Mavzu: Devon, toshko’mir, perm geologik davri Reja

Mavzu: Devon, toshko’mir, perm geologik davri
Reja:
1.Devon geologik davri
2.Toshko’mir geologik davri
3.Perm geologik davri


Toshkoʻmir sistemasi — Yer tarixi paleozoy erasi boshidan 5-geologik davr; devon davridan keyin, perm davridan oldin oʻtgan. Bu davr bundan 350 mln. yil avval boshlanib, 65—75 mln. yil davom etgan. Rossiya, Xitoy, Yaponiyada Toshkoʻmir sistemasi 3 boʻlimga, Gʻarbiy Yevropada 2 boʻlimga boʻlinadi. Toshkoʻmir sistemasi yotqiziqlari barcha materiklarda tarqalgan. Klassik kesmalari — Gʻarbiy Yevropa (Buyuk Britaniya, Belgiya, Germaniya), Sharqiy Yevropa (Donbass, Moskva sineklizasi) va Shimoliy Amerika (Appalachi, Missisipi daryosi havzasi va boshqalar)da mavjud. Toshkoʻmir sistemasida platforma va geosinklinallarning oʻzaro joylashuvi devon davripagnyayek saqlanib qolgan. Shimoliy yarim shar platformalarida Toshkoʻmir sistemasiga mansub dengiz yotqiziqlari mavjud. Janubiy yarim sharda esa, kontinental yotqiziklar rivojlangan. Geosinklinallarda lava, tuf va tuffitlar, flishlar, chaqiq va choʻkindi jinslar ham keng tarqalgan. Geologik jarayonlar xususiyatlari va paleogeografik sharoitlariga koʻra, Toshkoʻmir sistemasi deyarli butun Yer sharida 2 bosqichga boʻlinadi: 1) dastlabki (quyi) karbon; 2) oʻrta va yuqori karbon. Oʻrta paleozoy geosinklinallarining katta qismida gersin burmalanishi natijasida dastlabki karbondan keyin dengizlar oʻrni qurigan. Shim.Sharqiy Osiyo, Sharqiy Yevropa va Shimoliy Amerika platformalarida yangi paydo boʻlgan kuruqliklar oʻrnini dengizlar egallagan. Toshkoʻmir sistemasida (ayniqsa, 1yarmida) transgressiyalar boʻlib turgan. Dastlabki karbonda Yevropa (Skandinaviya va unga yondosh rnlar)dan tashqari, Osiyoning katta qismi, Shimoliy Amerika, Janubiy Amerikaning gʻarbiy chekkasi, Afrikaning shim.gʻarbi, Avstraliyaning sharqiy qismi dengizlardan iborat boʻlgan. Dengizlar sayoz boʻlib, ularda koʻpgina mayda orollar joylashgan. Yagona yirik qurukdik Gondvana boʻlgan. Kichikroq qurukliklar Skandinaviyadan tortib Atlantikaning shim. qismi, Grenlandiya va Shimoliy Amerika boʻylab yastanib yotgan. Sibirning Lena bilan Yenisey daryolari, Mongoliya bilan Laptevlar dengizi oraligʻidagi markaziy qismi ham quruqdikdan iborat boʻlgan. Oʻrta karbonga kelib, deyarli butun Gʻarbiy Yevropa, Gʻarbiy Sibir tekisligi, Qozogʻiston, Oʻrta Sibir va boshqa rayonlarda dengizlar chekinib, qurukliklar paydo boʻlgan. Toshkoʻmir