Mavzu: Demultipleksorlarning ishlash ta’moyillarini o’rganish

1-rasm. “YOKIistisno” vaVAelementlaridaamalgaoshirilganyarimjamlagich (a) vauningshartlibelgilanishi (b)

2-rasm. VA-INKOR, VA-YOKI-INKORelementlarasosidatuzilganyarimjamlagich
Jamlagichyarimjamlagichdanfarqliravishdaikkitaemas, balkiuchtakirishsignaliniqabulqilishikerak: ikkitaqo‘shiluvchi a, b vaoldingirazryaddanko‘chiribo‘tishsignali P. Jamlagichni ikkita yarim jamlagichdan va bitta YOKI sxemasidan foydalanib qurish mumkin (3-rasm).

3-rasm.YArimjamlagichlarasosidaqurilganto‘liqbirrazryadlijamlagich (a) vauningshartlibelgilanishi (b)





7. Nazorat savollari
1. Ikkilik jamlagichlar deb qanday qurilmaga aytiladi?
2. Ikki kirishli bir razryadli jamlovchi sxemalar qanday nomlanadi?
3. O‘tish signalini ketma ket uzatishli parallel jamlagichlar qurama o‘tishli jamlagichlardan nimasi bilan farq qiladi?
4. O‘tish signalini ketma ket uzatishli jamlagichning qo‘shish vaqti qanday aniqlanadi?
5. Proteus dasturining komponetlar kutubxonasidagi K155IM3 tipli jamlagichning qanday analoglarini bilasiz?
Javoblar
1. Ikkilik jamlagichlar deb ikkilik kodda berilgan, ikkita sonni qo‘shish amalini bajaruvchi mantiqiy qurilmaga aytiladi. Jamlagichlar bir razryadli va ko‘prazryadli, ketma-ket hamda parallel turlarga bo‘linadi.
2. Raqamli qurilmalarda ikki va uchta kirishga mo‘ljallangan bir razryadli jamlovchi sxemalar qo‘llaniladi, ulardan birinchisi yarim jamlagichlar, ikkinchisi to‘liq bir razryadli jamlagichlar deb ataladi. a va b ikkita kirishga ega yarim jamlagichlar sintezini ko‘rib chiqamiz. Bunday qurilmaning chiqish signali sifatida berilgan qurilmaning haqiqiylik jadvaliga mos ravishda ishlab chiqiladigan S jamlovchi va R ko‘chiruvchi ko‘rsatkichlari olinadi. (1-jadval).
1-jadval

a	b	S	P
0	0	0	0
0	1	1	0
1	0	1	0
1	1	0	1

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, yarim jamlagich ikkita almashish funksiyasi orqali ifodalanadi:
ya’ni,
3. Parallel ko‘p razryadli jamlagichlar bir vaqtda ikki ko‘p razryadli sonlarni qo‘shish uchun mo‘ljallangan va jamlagichning kichik razryadidan katta razryadiga o‘tkazish signalini uzatishning turli usullari bilan tavsiflanadi.
Parallel jamlagichlardan eng soddasi o‘tish signalini ketma ket uzatishli jamlagichlar hisoblanadi (4-rasm). Jamlagichning har bir bir razryadli sxema kirishiga ikkita qo‘shiluvchi va oldingi razryaddan o‘tish signali kelib tushadi. Kichik razryadda hosil bo‘lgan o‘tish signali katta razryadga o‘tish zanjirlari bo‘ylab ketma ket tarqaladi. O‘tishning tarqalish vaqti shu zanjirlarning to‘xtab qolingan vaqtining yig‘indisi bilan aniqlanadi.

4-rasm. Ketma ket o‘tishli n-razryadli parallel jamlagich
4. Ikkita n-razryadli sonni qo‘shishda jamlagichning tezkorligi qo‘shish vaqti bilan tavsiflanadi, qaysiki eng yomon holatda t_S=(n-1)t_P+t_iS ga teng, bunda t_is, t_P – bir razryadli jamlagichning qo‘shish va shunga mos ravishda o‘tishni shakllantirishga ushlanib qolingan vaqt. Tezkorlikni oshirish maqsadida (qo‘shishga ketadigan vaqtni qisqatirishga) bir vaqtda bo‘ladigan yoki qurama o‘tishli jamlagichlar qo‘llaniladi.