Mavzu: Davlat va huquq asoslari (Konstitutsiyaviy huquq, huquqshunoslik) fanini o‘qitishda kompetentsiyaviy yondashuvlar Reja

O‘zbekiston va dunyoning rivojlangan davlatlarining davlat ta’lim standartlaridagi tayanch kompetentsiyalarining qiyosiy tahlili⁴

Davlatlar nomi	Tayanch kompetentsiyalar soni	Tayanch kompetentsiyalarning nomlanishi
O’zbekiston Respublikasi	6 ta	Kommunikativ kompetentsiya. Axborot bilan ishlash kompetentsiyasi. Shaxs sifatida o’z-o’zini rivojlantirish kompetentsiyasi. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetentsiyasi. Umummadaniy kompetentsiya. Matematik savodxonlik, fan va texnika yutuqlaridan xabardor bo’lish hamda foydalanish kompetentsiyasi.

² OECD Reviews of Evaluation and Assessment in Education «Synergies for Better Learning». OECD publishing, PARIS CEDEC. 2013. – 148 p.
³ Sovet Yevropo: Simpozium po teme «Klyuchevoe kompetentsii dlya Yevropo»: Dok. DECS. Sec. (96) 43. Bern, 1996.
⁴ Vaxobov M.M. Kompetentsiyaviy yondashuvga asoslangan Davlat ta’lim standartlarini joriy etish – zamonaviy ta’lim paradigmasi sifatida. Zamonaviy ta’lim. 10 - son 2016. - 5 b.

Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlar (28 ta davlat: Buyuk Britaniya, Vengriya, Germaniya, Finlyandiya, Fransiya, Ispaniya, Italiya, Avstriya, Belgiya, Bolgariya, Gretsiya, Daniya, Irlandiya, Kipr, Latviya, Litva, Lyuksemburg, Malta, Niderlandiya, Polsha, Portugaliya, Ruminiya, Slovakiya, Sloveniya, Xorvatiya, Chexiya, Shvetsiya va Estoniya)	8 ta	Ona tilida muloqot qila olish (Communication in the mother tongue). Chet tilida muloqot qila olish (Communication in foreign languages). Matematik savodxonlik, fan va texnika oid kompetentsiyalar (Mathematical competence and basic competences in science and technology). Axborot texnologiyalaridan foydalanish kompetentsiyasi (Digital competence). O’rganish uchun o’qish yoki mustaqil bilim olish kompetentsiyasi (Learning to learn). Ijtimoiy va fuqarolik kompetentsiyasi (Social and civic competences). Tashabbuskorlik va tadbirkorlik kompetentsiyasi (Sense of initiative and entrepreneurship). Turli madaniyatlar, qadriyatlarni tushunish va o’z madaniyatiga ega bo’lish, nomoyish etish kompetentsiyasi (Cultural awareness and expression).
Amerika Qo’shma Shtatlari	4 ta turkum	Fikrlash yo’llari yoki ko’p qirrali fikrlashga oid kompetentsiyalar - ways of thinking (kreativ, innovatsion, tanqidiy fikrlash, muammolarni mustaqil hal qila olish, qaror qabul qila olish, o’rganish uchun o’qish, metabilish (metacognition). Samarali ishlash yo’llariga oid kompetentsiyalar - ways o working. Jamoada, hamkorlikda, birgalikda ishlay olish, sohasi bo’yicha samarali muloqot qila olish. Mehnat qilishning samarali metodlari va vositalaridan foydalana olish - tools for working. Axborotlardan foydalanish savodxonligi (informational cognition), AKT sohasidagi savodxonlik (ICT cognition). Dunyoda, jamiyatda yashay olish - living in the community, world. Fuqarolik pozitsiyasiga ega bo’lish, o’z kasbi sohasida bosqichma-bosqich yuqori martabalarga erishish, shaxs sifatida ijtimoiy ko’nikmalarga ega bo’lish (local and global citizenship, life and career, Personal and social responsibility).
Janubiy Koreya	6 ta	Soha bo’yicha karera qilishga oid kompetentsiyalar (career inquiry skills). Mustaqil bilim olish kompetentsiyasi (basic learning skills). Muammolarni hal qila olish
		kompetentsiyasi (problem-solving skills). Kreativ fikrlash, ijodkorlik kompetentsiyasi (creative skills). Kommunikativ kompetentsiya (communication skills). Fuqarolik kompetentsiyasi (citizenship).

Kompetentsiyaviy yondashuvga asoslangan ta’lim o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni alohida shakllantirishni emas, balki ularni kompleks ravishda egallashni taqozo etadi. Shunga ko’ra, o‘qitish metodlari ham o‘zgaradi.

“Kompetentsiya”, “kompetentlilik” tushunchalari ilk bor XX asr o‘rtalarida N.Xomskiy tomonidan qo‘llangan bo‘lib, tilni ishlatish jarayonida faoliyatga yo‘naltirilgan bilim, ko‘nikma va malakalar majmui sifatida, ta’lim sohasida esa “kompetentsiyaviy yondashuv” sifatida talqin etilgan bo‘lib, ta’limda natijaviylikni ko‘rsatuvchi omillar sifatida qayd etilgan⁵. Aytish joizki, lug‘atlarda ushbu so‘zlarning ma’nolari turlicha izohlanadi. Chunonchi, ―O‘zbek tilining izohli lug‘atida kompetentsiya quyidagicha izohlangan:
―Kompetentsiya – (lot. sompetere – layoqatli, munosib bo‘lmoq). 1) Muayyan tashkilot yoki mansabdor shaxsning rasmiy hujjatlarda belgilangan vakolatlari doirasi; vakolat. 2) Shaxsning biror-bir sohadan xabardorlik, shu sohani bilish darajasi⁶.
Ruscha-o‘zbekcha tarjima lug’atlarida esa bu so‘z quyidagicha sharhlanadi:
―Kompetentsiya – 1. Biror kishi yaxshi xabardor, omilkor bo‘lgan soha;
2. yur. huquq (vazifa, ish) doirasi.
―Kompetentsiya – 1. Biror kishi yaxshi xabardor bo‘lgan soha yoki masala;

2. 
   Vakolat, huquq ixtiyor;