sistemasining 2yarmida gersin orogenezi zonalari (Tyanshan, Qozogʻiston, Ural, Yevropaning shim. qismi, Sharqiy Osiyo, Shimoliy Amerika)da togʻ tizmalari koʻtarilgan. Materiklar iklimi turlituman boʻlib, asrdanasrga oʻzgarib borgan. Tropik, subtropik va moʻʼtadil mintaqalarning sernam iqyaimi hamma materiklarda oʻrmon va botqoqlik oʻsimliklarining keng tarqalishiga imkoniyat tugʻdirgan. Oʻsimlik qoldiqlari toʻplanishi natijasida, ayniqsa, torfzorlarda koʻpdankoʻp koʻmir havzalari va koʻmir konlari hosil boʻlgan. Yevramerika yoki Vestfaliya (moʻʼtadil) fitogeografik oblastlar farklanadi. Yevramerika oblasti wkjiv.mi Toshkoʻmir sistemasi oxiriga kelib ancha quruqlashgan, ayrim joylarda subarid iklim paydo boʻlgan. Qolgan oblastlarda sernam iqlim Toshkoʻmir sistemasi oxirigacha emas, perm davrida ham davom etgan, ayrim hududlar iqlimigina quruq boʻlgan. Turli mintaqalar oʻrtasidagi keskin iqlim farqlari oʻrtayuqori karbon davrida vujudga kelgan. Oʻrta karbondan boshlab Balxash koʻli — Yenisey daryosi quyilish joyidan sharqiy qismining iklimi gʻarbiy qismiga nisbatan moʻʼtadil boʻlgan. Ural, Tyanshan, Qozogʻiston, Mongoliya — Oxota va boshqa, Gʻarbiy Yevropa, Osiyo, Shimoliy va Janubiy Amerika, Avstraliya sharqi geosinklinallarida magmatik jarayonlar namoyon boʻla boshladi.
Organik dunyosi. Bu davr boshida mayda bargli plaunsimon oʻsimliklar, ochiq urugʻli paporotniksimonlar (pteridospermalar), sodda boʻgʻimpoyalilar va paporotniksimonlar (asosan, paporotniklar) koʻp oʻsgan. Quyi karbon davridayoq oddiy plaunsimonlar oʻrnini yirik daraxtsimon oʻsimliklar egallagan va ular oʻrta karbonda keng tarqalgan. Tropiklarda (Yevramerika oblastida) oʻrta karbonda baland boʻyli plaunsimonlar, pteridosperma va boshqa paporotniklar, kalamitlar va ponabarglilardan iborat oʻrmonlar hukmron boʻlgan. Shimolroq (Angara oblasti)da quyi karbonda plaunsimonlar, oʻrtayuqori karbonda esa kordaitlar va paporotniksimonlar koʻp oʻsgan. Gondvana oblastida bu davrda, chamasi, glossopteris flora (ayniqsa, perm davriga xos) rivojlangan. Moʻʼtadil iqlimli fitogeografik oblastlarda oʻrta Toshkoʻmir sistemasidan erta permgacha flora ancha taraqqiy etgan. Aksincha, tropiklarda yuqori karbonda iklim quruqlashishi taʼsirida botqokli pastliklardagi oʻsimliklar tubdan oʻzgargan. Baland joylarda ignabargli oʻsimliklar keng tarqalgan. Dengizlarda koʻkyashil suvoʻtlar, chuchuk suvlarda koʻmir hosil qiluvchi yashil suvoʻtlar juda koʻp boʻlgan.
