’yicha1 kub.muchunyagonasoliqstavkasisifatidabelgilanayotgan40 so’mdanhisob-kitobqilinsa,615,3 mlrd so’mprognozo’rnatilishilozimbo’ladi(2021yiluchunmo’ljallanganbyudjetdaromadlaritarkibidamazkur soliqbo’yicha387,0 mlrd so’m prognozbelgilangan).
Tahlillarimizgako’ra,qishloqxo’jaligikorxonalariuchunbelgilangan va taklif etilayotgan soliq stavkasi juda yuqori bo’lib, ushbusoliqstavkasinikamaytirishtavsiya etiladi.
Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti rahbarligida2020 yil16 sentyabr’kunio’tkazilganyig’ilishning84-sonlibayonni12-bandida2021 yildavlatbyudjetparametrlarinibelgilashdasuvdanfoydalanganlikuchunsoliqstavkasini2021 yilda50 foizgapasaytirilganholdabelgilashni nazarda tutishqayd etilgan.
Mol-mulksolig’i
Yuridikshaxslarningmol-mulkigasolinadigansoliqstavkasi2foizmiqdoridasaqlabqolinmoqda.
Pasaytirilgansoliqstavkasini0,2foizlidarajagaoshirishvauniquyidagilar uchun0,4foizmiqdordabelgilashtaklifetilmoqda:
umumiyfoydalanishdagitemiryo’llar,magistral’quvurlar,aloqavaelektruzatishliniyalari,shuningdekmazkurob’yektlarningajralmastexnologikqismibo’lganinshootlar;
konservatsiya qilinishi to’g’risida O’zbekiston Respublikasi VazirlarMahkamasiningqaroriqabulqilinganko’chmasmulkvatugallanmaganqurilishob’yektlari.
Jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig’i stavkalari1,15baravarga indeksatsiya qilinmoqda.
Taklifvamulohazalar:
Amaldagitartibgaasosan,mol-mulksolig’ibo’yichasoliqsolishbazasi:
yuridikshaxslaruchunko’chmasmulkningo’rtachayillikqoldiqqiymati;
jismoniy shaxslar uchun ko’chmas mulkning kadastr qiymatihisoblanadi.
Soliqsolishbazasidagitafovutlar,yuridikshaxslarningturlisxemalardanfoydalanishorqalisoliqsummasinikamaytirishimkoniyatidan foydalanishga sharoityaratibbermoqda.
Bu o’z navbatida, soliq solishning adolatlilik tamoyili buzilishigaolib kelmoqda.
Misoluchun,yuridikshaxstomonidan2 mlrd so’mlikqurilishlaramalgaoshirilishi natijasida o’z ehtiyoji uchun turar joy ob’yekti paydo bo’ldi. Undanhisoblanadigansoliqsummasi40mlnso’mnitashkilqiladi.Agaryuridikshaxsushbuko’chmas mulkini jismoniy shaxsga 2 mlrd so’mga sotib yuborsa, soliq solish bazasiyuzaga kelmaydi. Oradan bir oy o’tib jismoniy shaxs mazkur ko’chmas mulkni boshqajismoniy shaxsga 200 mln so’mga, keyinchalik sotib olgan jismoniy shaxs esa boshqayuridik shaxsga100mln so’mgasotibyuboradi.
XULOSA
Ijtimoiy soliq stavkasi byudjet tashkilotlari uchun 25 foiz, boshqasoliqto’lovchilar uchun 12foizmiqdorida saqlab qolinmoqda.
Yakkatartibdagitadbirkorlar,shuningdekularningyollanmaxodimlari uchun oyiga bazaviy hisoblash miqdorining 75 foizi miqdoridayagonastavkasibelgilash taklif etilmoqda.
Faoliyatiniyuridikshaxstashkiletmaganholdaoilaviytadbirkorlikshaklida amalga oshiruvchi yakka tartibdagi tadbirkorlarning oila a’zolariuchunijtimoiysoliqstavkalariquyidagimiqdorlardabelgilanmoqda:
yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro’yxatdan o’tgan oila a’zolaritomonidan– oyigabazaviy hisoblashmiqdorining75 foizi;
boshqaoilaa’zolaritomonidan–yiligabazaviyhisoblashmiqdorining2baravarimiqdorida.
Ishstajinihisoblabchiqarishuchunyiligaijtimoiysoliqningyagonastavkasini quyidagi toifadagi soliq to’lovchilar uchun bazaviy hisoblashmiqdorining2
baravaridankambo’lmagan miqdordabelgilanmoqda:
o’zinio’ziband qilgan jismoniyshaxslar;
“Hunarmand” uyushmasining hunarmandchilik faoliyati sub’yektlaribo’lgan, qishloq joylarda ro’yxatdan o’tgan va faoliyatini amalga oshirayotgana’zolaritomonidano’z faoliyatiningdastlabki ikkiyilida;
dehqon xo’jaliklari tomorqa yer uchastkasida band bo’lgan yoki ushbumaydondaqoramolyoxud50 boshdankambo’lmaganxonakiparrandaparvarishlayotgan jismoniy shaxslar.
Bunda,yoshgadoirpensiyaolishhuquqigaegabo’lganshaxslar,shuningdek I va II guruh nogironligi bo’lgan shaxslar uchun (bundan yoshga doir pensiya va
nafaqa oluvchi hunarmandchilik faoliyati sub’yektlari bo’lgan “Hunarmand”
uyushmasininga’zolarimustasno)soliqmiqdoriuningbelgilanganengkam
miqdoridan 50foizdan kam bo’lmagan miqdorda saqlab qolish taklif
etilmoqda.