Mavzu: Dielektrikni elektr mustahkamligi

Mavzu: Dielektrikni elektr mustahkamligi
R e j a.
1.Guk qonuni.
2. Mustahkamlik. Mustahkamlik zapasi.
3. Cho`zilish diagrammasi.
4. Moddalarning issiqlikdan kehgayishi.
5 Issiqlikdan kengayishni texnika va turmushda e`tiborga olish.
6. Suyuq kristallar va ularning qo`llanilishi.

Qattiq jismlarning deformatsiyasi va mexanik xossalari haqida ota- bobolarimiz ham yaxshigina tushunchaga ega bo`lganlar.Ular o`z bilimlaridan Buxoro, Xiva , Samarqand va boshqa joylarda barpo etilgan tarixiy obidalarni qurishda oqilona foydalanganlar.Inshootlarning og`irligi natijasida erning deformatsiyalanishi, namlikning va sho`rning ta`siri oldindan hisobga olingan. Shuning uchun ularning ildizlari ya`ni poydevorlari mustahkam qilib qurilgan.Masalan: Buxopoda barpo etilgan bu inshootlarning balandligi 30-40 metr bo`lib, ularning poydevori er ostida 12 metrni eni esa 2 metrni tashkil qiladi.Bino poydevorining sinch qismida qamish kesmalari qo`yilgan.Qamish kesmalari 50 sm ni tashkil qiladi.Qamish qo`yishdan maqsad shuki, u zax va namning yuqoriga o`tishiga monelik qiladi, ishqalanishni saqlaydi havo o`tkazgich vositasi bo`lib,binoni nurab ketishdan saqlash uchun xizmat qiladi.Ayniqsa inshootlarni qurishda ishlatiladigan g`ishtlarni tayyorlash texnologiyasiga katta etibor berilgan.Ishlatiladigan tuproq bir necha marta elakdan o`tkazilib , uch marta yuvilib tuzdan tozalangach maxsus qoliplarda quyilgan.Tayyor bo`lgan g`ishtlarni pishirishda gullagan yantoqdan foydalanganlar.Gullagan yantoq tarkibida kimyoviy moddalar ko`p bo`lib , g`ishtning mustahkam bo`lishiga katta ta`sir ko`rsatadi.Shuning uchun ham bu inshootlar ming yillardan beri mustahkam qad ko`tarib turibdi.

Bizning burchimiz bobolarimiz qurib qoldirgan bu buyuk merosni ko`z qorachig`imizdek asrashdan iborat.
Deformatsiyalarning hamma turi uchun ingliz olimi Guk qonunini tadbiq etish mumkin. Guk qonuni quyidagicha ta`riflanadi: elastiklik yo`qolguncha deformatsiya kattaligi kuchga proporsional bo`ladi. Siqadigan yoki cho`zadigan kuch qancha katta bo`lsa jism shuncha ko`p siqiladi yoki cho`ziladi.
Guk qonunini cho`zilish deformatsiyasi uchun tadbiq etylik.
Simning boshlangich uzunli
gi L₀ , cho`zilgandan keyin
gi uzunligi L bo`lsin.
L₀ L
∆L=L-L₀ absalyut uzayish
nisbiy uzayish.

P

Simning yuzasini S desak, P yukni Sga nisbatini olsak mexanik kuchlanishni topamiz.

Demak elastiklik yo`qolguncha nisbiy uzayish kuchlanishga proporsional bo`ladi.

- kattalik cho`zilish koeffisienti
=1N/m<sup>2</sup> bo`lganda cho`zilish koffisienti son jihatidan nisbiy uzayishga teng bo`ladi.

yoki

kattalik elastiklik moduli deb ataladi

k- jismning bikrligi bo`lib ,

Har qanday buyumga qo`yilgan birinchi talab uning mustahkamligidir. Materialning mustahkamligi deb, uning tashqi kuchlarga qarshilik ko`rsatish qobiliyatiga aytiladi.
Deformatsiyaga uchragan materialni emira oladigan kuchlanish mustahkamlik chegarasi deyiladi.
Mustahkamlik chegarasi yo`l qo`yilgan kuchlanishdan necha marta katta ekanligini ko`rsatuvchi son mustahkamlik zapasi deyiladi.
Turli xildagi qurilmalarni lohihalashda materiallarning mustahkamligini hisobga olish kerak.

Kuchlanganlik va nisbiy uzayish orasidagi boglanishini ko`raylik. Guk qonuni bajariladigan OA qismga elastik deformatsiya mos keladi.