Hayvonot dunyosi turlituman. Dengizlarda foraminiferalar keng tarqalgan, ular shu davrda tez oʻzgarib, bir necha oʻnlab urugʻ va minglab turlari paydo boʻlgan. Fuzulinidlarning katta oilasi stratigrafiya uchun ahamiyatli. Mollyuskalar, nautiloideylarning xilmaxil turlari boʻlib, sayoz dengizlarda yelkaoyoklilar keng tarqalgan. Ignatanlilardan, ayniqsa, dengiz nilufarlari taraqqiy etgan, ayrim joylarda dengiz kirpisi qoldigʻi, blastoideylar uchraydi. Umurtqali hayvonlar, ayniqsa, baliklar sezilarli evolyutsion oʻzgarishni boshdan kechirgan. Suyakli baliqlar, akulalar taraqqiy etgan. Quruqlikda amfibiyalar, stegotsefallar qukmron boʻlgan, sudralib yuruvchilar hali oz edi. Hasharotlar (kapalaklar, ninachi, suvaraklar)ning qoldiklari topilgan, ayrimlari juda katta boʻlgan. Fitogeografik oblastlar Angara yoki Tunguska (Sibir, Qozogʻistonning sharqi, Mongoliya) va Yevramerika (Shim. Amerika, Yevropa, Shimoliy Afrika, Anadolu, Kavkaz, Kozogʻistonning oʻrta qismi, Oʻrta Osiyo, Xitoy, Jan.Sharqiy Osiyo) quyi karbondan boshlab ajratilgan. Quyi karbon oxirida Gondvana oblasti (Janubiy Amerika, Janubiy Afrika, Hindiston, Avstraliya, Antarktida), yuqori karbonda Yevramerika oblastidan Xitoy, Jan.Sharqiy Osiyo ajrala boshlagan. Barcha zoogeografik rayonlashtirish sxemalarida shim. tropik boʻlmagan oblast (Shim. Osiyo va Arktikaning bir kismi), jan. tropik boʻlmagan oblast (Avstraliya, Janubiy Amerikaning bir qismi) va ular orasida joylashgan tropik oblast (Tetis) ajratiladi. Donetsk havzasidagi Toshkoʻmir sistemasi kesmasi oʻzining tulikligi, ochiqligi, xilmaxil paleontologik qoldiqlarga boyligi bilan klassik kesma hisoblanadi. Bu yerda quyi karbon yotqiziqlari ohaktoshlar, oʻrta va yuqori karbon yotqizikGʻshri esa qalin (6–12 km) koʻmir qatlamlaridan iborat.
Foydali qazilmalari. Toshkoʻmir va qoʻngʻir kumir barcha materiklar (quruqliklar)da bir qancha havza va konlarni hosil qiladi. Donetsk (toshkumir), Moskva yoni (qoʻngʻir kumir), Kuznetsk va Tunguska (Toshkoʻmir sistemasi va perm sistemasi koʻmirlari) havzalari; Ukraina, Ural, Shimoliy Kavkaz va boshqa konlar; Markaziy va Janubiy Yevropa [Polsha (Sileziya), Germaniya (Rur), Belgiya, Niderlandiya, Fransiya, Buyuk Britaniya] dagi havzalar va konlar shular jumlasidan. Toshkoʻmir sistemasida VolgaUral oblasti, DnepropetrovskDonetsk botigʻi va boshqa joylarda neft va gaz konlari hosil boʻlgan. Bu davrga mansub temir rudasi, marganets, mis (yirigi — Jezqazgan), qoʻrgʻoshin, pyx; alyuminiy (boksit), oʻtga chidamli va keramik gil konlari ham maʼlum. Oʻzbekiston hududida Toshkoʻmir sistemasi yotqiziqlari keng tarqalgan. Uning kesmalari Qizilqum, Nurota togʻlarida va uning shim. (Pistali, Xonbandi, Egambelitogʻ) togʻ etaklarida, Chumkartogʻ, Qoratepa va Chaqilikalon, Olay togʻlarining quyi qismlarida, Qorachatir hamda Chatqol, Qurama, Piskom, Sandalash, Ugom togʻlarida mavjud.
Toshkoʻmir yotqiziqlari har uchta boʻlimda ham tarqalgan boʻlib, ular orasida karbonatli (dolomit va ohaktoshlar, baʼzan kremniylarning qalamcha va linzalari), terrigenkarbonatli (qumtosh, alevrolit, slanets va ohaktoshlar), terrigenvulkanli tipdagi kesmalar mavjud. Dengiz fatsiyalari davrning barcha boʻlimlarida topilgan.
Devon stratigrafiyasi va paleotektonikasi
Devon tizimi 1839 yilda A. Sedjvik va R. Merchison tomonidan Angliya hududida, Devonshir grafligida o'rnatilgan va uning nomi bilan atalgan. Devon tizimi uchta bo'limga bo'linadi: yuqori o'rta va pastki. Devon davri 408 million yil oldin boshlangan va 360 million yil oldin tugagan. Davr taxminan 48 million yilni tashkil etadi. Yuqori bo'limda Famen va Frans qatlamlari, o'rtacha jivet va Eyfel, quyi qismida em, Zigen va jedin qatlamlari ajratiladi.
