Mavzu: Din psixologiyasining asosiy tushunchalari

Hozirgi davrda insoniyatga xech qanday g’oya, tasavvur, e’tiqod kabilar genetik yo’l bilan meros qilib olinmasligi, binobarin, xech qanda “tug’ma instinkt”, “diniy his” vahokazolar yo’qligi nafaqat nazariy, balki eksperimental tarzda isbotlangan.

• Hozirgi davrda insoniyatga xech qanday g’oya, tasavvur, e’tiqod kabilar genetik yo’l bilan meros qilib olinmasligi, binobarin, xech qanda “tug’ma instinkt”, “diniy his” vahokazolar yo’qligi nafaqat nazariy, balki eksperimental tarzda isbotlangan.
• Kishilarning dunyoqarashi yoki dinga nisbatan munosabatdan, ularning borliq to’g’risidagi tasavvurlari chin yoki yolg’on ekanligidan qat’iy nazar, bosh miya qobig’idagi fiziologik tuzilma va jarayonlarga amal qilishning qonuniyatlari hamma odamlar uchun bir hilda umumiydir.
• SHaxsning psixik tadqiqotlar tahlilining ko’rsatishicha, chap yarim shar, asosan inson psixikasining og’zaki mantiqiy sohasini, o’ng yarim shar esa makoniy-obrazli sohasini boshqaradi; bu qovulik esa yuqorida bayon etilgan qoidalarni inkor etmaydi.

Aksariyat jahon tadqiqotchilari sotsial psixologiyaning uchta asosiy metodoloik printsipini ko’rsatib o’tadilar. Bu printsiplar inson psixikasini va odamlar xulq atvorini mazmun mohiyatini chuqur tahlil qilishga imkon beradi. Bu, birinchidan shaxslararo munosabatlar, deb ataladigan tabiatini odamlarning bir biri bilan bevosita muloqot jarayonida, shaxslararo munosabatda vujudga keladigan emotsional holatlarni o’ziga xos tarzda talqin etishni mujassamlashtiradi. Ayni shular xorij sotsial psixologiyasida avval boshdanoq, uning genezisida sevimli tadqiqot ob’ekti bo’lib xizmat qilgan.
Tabiiyki, dindorlar psixikasini o’rganuvchi mutaxassislar, eng avvalo, umumiy psixologiyaning nazariy hulosalari va metodlaridan foydalanadilar. Xususan, xorij mamlakatlari din psixiologiyasida uzoq yillar introspektsiya (o’z o’zini kuzatish) yetakchi rolь o’ynaydi. Hozirgi zamonda mazkun psixologlar bu metodning kamchiliklarini ko’rsatmoqda.
Keyinchalik ahvol tubdan o’zgardi. Bugun xorijdagi din psixologlari din psixologiyasiga sotsial psixologik fan sifatida qaratmoqdalar. Masalan, A.Argayl va B.Beyt-Xallamining “Dinning sotsial psixologiyasi”; B.Betson va LyuVentisning dindorlar ongi va xulq atvorini sotsial psixologik talqin etishga harakat qilinadi.
M.Argayl va B.Beyt-Xallami kitobida sotsial psixologiya sotsiologiyaga g’oyat yaqin fan sifatida talqin etildi. SHu munosabat bilan mazkur tadqiqot boy emperik, sotsiologik va sotsial psixologik materiallarga ega bo’lib, Buyuk Britaniya va AQSHdagi dindorlini tushunishda boy ma’lumot yera oladi (mualliflar mazkur mamlakatlardagi konkret tadqiqot materiallarini tahlil qilish bilan cheklangandar).