Mavzu: dengizdagi organizmlar jamoalari
Download 1.43 Mb. Pdf ko'rish
|
DENGIZDAGI ORGANIZMLAR JAMOALARI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Dunyo dengizlari
|
Dengiz biologiyasi bo'ladi ilmiy o'rganish dengiz hayoti , dengizdagi organizmlar. Shuni hisobga olib biologiya ko'pgina fila, oila va avlodlarning ba'zi turlari dengizda, boshqalari esa quruqlikda yashaydi, dengiz biologiyasi turlarni taksonomiyaga emas, balki atrof-muhitga qarab tasniflaydi. Dengiz biologiyasi o‘rganish hisoblanadi dengiz organizmlar, ularning xatti-harakatlari va atrof-muhit bilan o'zaro ta'siri. Dengiz biologlari o'rganish biologik okeanografiya va kimyoviy, fizik va geologik okeanografiyaning tegishli sohalarini tushunish uchun dengiz organizmlar. Dengiz biologiyasi qanday fanlardan iborat? AS va A darajalari: Biologiya siz bilan birga olishingiz kerak bo'lgan eng muhim fandir Kimyo yaqin soniya bo'lish. Matematika , Geografiya, Hisoblash yoki Psixologiya ham foydali fanlar bo'lishi mumkin. Nimani tanlasangiz ham, agar siz dengiz biologiyasini o'rganishni davom ettirmoqchi bo'lsangiz, kamida ikkita fan tavsiya etiladi. Dunyo dengizlari-biosferani meyorlashtiruvchi eng muhim manbalaridan biri, shuningdek, ularda juda katta biologik va mineral boyliklar zahiralari mavjuddir. Dengiz va darѐѐlardagi suvning umumiy hajmi 1362200 ming km 3 . Dengizning atmosfYer a bilan o‘zaro ta’siri Yer dagi ob-xavo sharoiti va iqlimning shakllanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Dengiz suvi turli minYer al moddalarga boy chuchuk suv olish manbai sifatida xizmat qiladi. Dunyo dengizi-juda katta miqdordagi osh tuzi zahirasiga ega bo‘lib, unda 180 mingga yaqin organizm turlari kichik baktYer iyadan tortib, yirik kitlargacha panox topgan. Dengizda yashovchilarning biomassasi tadqiqotchilarning ma’lumotiga ko‘ra 60 milliard tonna (quruqlikda yashovchilarning umumiy biomassasi taxminan 10 milliard tonna). Bugungi kunda inson oziq-ovqatidagi oqsillarning 10% yaqini dengizlardan olinadi. Ko‘pgina mamlakat axolisi uchun dengiz mahsulotlari asosiy taom hisoblanadi. Insoniyatning bu “go‘sha” si “jaxon” “axlatxona”siga aylanib bormoqda. CHunki ummonga inson faoliyati oqibatida to‘planadigan chiqindilar tashlanmoqda. Kimѐviy sintez sanoati paydo bo‘lgunga qadar bu “tabiiy axlatxona”ga nima tashlansa, ularning barchasi biologik siklga qo‘shilib, tarqab ketardi. Biroq insonning turli sun’iy moddalar ishlatishi tufayli, dengiz tabiiy muxitining buzilishi jarayoni, ifloslanishi va zaharlanishi toboro ortib bormoqda. Dunyodagi dengizlarning ifloslanishi ko‘plab mamlakatlar neft mahsulotlarini dengiz orqali tashishni keng yo‘lga qo‘yishi bilan ham bog‘liqdir. Suvning neft va uning mahsulotlari bilan ifloslanishi xayvonot va o‘simlik dunyosi uchun juda xatarlidir. Neft, mazut bilan qoplangan Atlantika okeani, O‘rta Yer dengizi, Fors ko‘rfazi va boshqa dengizlarda o‘n va hatto yuz