Kaledon orogeniyasi natijasida devonning boshida dunyodagi vaziyat sezilarli darajada o'zgardi. Shimoliy Atlantika mintaqasida, shu jumladan hozirgi Shimoliy Grenlandiyada, Markaziy Qozog'iston va Shimoliy Tyan-shanda tog ' inshootlari erta devonda paydo bo'lgan va barpo etishda davom etgan. Tarqalish Ural va Janubiy Tyanshan havzalarida, shuningdek, Janubiy Mo'g'ulistonning Zaysan orqali cho'zilgan Ural-Oxot kamarining eksenel zonasida davom etdi. O'rta er dengizi mintaqasining Evropa qismining shimolida (Paleotetis) yangi tarqalish o'qi paydo bo'ldi, bu Evropa gertsinidlarining tashqi zonalarini — Renogertzin, Janubiy Portugaliyani keltirib chiqardi. Erta devondagi lavrusiya ekvatorial kengliklarda, Qozog'iston tropik zonada, Sibir, Xitoy va Koreya Shimoliy yarim sharning mo "tadil kengliklarida, Gondvana esa butunlay Janubiy yarim sharda, mo" tadil va yuqori kengliklarda joylashgan edi. O'rta devonda Shimoliy Amerika va Sharqiy Evropaning to'qnashuvi natijasida devonning boshida hosil bo'lgan lavrusiya qit'asi, ayniqsa, uning bo'linish silsilasini intensiv ko'tarishda davom etdi. O'rta devon davrida lavrussiya atrofida yangilari paydo bo'ldi uni Janubiy va shimoli-g'arbdan o'rab turgan buklangan tog ' inshootlari. Bularga, birinchi navbatda, Nyufaundlend va Shimoliy Appalachilarning katlama tizimi kiradi. Regressiya Lavrussiyaning Sharqiy qismini ham qamrab oldi. Dastlabki devondagi Baltiysk-Moskva havzasi qit'alararo, ba'zan qurib qolgan sho'rlangan suv havzasiga aylandi. Sharqiy Evropa platformasining muhim hududlari kichik tepalikli suv havzalari bo'lgan denudatsion pasttekislikni namoyish etdi. Devonning ikkinchi yarmida, transgressiya rivojlanishi paytida platformaning eng past qismlari dengiz tomonidan suv ostida qoldi. O'rta devondagi lavrusiya o'zining Markaziy qismi sifatida ekvatorda joylashgan. Gondvana superkontinenti o'rta devonda o'zining monolitligini va ko'tarilishlarning ustunlik tendentsiyasini saqlab qolishda davom etdi. Biroq, kechki devondagi umumiy tektonik va geografik vaziyat o'rtacha devonga nisbatan deyarli o'zgarmadi. Asosiy va muhim o'zgarish shundaki, Sharqiy yarim sharning uchta eng yirik kontinental bloklari — Lavrusiya, Sibir va Qozog'istonning bir-biridan uzoqlashishi. Bu Paleoasiyo okeanining barcha havzalari — Ural, Turkiston (Tyan-Shan), Mongol havzalari hajmining qisqarishiga olib keldi.
