Mavzu: Davlat byudjetining aholini ijtimoiy himoyalashga xarajatlari. Reja

2.Budjet tizimi bo‘g‘inlari daromadlarini shakllantirish.
Budjet tizimi bo‘g‘inlari daromadlarini shakllantirishiga ko‘ra soliqlarning umumdavlat va mahalliy soliqlarga bo‘linishi hukumat idoralarining markaziy hukumat va mahalliy hukumatlarga bo‘linishi asosida kelib chiqadi.Har bir hokimiyat idoralari o‘zlarining bajaradigan muhim vazifalaridan kelib chiqib, o‘z budjetiga va uni ta’minlaydigan soliqlarga ega bo‘lishi kerak. Respublika hukumati umumdavlat miqyosida katta vazifalarni - mudofaa, milliy havfsizlikni ta’minlash, tartib intizom infratuzilmasini yaratish, turli ijtimoiy xizmatlarni moliya-lashtirish, fuqarolar ijtimoiy himoyasini tashkil etish va boshqa bir qator yirik vazifalarni bajaradi. Shuning uchun uning budjeti ham, soliqlari hajmi ham salmoqli bo‘lishi shart. Qo‘shilgan qiymat solig‘i, aksiz solig‘i, yuridik shaxslarning daromadi (foydasi) dan, jismoniy shaxslar daromadidan olingan soliqlar respublika byudjetiga tushadi.
Umumdavlat soliqlarining muhim xususiyati shundaki, respublika budjetiga tushadigan soliqlardan mahalliy budjetlar daromadlilik darajasini tartibga solib turish maqsadida ajratmalar ajratilishi mumkin. Bordi-yu, ajratmalar evaziga ham mahalliy budjetlarning xarajatlari qoplanmasa, u holda subventsiya yoki dotatsiya beriladi. Agar kelgusi yilda mahalliy budjetlarning o‘z manbalari barqarorlashib, soliqlari hajmi ko‘payib borsa, respublika soliqlaridan ajratmalar berishning zaruri-yati bo‘lmaydi.Mahalliy soliqlar mahalliy hukumatlar bajaradigan vazifalariga qarab belgilanib, ularga doimiy va to‘liq biriktirib beriladi. Mahalliy hukumatlar asosan mehnatkashlarga yaqin bo‘lganligidan ular ijtimoiy masalalarni - maorif, sog‘liqni saqlash, madaniyat, shahar va qishloqlar obodonchiligi kabi vazifalarni bajaradi. Lekin odatda bu soliqlar va yig‘imlar ular budjetlari xarajatlarining 30-40 foizini qoplaydi, xolos. Mahaliy budjetlar daromadlarini ko‘paytirish eng dolzarb masala-lardan biridir. Faqat o‘z daromad manbaiga to‘liq ega bo‘lgan mahalliy hukumatgina o‘z faoliyatlarini to‘liq amalga oshirishi mumkin. Mahalliy soliqlarning muhim xususiyati shundaki, ular faqat shu hududning budjetiga tushadi. Ular hisobidan boshqa budjetlarga ajratmalar berilmaydi.
Uyokibumamlakatdagimuayyanhududningsoliqtushumlaribarqarorligiushbuhududningrivojlanganlikdarajasiga, unda ishlab chiqarish hajmlarining oshib borishiga,iqtisodiyotningtarmoqtarkibiga,kichikbiznesningrivojlanganligiga bog'liq bo'ladi.

Davlatbyudjetidaromadlaritarkibivatuzilishi
Davlat byudjeti daromadlaribarqarorligini ta‘minlash maqsadida hududlarning iqtisodiy vaungabog'liqravishdabyudjetsalohiyatiniyaxshilash,hududlardagisoliqbazasinikengaytirishmaqsadidatadbir-korlikfaoliyatinivakichikbiznesnirivojlantirish,hududlargaxorijiyinvestitsiyalaroqiminirag'batlantirish,mamlakat byudjet amaliyotida davlat byudjeti daromadlari vaxarajatlarig'aznaijrosinisamaralivato'g'ritashkilqilish,byudjetmablag'lariningmaqsadliishlatilishinita‘minlash, moliya-byudjet-g’aznachilikorganlarixodimlariningmalakalibo'lishigaerishish,byudjetijrosiningavtomatlashtirilgantizimidanfoydalanganholdabyudjetijrosiningshaffofligi,tezkorligivasamaradorliginita‘minlashkabichora-tadbirlarniamalgaoshirishmaqsadgamuvofiq.
Soliq kodeksida belgilangan, O‘zbekiston Respublikasining Davlatbudjetigayokidavlatmaqsadlijamg‘armasigato‘lanadiganmajburiybeg‘arazto‘lovlargasoliq deyiladi.Yig‘im deganda budjet tizimiga to‘lanadigan Soliq kodeksida yokiboshqaqonunhujjatlaridabelgilanganmajburiyto‘lovtushuniladi,buyig‘imning to‘lanishi uni to‘lovchi shaxsga nisbatan vakolatli organ yokiuningmansabdorshaxsitomonidanyuridikahamiyatgaegaharakatlarni amalga oshirish, shu jumladan unga muayyan huquqlarni yoxud ruxsatetuvchihujjatlarniberish shartlaridanbiribo‘ladi.
Soliqtushunchasiiqtisodiykategoriyasifatidadavlatningpaydobo‘lishivauningfaoliyatidavomiyligibilanbevositabog‘liqdir.Shuo‘rinda soliq kategoriyasi davlat iqtisodiy siyosati orqali iqtisodiy voqeliksifatida yuzaga chiqishini ta’kidlash lozim. Soliq tushunchasi tor ma’nodadavlat ixtiyoriga soliq to‘lovchilardan majburiy tartibda undiriladigan pultushumlariniifodalaydi. Ma’lumki, soliqlar bevosita davlatning paydo bo‘lishi bilan bog‘liqdir,ya’nidavlato‘ziningvakolatigakiruvchivazifalarnibajarishuchunmoliyaviymanbasifatidasoliqlardanfoydalanadi.Soliqlarningamalqilishiob’yektiv zaruratdir, chunki jamiyatni tashkil etuvchi barcha sub’yektlarham real sektorda, ya’ni ishlab chiqarish sohasida faoliyat ko‘rsatmaydi.Jamiyatdaboshqalartomonidanradetilganyokifaoliyatiiqtisodiysamarasiz bo‘lgan sohalar ham mavjudki, ular soliqlarning ob’yektiv amalqilishinitalabetadi.Aniqroqqilibaytgandajamiyatningnorentabel(mudofaa,tibbiyot,fan,maorif,madaniyatvaboshqalar)varentabelsohagaajralishihamdanorentabelsohanimoliyalashtirishningtabiiyzarurligisoliqlar ob’yektiv amal qilishini zarur qilib qo‘yadi. Vaholanki, norentabelsohaning ijtimoiy xizmatlari asosan davlat tomonidan amalga oshiriladiki,ularni moliyalashtirish usuli sifatida yuzaga chiquvchi soliqlar ham shutufaylibevositadavlatgategishlibo‘ladi.