minglab qushlar xalok bo‘ladi. To‘g‘ri, odamlar ularga ѐrdam bYer ishib, yuzlab qushlarni qutqarishga muvofiq bo‘lishadi, ammo minglab jonzotlar qirilib ketadi. Ilgarigi vaqtlarda iflos suvlar dengizga quyilsa, u dengiz muxitida Yer ib tozalanadi, degan tushuncha mavjud edi. Xaqiqatan, dengiz iflos suvlarni tozalash qobiliyatiga ega. Bu jarayonda dengiz organizmlari, masalan, mallyuskalarning har xil turlari katta rol o‘ynaydi. Ammo dengizning o‘z-o‘zini tozalash qobiliyati ham cheksiz emas. Dengizni ifloslantiraѐtgan asosiy manba nimalardan iborat? Birinchidan, dengizga darѐ suvlari orqali sanoat va qishloq xo‘jaligi chiqindilari tashlanadi va shahar oqava suvlari quyiladi. Bu taxminan ifloslantiruvchilarning 40% tashkil etadi. 30% ifloslantiruvchilar dengiz transport vositalari ulushiga to‘g‘ri keladi. Bunda dizel ѐnilg‘isi chiqindilari, kemalarni yuvish, tozalash, ballistic quyilmalarni to‘kish va boshqalarni eslab o‘tish kifoyadir. Ayniqsa, neft va neft maxsultolari yuklangan tankYer larning xalokati, dengiz tubiga o‘rnatilgan neft quvurlari, suv osti atom kemasining ishdan chiqishi, dengizdan neft qazib olish katta zarar keltiradi. Hozirgi vaqtda Orol, Boltiq, Qora, YApon, Oq va boshqa dengizlarda juda murakkab ekologik xolat yuzaga kelgan. Bugungi kunda dengizlardagi ekologik xolatlarni yaxshilashning bir necha yo‘llari ma’lum: dengiz qirg‘oqlarida chiqindisiz ishlab chiqarishni tashkil etish, zaruriy miqdorda tozalash inshootlarini qurish, antropogen ta’sirlarni kamaytirish va boshqalar. Dunyo dengizlarining qirg‘oqlariga yaqin joylashgan sanoat ishlab chiqarish chiqindilari va unga quyiladigan darѐlar suvi bilan ifloslanishi ahvolni yanada qiyinlashtiradi. Ba’zi taraqqiy etgan mamlakatlar Dunyo dengizlarining tubiga atom ishlab chiqarishidan hosil bo‘lgan faolligi yuqori chiqindilarni ko‘madilar (AQSH, Angliya, GYer maniya). Xolbuki, dengiz tubidagi chuqurliklar ham seysmik jihatdan ishonchli emas, u joylarda konteynYer larning chirish-buzilishi ham extimoldan xoli emas. ADABIYOTLAR Хорн Р.. Морская химия (структура воды и химия гидросферы), Науки о земле. Москва: Мир, 1972. Руководство по химическому анализу морских вод (РД52.10.243-293) , Руководящий документ. С.-Пб: «Гидрометеоиздат», 1993. Zeebe R. E., Wolf-Gladrow D.. CO 2 in Seawater: equilibrum, kinetics, isotopes , Elsevier Oceanography Series. Elsevier Science B.V, 2001 — 346 bet. ISBN 0 444 50579 2 . Grasshoff K., Kremling K., Ehrhardt M.. Methods of seawater analysis , Third, Completely Revised and Extended Edition, WILEY-VCH, 1999. ISBN 3-527-29589-5 . Смирнов Г.Н., Курлович Е.В., Витрешко И.А., Мальгина И.А.. Гидрология и гидротехнические сооружения: Учеб. для вузов по спец. «Водоснабжение и канализация», Высш. шк. 10000 экз, М., 1988. Вейль П.. Популярная океанография, 50000 экз, Л.: «Гидрометеоиздат», 1977. Document Outline
Download 1.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|