Devon poleoklimat va organik dunyo
Hayot nafaqat dengiz va chuchuk suv havzalarida, balki quruqlikda ham rivojlana boshladi. Kech paleozoyda quruqlikdagi o'simliklar va quruqlikdagi umurtqali hayvonlar keng tarqalgan. Shu bilan birga, dengizlardagi hayot rivojlanishda davom etdi. Oddiy lobli chiziq bilan birinchi ammonoidlar paydo bo'ldi, to'rt nurli mercanlar, bryozoanlar, fusulinidlar, qal'a brakiyopodlarining ba'zi buyruqlari gullab-yashnadi. Dengizlarning organik dunyosi silurga qaraganda ancha xilma-xil edi. Devonning o'ziga xos xususiyati ustunlik qiladi. turli xil baliqlarning rivojlanishi. O'zlarining gullab-yashnagan davrlarini boshdan kechirgan qal'alar, braxiopodlar, to'rt nurli marjonlar, tabulyatlar, dengiz zambaklar keng tarqalgan edi. Devon davrida ammonoidlar ham keng rivojlangan. Ular uzoq vaqt davomida, mezozoyning oxirigacha, dengiz hayvonlarining stratigrafik jihatdan eng keng tarqalgan va muhim guruhlaridan biri bo'lgan. Umurtqasizlar orasida rakoskorpionlar, ostrakodlar, tentakulitlar, dengiz zambaklar, blastoidlar, retseptakulitlar, gubkalar, foraminiferlar, qadimgi dengiz kirpilari, ikki pallali va gastropodlar va ayniqsa konodontlar ham keng rivojlangan. Silur va devon o'rtasidagi katta regressiya o'simliklarning quruqlikka chiqishini faollashtirdi va ularning tez tarqalishiga va quruqlikdagi turmush tarziga moslashishiga yordam berdi, deb ishoniladi. Yer usti o'simliklari asosan dengiz bo'yi viloyatlarida rivojlangan, bu esa yumshoq issiq va nam iqlim bilan juda qulay edi. Bu vaqtda qit'alarning dengizdan uzoqroq qismlari o'simliklardan mahrum bo'lgan.
Devon davridagi iqlim zonalligi paleozoy davrining boshiga qaraganda aniqroq edi. Erta va o'rta devon davrida Ural va Sharqiy Yevropa platformasining qo'shni hududlari ekvatorial kamarda joylashgan bo'lib, u erda o'rtacha yillik harorat 28-31 °S ni tashkil etgan.Kavkazdan tashqari davrda o'rtacha harorat 23-28 °s oralig'ida o'zgargan, bu tropik kamarga to'g'ri keladi. G'arbiy Avstraliyada ham xuddi shunday harorat mavjud edi. O'rta devonda arid iqlimi Kanadaning katta qismida hukmronlik qilgan. Sharqiy Evropa, Sibir va Xitoy-Koreya platformalarida o'rta va kech devonda yuqori qurg'oqchilik ko'rsatkichlari nafaqat odatdagi qizil arid gullari, tosh tuzi va gips qatlamlari edi. Janubiy Amerika, Afrika va Avstraliya qit'alarining muhim hududlarida arid tropik sharoitlari hukmronlik qilgan. Devon davomida gumid iqlimi Shimoliy Amerika qit'asining shimoli-g'arbida, Uralda, Osiyoning janubi va shimoli-sharqida, Afrikaning shimoli-sharqida hukmronlik qilgan.
Perm davri
Perm tizimi 1841 yilda R. Murchison tomonidan G'arbiy Uralda ajratib olingan va o'z nomini Perm guberniyasidan olgan. Perm davri 285 mln 230 mln. Assel qatlami 1954 yilda V. E. Rujentsev tomonidan ajratib olingan.bu erda ishlab chiqilgan karbonat-terrigen konlari boy fusulinid kompleksini o'z ichiga oladi. Sakmar qatlami 1936 yilda V. E. Rujentsev tomonidan ajratib ko'rsatilgan.ohaktoshlar rivojlangan, ularda boy fusulinidlar va ammonoidlar majmuasi mavjud. Artin qatlami 1874 yilda A. P. Karpinskiy tomonidan o'ziga xos ammonoid kompleksi bilan qumlar bilan ajratilgan. 