Agar tashqi kuch jismdagi kuchlanish elastiklik chgarasidan katta miqdorda bo`lsa, uholda kuch ta`siri to`xtatilgandan so`ng ham jism deformatsiyalanganicha qoladi.Tashqi kuch ortaversa deformatsiya ham ortadi. Kuch lanishning C nuqtaga mos keladigan qiymatida kuch ortmasa ham jism uzayaveradi.Bu hodisa materialning oquvchanligi deb ataladi.
Shunday qilib, kuchlanish mustahkamlik chegarasi deb ataladigan eng katta qiymatga etganda jism emiriladi.
Temperatura ko`tarilganda atomlarning energiyasi ortadi, demak ularning orasidagi masofa ham ortadi. Jismlarning temperature ortishi natijasida chiziqli o`lchamlarining va hajmining ortishi issiqlikdan kengayish deb ataladi.
Jismning boshlang`ich uzunligi L<sub>0,</sub> teperaturasi T<sub>0</sub> ga teng, S yuzasi juda kichik bo`lsin. Jismni T teperaturagacha isitdik. . Natijada uni uzunligi ga uzgaradi. Demak qizigan jismning uzunligi temperatura o`zgarishlariga chiziqli bogliq.

chiziqli kengayishning temoeratura koeffisienti

V₀ hajmli va T₀ temperaturali jismni T temperatura
gacha isitaylik. jismni hajmi ortadi. Demak

- jism hajmining nisbiy kengayishining temperatura o`zgarishiga nisbati bilan aniqlanadi, ya`ni temperatura 1K ga o`zgarganda uning hajmi oldingi hajmining qancha qismiga o`zgarishini ko`rsatadi.
Agar V=L<sup>3</sup> ekanligini hisobga olsak chiziqli va hajmiy kengayishlarning temperature koeffisientlari orasidagi bog`lanish quyidagicha bo`ladi;

Har qanday qurilma va mashinalarni yasashda ishlatiladigan materiallarning issiqlikdan kengayishi hisobga olinadi.Ishlatish uchun issiqlikdan kengayish koeffisientlari bir xil bo`lgan materiallar tanlanadi.Aks holda qizish yoki sovish natijasida mexanik kuchlanish yuzaga kelib qurilmani ishdan chiqarishi mumkin.
Quvur yo`llarini qurishda ma`lum masofada bikrli qismlar qilinadi.Bu qismlar ularni isishda yoki sovishda uzunligi o`zgarishi natijasida buzilishdan saqlaydi.
Elektr uzatish simlarining osiltirib qo`yilishining sababi ham shundadir.
Er shari sirtining 70%ni tashkil qiladi,shuning uchun ham uning issiqlikdan kengayishi iqlimga o`z ta`sirini ko`rsatadi.Suv uchala agregat holatda major bo`ladigan moddadir.Suv muzlaganda zichligi kamayib hajmi ortadi.Buesa yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.Shu uchun avtomobillarga suv o`rniga past haroratda ham muzlamaydigan suyuqliklar solinadi.
Shu o`rinda inson hayotida suvning ahamiyati haqida gapirish maqsadga muvofiqdir.Suv hayotiy zaruratdir.Suv bor joyda hayot bor –deb bekorga aytilmagan.Shunday ekan , suvni bekorga isrof qilmaslik , suv zahiralarini asrab avaylash,uni ifloslantirishni katta gunoh ded bilishmamlakatimizning har bir fuqarosining muhim burchidir.
Suv ona sayoramizning bebaho boyligidir, uni nondek e`zozlash shartdir.
Ba`zi organik moddalarning shunday holati mavjudki, ular garchi oquvchanlik xossasiga ega bo`lsada, ba`zi fizik xossalari bo`yich anizatroplik xususiyatlariga egadir. Kimyoviy birikmalarning bunday holati suyuq kristall holati deb ataladi. Odatda suyuq kristallar qattiq kristallarni eritish orqali olinadi.
Suyuq kristallarning elastiklik, elektr o`tkazuvchanlik, magnit singdiruvchanlik va optik xossalari tanlab olingan yo`nalishga bog`liq. Hozirgi vaqtda suyuq kristallarning qo`llanilish sohasijuda keng. Ayniqsa ma`lumotlarni qayta ishlash va tasvirlash, electron hisoblash mashinalari, electron soatlar, mikro kalkulyatorlar yaqqol misol bo`ladi.Yupqa ekranli televizorlar va monitorlarda ham shulardan foydalaniladi.