1890 yilda A. A. Shtukenberg tomonidan qo'ng'ur qatlami. Bu yerda ohaktoshlar, dolomitlar, dolomitlangan ohaktoshlar va tuzlar rivojlangan. Karbonat jinslarida braxiopodlar juda ko'p (Product), ammo bivalves va fusulinidlar kam. Ufa qatlami A. V. Nechayev tomonidan Genesis qit'asi. Qozon qatlami 1915 yilda A. V. Nechayev tomonidan ajratilgan.foraminiferlar, marjonlarning kam qoldiqlari va braxiopodlar bilan qum va loy mavjud. Tatar qatlami 1887 yilda S. N. Nikitin tomonidan shunday nomlangan. Cho'kindilar mergellar va boshqa chuchuk suv cho'kindilari bilan flora va umurtqali hayvonlar qoldiqlari bilan ifodalanadi. Paleotektonika. R-da gertsin tme yakunlandi, quyi va yuqori R chegarasida Zaal va pufal Zaalskaya yavlning asosiy bosqichlari. Pufalskaya-r oxiri T. ning boshlanishi. ushbu voqealar davomida gertsin faol kamarlari yangi turdagi str-r z.k. bo'lgan buklangan mintaqalarga aylanadi. gertsin davri jarayonida quyidagilar paydo bo'ldi: Ural-Tyanshan katlanmış obl-t, g'arbiy Sibir plitasi. Mongol-Oxot mintaqasi joyidagi qatlamli inshootlar: Janubiy Angliya, Irlandiya, Pireney va boshqa Appalachi-Kolorado obl-ti qatlamli inshootlari, O'rta dengiz, Kordilyer, Sharqiy Osiyo obl-Tei, Afrika chetlari, Y. A. va Avstraliya platformasining alohida uchastkalari. Gertsin davrining asosiy natijasi superkontinentlarning tasviri edi: avval Laurasiya, keyin Pangea. Perm davrining boshida Lavrussiyaning Sibir bilan yopilishi yakunlandi Lavrasiya va Lavrasiya Gondvana bilan hosil bo'ldi Pangeya II hosil bo'ldi. Sharqiy Evropa, Qozog'iston va Sibirning to'qnashuvi joyida Ural, Tyanshan, qozoq tog'lari, Jungariya, Oltoy, Sayanani o'z ichiga olgan baland tog'li mamlakat paydo bo'ldi va sharqqa Shimoliy va Markaziy Mo'g'uliston orqali Transbaikaliya va Dunbeyga davom etdi. Bundan tashqari, ushbu tog'li mamlakatga tog'lararo depressiyalar (ularning eng kattasi Kuznetsk havzasi) kirib keldi, unda iqlimga qarab ko'mir (shimolda) yoki qizil rangli va sho'r (janubda) qatlamlar to'plandi. Appalachi tizimida va Markaziy Evropa gertsinidlarida erta P ning o'rtasiga siqilish, granit hosil bo'lishi va metamorfizmning so'nggi muhim impulsi to'g'ri keladi. Bu orogenezning saal davri. Shu vaqtdan boshlab bu erda platformaning rivojlanish bosqichiga o'tish boshlanadi.
Lavrusiya tanasida (Lavraziyaning bir qismiga aylangan) Arktika-Shimoliy Atlantika Rift tizimi, Shimoliy Amerika qismining janubida esa qadimgi toshli tog'lar tizimi va G'arbiy Texas riftogen havzasi rivojlanishda davom etmoqda. Erta R da laurasiyaning platforma hududlari regressiyani boshdan kechirdi. Shunday qilib, terning bir qismi drenajlanadi. Yuqori sho'rlanish sharoitida ularda asosan gipslar, angidritlar va yuqori magnezial karbonatlar to'plangan. Tekislik hududlari Appalachi, Meksika va Kordilyera tog ' massivlari bilan o'ralgan. Baland joylar tog'lararo depressiyalar bilan almashib turar edi, ularda qo'pol bo'lakli konlar, kremniy, loy, grauvaki va vulqon otilishi sodir bo'lgan. Sharqiy Evropa platformasidagi katta regressiya ko'plab dengiz havzalarini quritishga olib keldi. Dnepr-Donetsk havzasini G'arbiy Yevropa dengizlari bilan bog'laydigan karbon bo'g'ozining rivojlanishi to'xtatildi. Karbonatlar, gipslar, tuzlar, angidritlar to'planadi. Ayniqsa, Kaspiy depressiyasida to'plangan tuzlarning muhim qatlamlari. Sharqiy Evropa platformasida kech Permda cho'kindi jinslarning tabiati ko'tarilgan Ural tog ' tizimiga yaqinligi bilan belgilanadi. U parchalangan materiallar bilan ta'minlangan va daryolar oqib ketgan. Qatlamlarning fasial va moddiy tarkibi sharqdan g'arbga kontinentaldan dengizgacha va qo'pol terrigenikdan pelit, karbonat va sho'rgacha muntazam ravishda o'zgarib turadi. Erta Permda Sibir platformasi Lavrusiya bilan yopildi. Ko'tarilish va tushishni boshdan kechiradi. Chuchuk suv va normal tuzli havzalarda terrigen, yuqori sho'rlanish sharoitida esa evaporit yog'inlari to'plangan. Sibir va Lavrussiyaning qo'shma Shtatlari-gertsin davrining Ural fazasi. Platformalarning to'qnashuvi kuchli granit shakllanishi bilan birga bo'ldi. Sibir va Sharqiy Evropa orqa qismining to'qnashuv bilan sinxron ravishda egilishi platformaning Uraldan oldingi burilishida va tog'lararo burilishlarda kam va kaliy tuzlarining kuchli qatlamlari, Shimoliy hududlarda esa ko'mir qatlamlari hosil bo'lishiga olib keldi. Sibir platformasi asta-sekin sayoz dengiz bilan almashtirilgan keng denudatsion va ko'l-allyuvial pasttekislikdan iborat edi. Uraldan tashqari, tog ' inshootlari Tyan-Shan, Mo'g'uliston, Sayan shaharlarida paydo bo'lgan. Bu erda tog'lararo depressiyalarda evaporitlar va terrigen yog'ingarchilik ham to'plangan. O'rta er dengizi mintaqasining g'arbiy qismida tog ' qurilishi jarayonlari kuchaygan. Kuchli tektonik faollik sodir bo'ldi. Tog'lararo burchaklar va chuqurliklarda 3 km gacha bo'lgan qo'pol molaslar to'plangan.regressiya G'arbiy Gondvana — yu A va S Afrikani ham qamrab oldi. Janubiy Afrika, Hindiston, Avstraliya va ehtimol Antarktidada faol Rift shakllanishi davom etdi. Shunday qilib, bu joylarda sirt egilib, ular suv bilan to'ldirilgan va bu joylarda cho'kindi jinslar paydo bo'lgan. And tog'larining Janubiy yarmi, o'ta janubdan tashqari, quruqlikdagi kislotali vulkanizmning namoyon bo'lishi bilan orogenik rejimda rivojlanishda davom etdi, Shimoliy yarmi esa asosan zaif pasayishni boshdan kechirdi. Permning oxirida Pangeya maydonining o'sishi davom etdi, Pangeyaning o'zi esa, ayniqsa, yosh, gersin qatlamli inshootlari doirasida tobora ortib borayotgan ko'tarilishni boshdan kechirdi. Arktika-Shimoliy Atlantika tizimi faol rivojlandi, uning bo'ylab dengiz Evropaning markaziga kirib bordi va ulkan solod Tsexshteyn havzasi paydo bo'ldi. Shu bilan birga, fennosarmatiya, Qozog'iston va Sibir o'rtasida joylashgan harakatlanuvchi kamar orogen rejimida rivojlanishda davom etdi. Shimoliy Amerika, Evropa, Sibir, Xitoy va Koreyadagi laurasiyaning platforma hududlari umuman regressiyani boshdan kechirdi. Cho'kma faqat qit'alararo suv havzalarida davom etdi. Kanadaning Arktika arxipelagining shimolida va Sibir kratonining Shimoliy qismida tuzoq magmatizmining namoyon bo'lishi boshlanadi. O'rta er dengizi mintaqasida qora dengiz-Kaspiy mintaqasida riftogenez jarayoni, neotetis tasviri oqadi. Gondvana umuman ko'tariladi va deyarli butunlay quruqlikka aylanadi. Ushbu fonda riftogenez Janubiy va Sharqiy Afrikada, Hindistonda, kelajakda Madagaskarni Afrikadan va Hindistonni Avstraliyadan ajratishga sabab bo'lgan grabenlarning tasviriga olib keladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Islomov O.I. “Umumiy geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil.
   

2. Shoraxmedov SH.SH. “Umumiy va tarixiy geologiya” «O`qituvchi» 1989 yil.
3. Qurbonov A.S. “Geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil.
4. www.ziyonet.uz
5. www.qmii.uz